Με τα οικονομικά κίνητρα στο επίκεντρο, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) έθεσε σε διαβούλευση τη στρατηγική για την ανακαίνιση και τη μετατροπή του εθνικού κτιριακού αποθέματος –κατοικιών και εμπορικών κτιρίων, δημόσιων και ιδιωτικών – σε κτίρια υψηλής ενεργειακής απόδοσης και μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος έως το 2050. Πρόκειται για ένα κείμενο στρατηγικής, αλλά ταυτόχρονα και για έναν «χάρτη χρηματοδοτικών εργαλείων» που επιχειρεί να απαντήσει στο κρίσιμο ερώτημα: πώς θα κινητοποιηθούν οι αναγκαίοι πόροι, δημόσιοι και ιδιωτικοί, ώστε να μετασχηματιστεί ο πιο ενεργοβόρος τομέας της ελληνικής οικονομίας που σήμερα αντιπροσωπεύει το 40% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στη χώρα.
Στο επίκεντρο της στρατηγικής του ΥΠΕΝ βρίσκονται τα οικονομικά εργαλεία ως βασικός μηχανισμός υλοποίησης του σχεδίου για την επιτάχυνση της ενεργειακής αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος σε νοικοκυριά αλλά και στον μη-οικιακό τομέα (βιομηχανία, επιχειρήσεις, κτίρια γραφείων κλπ). Στα στοχευμένα οικονομικά μέτρα, με σκοπό τη μείωση του κόστους υλοποίησης, περιλαμβάνονται κίνητρα για την αγορά, εναλλακτικοί μηχανισμοί χρηματοδότησης, αλλά και διεξαγωγή διαγωνισμών για μαζικές ανακαινίσεις κτιρίων λόγω των οικονομιών κλίμακας που θα δημιουργηθούν.
Χρηματοδοτικά προγράμματα για τα νοικοκυριά
Βασικό πυλώνα της στρατηγικής αποτελούν τα χρηματοδοτικά προγράμματα ανακαίνισης κατοικιών που προβλέπουν επιχορηγήσεις και χρηματοδότηση για παρεμβάσεις όπως θερμομόνωση, αντικατάσταση κουφωμάτων, αναβάθμιση συστημάτων θέρμανσης και ψύξης, καθώς και εγκατάσταση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η δυνατότητα εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων για αυτοκατανάλωση, στοιχείο που συνδέει την ενεργειακή αναβάθμιση με τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης των νοικοκυριών. Η χρηματοδότηση των δράσεων αυτών θα προέλθει κυρίως από δημόσιους πόρους καθώς η αγορά από μόνη της δεν επαρκεί για να κινητοποιήσει επενδύσεις με αποδεκτούς χρόνους αποπληρωμής.
Επιχειρήσεις και τριτογενής τομέας
Για τον τριτογενή τομέα –εκτός Δημοσίου– η στρατηγική προβλέπει εξειδικευμένα χρηματοδοτικά προγράμματα που απευθύνονται σε επιχειρήσεις του εμπορίου, του τουρισμού, της εστίασης, των μεταφορών, των logistics, της πληροφορικής κ.ά.. Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν αναβάθμιση κελύφους, φωτισμού, ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων, καθώς και εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης.
Στην περίπτωση βιοτεχνικών επιχειρήσεων, προβλέπεται και η ενεργειακή αναβάθμιση παραγωγικού εξοπλισμού, αναγνωρίζοντας ότι η εξοικονόμηση ενέργειας δεν περιορίζεται στο κτίριο αλλά επεκτείνεται στη διαδικασία παραγωγής. Η χρηματοδότηση θα είναι μικτή: δημόσιοι πόροι σε συνδυασμό με ιδιωτική συμμετοχή, αντανακλώντας τη μεγαλύτερη επενδυτική δυνατότητα και τις μικρότερες απαιτήσεις επιδότησης στον μη οικιακό τομέα.
Χαμηλότοκα δάνεια και μηχανισμοί εγγυοδοσίας για εταιρείες ESCO
Κεντρική θέση στη στρατηγική κατέχουν οι Συμβάσεις Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΕΑ) με Επιχειρήσεις Ενεργειακών Υπηρεσιών (αλλιώς ESCOs). Το μοντέλο αυτό μεταφέρει το επενδυτικό ρίσκο στον ανάδοχο, ο οποίος χρηματοδοτεί και υλοποιεί τις παρεμβάσεις και αποπληρώνεται από τα επιτυγχανόμενα ενεργειακά οφέλη. Για την ενίσχυση των ESCOs, προβλέπεται η ανάπτυξη εξειδικευμένων χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως χαμηλότοκα δάνεια και μηχανισμοί εγγυοδοσίας, σύμφωνα με το πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε συστήματα θέρμανσης, ψύξης και παραγωγής ζεστού νερού υψηλής απόδοσης, καθώς και σε τεχνολογίες ΑΠΕ, όπου τα ενεργειακά οφέλη είναι άμεσα μετρήσιμα. Οι παρεμβάσεις θα αποπληρώνονται από τα επιτυγχανόμενα ενεργειακά οφέλη κατά τη διάρκεια των συμβάσεων.
Φορολογικά και πολεοδομικά κίνητρα
Παράλληλα, η στρατηγική προβλέπει την αναθεώρηση και ενίσχυση φορολογικών και πολεοδομικών κινήτρων. Εκπτώσεις φόρου, φορολογικές αποσβέσεις, μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ για υλικά και προϊόντα ενεργειακής αναβάθμισης, καθώς και σύνδεση των κινήτρων με κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά των δικαιούχων, συνθέτουν ένα πιο ευέλικτο πλαίσιο ενθάρρυνσης επενδύσεων. Η λογική είναι σαφής: τα φορολογικά κίνητρα λειτουργούν συμπληρωματικά προς τις άμεσες επιδοτήσεις, μειώνοντας το καθαρό κόστος επένδυσης και βελτιώνοντας τους χρόνους αποπληρωμής.
Ενδεικτικά θα εξεταστούν διάφορες εναλλακτικές αναθεώρησης του υφιστάμενου φορολογικού πλαισίου, όπως σύνδεση του φορολογικού κινήτρου με διάφορα χαρακτηριστικά του δικαιούχου (κατάσταση κτιρίου, αριθμός μελών νοικοκυριού, οικονομική κατάσταση κ.α.), αύξηση της έκπτωσης φόρου ανάλογα με την οικονομική κλίμακα φορολόγησης, το οποίο συνδέεται άμεσα με τα έσοδα ενός νοικοκυριού, εφαρμογή μειωμένου συντελεστή ΦΠΑ για υλικά και προϊόντα που αφορούν την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων κλπ.
Διαγωνισμοί και on-bill financing
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εισαγωγή ανταγωνιστικών διαδικασιών για την επίτευξη εξοικονόμησης ενέργειας. Μέσω διαγωνισμών, θα χρηματοδοτούνται οι παρεμβάσεις με το χαμηλότερο κόστος ανά μονάδα εξοικονομούμενης ενέργειας, διασφαλίζοντας τη μέγιστη αποδοτικότητα των δημόσιων πόρων. Οι προκηρύξεις που θα καταρτιστούν θα μπορούν να στοχεύσουν τόσο σε συγκεκριμένες κατηγορίες κτιρίων, όσο και σε συγκεκριμένες παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας και ΑΠΕ. Το μοντέλο αποπληρωμής μέσω λογαριασμών ενέργειας (on-bill financing) θα επιχειρήσει να άρει το βασικό εμπόδιο της αρχικής χρηματοδότησης. Οι παρεμβάσεις θα χρηματοδοτούνται από παρόχους ενέργειας ή τρίτους και θα αποπληρώνονται σταδιακά μέσω των λογαριασμών, απαιτώντας ωστόσο προσαρμογές στο ρυθμιστικό πλαίσιο.
Ενεργειακή ένδεια: στοχευμένες πολιτικές
Ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται στα φτωχά και ευάλωτα νοικοκυριά. Η διατήρηση και ενίσχυση του κοινωνικού τιμολογίου, οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις για την αποτροπή αποσυνδέσεων (π.χ. με θέσπιση ορίου ελάχιστης κατανάλωσης) και η ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών με υψηλές επιδοτήσεις συνθέτουν ένα πλέγμα κοινωνικής προστασίας. Και εδώ, τα μικτά σχήματα χρηματοδότησης –δημόσιοι πόροι, ιδιωτική χρηματοδότηση, on-bill και on-tax μηχανισμοί– αξιοποιούνται για να ξεπεραστούν τα χρηματοδοτικά εμπόδια, με έμφαση στις οικονομίες κλίμακας από μαζικές ανακαινίσεις. Επισημαίνεται από το ΥΠΕΝ ότι θα διερευνηθεί η παροχή φορολογικών κινήτρων στους φορείς (παρόχους ενέργειας, ESCOs) που θα διευκολύνουν την ιδιωτική χρηματοδότηση των σχεδιαζόμενων επενδύσεων.
Δημόσια κτίρια και παραδειγματικός ρόλος του κράτους
Στον δημόσιο τομέα, η στρατηγική προβλέπει αναβαθμίσεις με προτεραιότητα σε ενεργοβόρα κτίρια (π.χ. γυμναστήρια, κολυμβητήρια) και σε κτίρια συνάθροισης πολιτών. Η καθολική εφαρμογή συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης και η αξιοποίηση Συμβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης με ESCOs – με τις παρεμβάσεις να χρηματοδοτούνται από τον ανάδοχο και να αποπληρώνονται μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας – φιλοδοξούν να μετατρέψουν το Δημόσιο σε πρότυπο καλών πρακτικών.
Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) θα καθορίζονται οι όροι και το πλάνο υλοποίησης ενεργειακής αναβάθμισης συστάδων δημοσίων κτιρίων με σκοπό την προκήρυξη διαγωνιστικών διαδικασιών. Με υπουργική απόφαση θα ορίζονται και εξειδικευμένα χρηματοδοτικά εργαλεία για την ενίσχυση των αναδόχων που θα αναλαμβάνουν την ενεργειακή αναβάθμιση των συστάδων επιλέξιμων κτιρίων. Είναι αξιοσημείωτο ότι ήδη από το νέο έτος για κάθε σύμβαση αγοράς ή μίσθωσης κτιρίου από δημόσιους φορείς, το οποίο προορίζεται για στέγαση υπηρεσιών, θα απαιτείται το κτίριο να είναι σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας.
Οι πηγές χρηματοδότησης και το μεγάλο στοίχημα
Η ανάλυση της έκθεσης καταδεικνύει ότι η δημόσια χρηματοδότηση παραμένει κρίσιμη για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων, ιδίως για τα νοικοκυριά, ώστε να επιτευχθούν ελκυστικές περίοδοι αποπληρωμής. Για τα νοικοκυριά απαιτούνται υψηλά ποσοστά ενίσχυσης (έως 71% για αποπληρωμή 5 ετών) ενώ το ποσοστό δημόσιας ενίσχυσης περιορίζεται σε 60% και 53% για την περίπτωση περιόδων αποπληρωμής ίση με 8 και 10 έτη αντίστοιχα.
Στον μη οικιακό τομέα τα απαιτούμενα ποσοστά ενίσχυσης είναι σημαντικά χαμηλότερα ήτοι 25%, 17% και 12% για την περίπτωση περιόδων αποπληρωμής ίση με 5, 8 και 10 έτη αντίστοιχα. Κεντρικό πυλώνα χρηματοδότησης αποτελεί η Προγραμματική Περίοδος 2021–2027 και το ΕΣΠΑ 2021–2027. Για την περίοδο 2024–2030 εκτιμάται διαθεσιμότητα περίπου 7,5 δισ. ευρώ για σχετικές δράσεις. Συμπληρωματικά μπορούν να αξιοποιηθούν και άλλοι πόροι από το InvestEU, εθνικοί πόροι (ΠΔΕ), φορολογικά μέτρα και μηχανισμοί αγοράς. Επιπλέον, νέοι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί όπως το REPowerEU, ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης, το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο και τα έσοδα από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη χρηματοδότηση.
Πηγή: ot.gr
