Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η μοναξιά είναι ένα πρόβλημα του «πρώτου κόσμου»: ότι οι πλούσιες κοινωνίες στη γη γίνονται ατομικιστικές, καθώς οι άνθρωποι κυνηγούν τον πλούτο και όχι τις ανθρώπινες σχέσεις. Αλλά οι έρευνες δείχνουν πως αυτό είναι λάθος.
Οι δυτικές, ατομικιστικές κοινωνίες, όπου περισσότεροι άνθρωποι ζουν μόνοι και η θρησκεία είναι περιθωριακή, τείνουν να είναι λιγότερο μοναχικές. Οι άνθρωποι στις φτωχές χώρες είναι πολύ πιο πιθανό να είναι μόνοι. Και η πιο μοναχική περιοχή από όλες, παραδόξως, είναι η Αφρική, η πατρίδα του «ubuntu», της κοινωνικής αντίληψης ότι «οι άνθρωποι είναι άνθρωποι μέσω των άλλων ανθρώπων». Το 2024, πάνω από το ένα τέταρτο των Αφρικανών που ερωτήθηκαν δήλωσαν ότι ένιωσαν μοναξιά την προηγούμενη μέρα.
Για όσους αγαπούν τους ορισμούς, η μοναξιά είναι η οδυνηρή αναντιστοιχία μεταξύ των προσδοκιών της κοινωνικής σύνδεσης και αυτού που συμβαίνει στην πραγματικότητα. Οι ικανοποιητικές σχέσεις περιλαμβάνουν γενικά πολλά συστατικά, λέει η Samia Akhter-Khan της Ιατρικής Σχολής του Βραδεμβούργου. Αυτά περιλαμβάνουν την εγγύτητα, την υποστήριξη, την οικειότητα, τη διασκέδαση, τον σεβασμό και την αίσθηση της συνεισφοράς ή της ανάγκης.
Η γεωγραφία της μοναξιάς
Η μοναξιά είναι επικίνδυνη. Οι ερευνητές την έχουν συνδέσει με εμφράγματα και εγκεφαλικά. Μια μελέτη το 2010 υπολόγισε ότι η κοινωνική απομόνωση μείωσε τη ζωή όσο το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα. Πιο πρόσφατες αναλύσεις, που εξετάζουν δεδομένα από εκατομμύρια ανθρώπους, διαπιστώνουν ότι η μοναξιά αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου ενός ατόμου σε μια δεδομένη στιγμή κατά περίπου 14%. Οι μοναχικοί άνθρωποι έχουν συχνά ανθυγιεινές συνήθειες, αλλά το αποτέλεσμα παραμένει, ακόμα και όταν αυτές λαμβάνονται υπόψη.
Οι Έλληνες, όπως φαίνεται στον χάρτη, νιώθουν μοναξιά σε ποσοστό 10-20%
Και το να είσαι μόνος είναι άθλιο. Αυξάνει τον κίνδυνο άγχους και κατάθλιψης και δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. «Έχετε μοναξιά που προκαλεί ψυχικές διαταραχές και έχετε ψυχικές διαταραχές που επιδεινώνουν ή προκαλούν απομόνωση», λέει η Palmira Fortunato dos Santos, κλινική ψυχολόγος στο Υπουργείο Υγείας της Μοζαμβίκης.
Οι πιο σοβαρές μελέτες για τη μοναξιά έγιναν σε μεγάλο βαθμό στην Ευρώπη και την Αμερική. Ωστόσο, αυτές οι περιοχές φιλοξενούν μόνο ένα μικρό κλάσμα των μοναχικών του κόσμου, όπως φαίνεται και στον χάρτη. Τον Ιούνιο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δημοσίευσε μια ανάλυση 23 δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της παγκόσμιας δημοσκόπησης Gallup, η οποία καλύπτει 150.000 άτομα από περίπου 150 χώρες. Διαπίστωσε ότι όσο πιο φτωχή είναι μια χώρα, τόσο πιο μοναχική τείνει να είναι.
Οι φτωχοί είναι οι πιο μοναχικοί
Η ανάλυση του Economist, χρησιμοποιώντας τα ακατέργαστα δεδομένα του Gallup, διαπιστώνει πως αυτή η σχέση ισχύει και εντός των χωρών: οι πλουσιότεροι άνθρωποι στα πιο πλούσια μέρη είναι οι λιγότερο μόνοι. Οι φτωχότεροι στα πιο φτωχά κράτη είναι οι περισσότεροι, σύμφωνα με το διάγραμμα που ακολουθεί. Και το πιο μοναχικό μέρος από όλα είναι η Μαδαγασκάρη.
Οι περισσότεροι ξένοι γνωρίζουν πολύ λίγα για αυτό το γιγάντιο νησί στον Ινδικό Ωκεανό. Μάλλον υποθέτουν, σωστά, ότι οι λεμούριοι (σ.σ. είδος προπίθηκου) που τραγουδούν και χορεύουν, του δημοφιλούς franchise κινουμένων σχεδίων, είναι φανταστικοί. Μπορεί να έχουν ακούσει ότι εκατομμύρια χρόνια απομόνωσης επέτρεψαν σε μια εκπληκτική σειρά μοναδικής άγριας ζωής να εξελιχθεί στις ζούγκλες της Μαδαγασκάρης – από τον βάτραχο ντομάτας (σ.σ. έχουν έντονο κόκκινο χρώμα) μέχρι την τρομακτική φόσα που μοιάζει με κούγκαρ. Ίσως μάλιστα να έχουν ακούσει ότι η Μαδαγασκάρη υπέστη πραξικόπημα το 2025. Αλλά δεν γνωρίζουν σχεδόν τίποτα για τους ανθρώπους που ζουν εκεί.
Υπάρχουν μόνο 33 εκατομμύρια, σε μια χώρα που υπερβαίνει το διπλάσιο της Βρετανίας. Η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα, οι Μαλαγάσι, κατάγονται από αποίκους από την Ανατολική Αφρική, τη Νοτιοανατολική Ασία και την Ωκεανία. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει στην ύπαιθρο και είναι πολύ φτωχό. Περίπου το 70% ζει με λιγότερα από 3 δολάρια την ημέρα.
Στο Αμποβόμπε, μια πόλη στον άνυδρο, κατεστραμμένο από τον κυκλώνα νότο, οι κόκκινοι χωματόδρομοι δεν φαίνονται μοναχικοί. Ξύλινοι πάγκοι δελεάζουν τους αγοραστές. Βόδια που σέρνουν καροτσάκια περνούν, ενώ οι εργάτες καθυστερούν σε ομάδες, συζητώντας καθώς περιμένουν προσφορές εργασίας. Όλοι φαίνεται να έχουν κάποιο είδος κοινωνικής σύνδεσης. Ωστόσο, για πολλούς, δεν είναι αρκετό. Ένα 60% των ανθρώπων στη νότια Μαδαγασκάρη είπε στο Gallup ότι ένιωθαν μόνοι την προηγούμενη μέρα.
Τα χρήμα δεν αγοράζει την αγάπη, αλλά διευκολύνει την κοινωνικοποίηση
Η φτώχεια δεν προκαλεί μοναξιά, αλλά τα χρήματα επηρεάζουν το πώς και πόσο συχνά κοινωνικοποιούνται οι άνθρωποι. Σε πλουσιότερες χώρες, οι άνθρωποι αναφέρουν ότι περνούν πολύ περισσότερο χρόνο με φίλους, οικογένεια και συναδέλφους. Σε φτωχότερα μέρη, οι κάτοικοι βλέπουν τους γείτονες πιο συχνά, αλλά λιγότερο από όλους τους άλλους. Η εύρεση χρόνου για κοινωνικοποίηση είναι ευκολότερη εάν μπορείτε να πληρώσετε για πράγματα που εξοικονομούν χρόνο, από πλυντήρια ρούχων έως ντιλίβερι παντοπωλείων.
Τα χρήματα φαίνεται επίσης να επηρεάζουν την ποιότητα των σχέσεων. Ακόμη και όταν πρόκειται για επαφή με φίλους και οικογένεια, για ένα υψηλότερο εισόδημα προβλέπεται λιγότερη μοναξιά. Αυτό είναι λογικό. Είναι πιο εύκολο να δεθείτε κατά τη διάρκεια του δείπνου αν μπορείτε να πληρώσετε τον λογαριασμό, πιο εύκολο να κάνετε φίλους με άλλους ποδοσφαιρόφιλους αν έχετε την οικονομική δυνατότητα για εισιτήρια και πιο εύκολο να χαλαρώσετε με φίλους εάν δεν ανησυχείτε συνεχώς για τα χρήματα.
Οι πραγματικά φτωχοί χάνουν αμέτρητες ώρες σε ελεεινές εργασίες. Στο Αμποβόμπε, για παράδειγμα, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν τρεχούμενο νερό στο σπίτι, επομένως πρέπει να το φέρουν από πηγάδια ή να το αγοράσουν από πωλητές. Ο Dieu Donné, ένας μεσήλικας άνδρας με σκολίωση, είναι ανάπηρος για να μεταφέρει ο ίδιος νερό, επομένως βασίζεται σε άλλους για να τον βοηθήσουν. Όταν δεν βρέχει, τα πηγάδια στεγνώνουν, το νερό γίνεται πιο ακριβό και οι φίλοι και η οικογένεια του Dieu Donné πρέπει να περάσουν περισσότερο χρόνο για να βρουν μετρητά. Άρα, δεν έχουν χρόνο για αυτόν και νιώθει απομονωμένος, αλλά και διψασμένος. Όταν οι πιο κοντινοί και αγαπημένοι του «ψάχνουν χρήματα», «δεν νοιάζονται για εμένα», λέει. Έχει σκεφτεί την αυτοκτονία…
Επιπλέον, η φτώχεια μπορεί να προκαλέσει ένταση στις σχέσεις. Οι μελέτες την συνδέουν με δυσπιστία και συγκρούσεις. Το στίγμα μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα. Η Brigitta, μια νεαρή γυναίκα στο Αμποβόμπε, λέει ότι οι άνθρωποι την αποφεύγουν επειδή δεν έχει δουλειά.
Το αγγλικό πείραμα για το «φάρμακο» κατά της μοναξιάς
Παίζει ρόλο και η κουλτούρα, βέβαια. Σε πιο κολεκτιβιστικές κοινωνίες, οι αυστηρές προσδοκίες – για παράδειγμα, ότι τα παιδιά πρέπει να φροντίζουν τους ηλικιωμένους γονείς – μπορούν να παγιδεύσουν τους ανθρώπους σε φιλότιμες αλλά μη ικανοποιητικές σχέσεις. Όταν οι υποχρεώσεις δεν εκπληρώνονται, οι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται ντροπή, εξηγεί ο Δρ Akhter-Khan. Στις ατομικιστικές κουλτούρες, οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη ελευθερία να κόψουν τους δεσμούς τους με άτομα που τους κάνουν δυστυχισμένους.
Οτιδήποτε μειώνει τη φτώχεια πιθανότατα θα έκανε τον κόσμο λιγότερο μοναχικό. Αλλά η άμεση «επίθεση» στη μοναξιά μπορεί επίσης να λειτουργήσει. Περίπου 10.000 χιλιόμετρα μακριά από τη Μαδαγασκάρη, βρίσκεται σε εξέλιξη ένα πείραμα για τη βελτίωση των κοινωνικών επαφών. Βρίσκεται στο Φρομ, μια μικρή πόλη στο Σόμερσετ της Αγγλίας. Η γύρω ύπαιθρος είναι καταπράσινη. Ο κεντρικός δρόμος είναι γεμάτος με ανεξάρτητα καφέ, βιβλιοπωλεία και γκαλερί τέχνης. Αφίσες διαφημίζουν συναυλίες τζαζ και μαθήματα χορού.
Ωστόσο, πολλοί ντόπιοι είναι μόνοι. Η Helen Kingston, μια γιατρός, παρατήρησε ότι η απομόνωση όχι μόνο έκανε τους ασθενείς της πιο άρρωστους, έκανε επίσης πιο πιθανό να κλείσουν ένα ραντεβού μαζί της, εν μέρει για να έχουν κάποιον να μιλήσουν. Το 2013, η Δρ Kingston και μια συνάδελφος, η Jenny Hartnoll, επανασχεδίασαν την πρακτική τους. Δημιούργησαν μια νέα υπηρεσία, όπου άρχισαν να συνταγογραφούν τις κοινωνικές επαφές και εκπαίδευσαν χιλιάδες κατοίκους ως «συνδέσμους της κοινότητας» – άτομα που κατευθύνουν τους γείτονες προς πηγές βοήθειας και κοινωνικές δραστηριότητες.
Οι «πάγκοι φιλίας» στη Ζιμπάμπουε
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Μεταξύ 2013 και 2017 οι απρογραμμάτιστες εισαγωγές σε νοσοκομεία στο Φρομ μειώθηκαν κατά 14%, παρόλο που αυξήθηκαν κατά σχεδόν 30% στο Σόμερσετ, τη γύρω κομητεία. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το πρόγραμμα έχει εξοικονομήσει στην τοπική υπηρεσία υγείας περισσότερο από 1,5 εκατ. ευρώ. Εκατοντάδες άλλες πόλεις έχουν έρθει σε επαφή, ελπίζοντας να επαναλάβουν το μοντέλο.
Παρόμοιες ιδέες μπορούν να λειτουργήσουν και σε φτωχότερες χώρες. Στη Ζιμπάμπουε, εκατοντάδες «πάγκοι φιλίας» έχουν στηθεί έξω από κλινικές. Οι ηλικιωμένες γυναίκες, γνωστές ως «γιαγιάδες», εκπαιδεύονται να κάθονται, να ακούν, να προσφέρουν συμβουλές και να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να αναζητούν υποστήριξη. Εκτός από το να βοηθούν τους άλλους, οι ίδιες οι γιαγιάδες βρίσκουν συχνά μια νέα αίσθηση σκοπού, λέει ο Δρ Rwafa-Madzvamutse.
Πίσω στο Αμποβόμπε, άτομα με αναπηρία συγκεντρώνονται κάθε Σάββατο σε έναν χώρο που παρέχεται από μια χριστιανική φιλανθρωπική οργάνωση. Συναναστρέφονται και βγαίνουν για να επισκεφτούν άλλους που είναι ανάπηροι και μόνοι. Όλοι μιλούν για την ψυχική ανάταση που παίρνουν από το δέσιμο και τη βοήθεια των άλλων. «Συνδεόμαστε καλά», λέει μια γυναίκα και προσθέτει με αισιοδοξία: «Και προσβλέπουμε στο μέλλον».
Πηγή: in.gr
