Ο πρόεδρος της ΕΣΑμεΑ Γιάννης Βαρδακαστάνης αποκαλύπτει τα κενά πολιτικής και τις μεγάλες μάχες που μένουν «ανοιχτές» για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία στοιχεία για τη χώρα μας
«Ο δρόμος προς μια πραγματικά συμπεριληπτική κοινωνία δεν είναι εύκολος, αλλά είναι αναγκαίος και απόλυτα εφικτός». Με αυτά τα λόγια ο πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ), Γιάννης Βαρδακαστάνης «φωτίζει» με συνέντευξή του στην «ΠΘ» τα διαχρονικά αλλά και τα σύγχρονα ζητήματα που καθορίζουν την καθημερινότητα εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών.
Γράφει η Βιβή Ζαχοπούλου από την «Πολιτεία Θεσσαλών» Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 2025
Με εμπειρία δεκαετιών στους αγώνες του αναπηρικού κινήματος, ο κ. Βαρδακαστάνης αναδεικνύει τόσο τις θεσμικές προόδους όσο και τις βασικές αντιφάσεις του ελληνικού συστήματος: μια νομοθεσία που, παρά τη σχετική πληρότητά της, συχνά παραμένει ανενεργή ή ανεφάρμοστη, αφήνοντας σημαντικές ομάδες πολιτών εκτεθειμένες σε ανισότητες.
Η Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2024–2030 αποτελεί μια αξιοσημείωτη θεσμική τομή, ωστόσο -όπως υπογραμμίζει- η υλοποίησή της προχωρά με αργούς ρυθμούς και με αισθητές αποκλίσεις από τους αρχικούς στόχους. Στο μεταξύ, η αύξηση της ιδιωτικής δαπάνης για υγεία, τα κενά στην εκπαίδευση, οι ανεπάρκειες στην αγορά εργασίας και οι διαχρονικές ελλείψεις προσβασιμότητας συνθέτουν ένα περιβάλλον που εξακολουθεί να παράγει κοινωνικό αποκλεισμό, οικονομική πίεση και περιορισμένες ευκαιρίες για ισότιμη συμμετοχή.
Ο κ. Βαρδακαστάνης στη συνέντευξή του στην «ΠΘ» τονίζει ότι οι μεγαλύτερες νίκες του αναπηρικού κινήματος δεν αφορούν μόνο την αλλαγή νόμων, αλλά τη σταδιακή μετατροπή της φωνής των ατόμων με αναπηρία σε καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης πολιτικών, εστιάζοντας στη δύναμη μιας νέας γενιάς που καλείται να συνεχίσει έναν αγώνα σε εξέλιξη.
Η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα αρκετά μακριά από την υλοποίηση ενός πλήρως συμπεριληπτικού εκπαιδευτικού συστήματος, παρά τις θεσμικές διακηρύξεις. Η εικόνα που μεταφέρουν οι στατιστικές απεικονίσεις και οι επισημάνσεις της ΕΣΑμεΑ δείχνει ότι υπάρχουν ακόμα μεγάλα κενά στην εφαρμογή της συμπερίληψης
Εχετε αφιερώσει δεκαετίες στην προάσπιση των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία. Ποιες είναι οι πιο επείγουσες αλλαγές που θεωρείτε ότι χρειάζεται η ελληνική νομοθεσία για την προστασία τους;
Στην πραγματικότητα στην Ελλάδα έχουμε αρκετά ισχυρή νομοθεσία- αυτό που λέμε δυστυχώς συχνά είναι ότι είτε δε γίνεται χρήση των νόμων είτε δεν τηρούνται. Βεβαίως υπάρχουν αρκετά ανοιχτά ζητήματα: όπως το θέμα της δικαιοπρακτικής ικανότητας, η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου για την προσβασιμότητα σε όλα τα περιβάλλοντα, όπως επίσης δε συζητείται μία Στρατηγική για συμπερίληψη και διαβίωση στην κοινότητα κ.α. Η απαρίθμηση όμως των κενών δεν είναι τόσο ουσιαστική όσο η διεκδίκηση για τη σωστή νομοθέτηση αλλά και για την υλοποίηση όσων έχουν νομοθετηθεί.
Σε ποιον βαθμό η Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία έχει αρχίσει να αποδίδει αποτελέσματα στην καθημερινότητα των πολιτών;
Η Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2024-2030 «Μια Ελλάδα με Όλους για Όλους» αποτελεί ένα μακροπρόθεσμο πλαίσιο πολιτικής και δράσης με στόχο να βελτιώσει την καθημερινότητα των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις στη χώρα. Αποτελούσε δε πάγιο αίτημα του αναπηρικού κινήματος της Ελλάδας επί δεκαετίες. Εκτός του ότι βρίσκεται ακόμα σε ένα σχετικά πρώιμο στάδιο εφαρμογής, δεν τηρούνται πολλοί από τους αρχικούς στόχους, ενώ έργα που θα έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί ή να βαίνουν προς ολοκλήρωση παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις από τον αρχικό προγραμματισμό. Διαπιστώνονται επίσης προβλήματα στον έλεγχο, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της προόδου υλοποίησης των δράσεων καθώς και της τήρησης των προβλεπόμενων χρονοδιαγραμμάτων
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε πρόσφατα η ΕΣΑμεΑ, καταγράφεται αύξηση της ιδιωτικής δαπάνης για υγεία. Πώς αποτυπώνεται αυτό στα άτομα με αναπηρία και πώς μπορεί να διορθωθεί;
Υπάρχει σαφής αύξηση της ιδιωτικής δαπάνης για υγεία στα νοικοκυριά που περιλαμβάνουν άτομα με αναπηρία, σε συνδυασμό με πολύ υψηλό ποσοστό ανικανοποίητων αναγκών υγείας — δηλαδή πολλές ανάγκες δεν καλύπτονται επαρκώς από το δημόσιο σύστημα και τη δημόσια χρηματοδότηση, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι ιδιωτικές δαπάνες για θεραπείες και ιατρικές υπηρεσίες. Αυτό είναι ένα από τα πολλά συμπεράσματα- ευρήματα της μεγάλης έρευνας του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας που διεξήγαγε η ΕΣΑμεΑ το 2024. Φέτος, για το 2025, το Παρατηρητήριο έτρεξε το 1ο Τακτικό Βαρόμετρο Δικαιωμάτων, που ερεύνησε όλους τους βασικούς τομείς της καθημερινής ζωής των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και των οικογενειών τους, συμπεριλαμβανομένης της υγείας, με παρόμοια αρνητικά αποτελέσματα.
Η ΕΣΑμεΑ επισημαίνει επίσης τα μεγάλα κενά αλλά και τις ελλείψεις στην Εκπαίδευση. Πόσο κοντά ή μακριά βρίσκεται η Ελλάδα από ένα πλήρως συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό σύστημα;
Η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα αρκετά μακριά από την υλοποίηση ενός πλήρως συμπεριληπτικού εκπαιδευτικού συστήματος, παρά τις θεσμικές διακηρύξεις. Η εικόνα που μεταφέρουν οι στατιστικές απεικονίσεις και οι επισημάνσεις της ΕΣΑμεΑ δείχνει ότι υπάρχουν ακόμα μεγάλα κενά στην εφαρμογή της συμπερίληψης στην καθημερινή σχολική λειτουργία – δηλαδή στην ουσιαστική συμμετοχή και ίση πρόσβαση των μαθητών με αναπηρία στο γενικό σχολείο με την υποστήριξη που χρειάζονται. Υπάρχουν πάρα πολλά κενά και ελλείψεις δασκάλων, καθηγητών, ΕΒΠ, προσωπικού παράλληλης στήριξης, ενώ υπάρχει και έλλειψη προσβάσιμου σχολικού υλικού, μέσων μεταφοράς από και προς τα σχολεία κλπ. Ένας σημαντικός αριθμός μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες φοιτούν στα γενικά σχολεία, αλλά η πλειονότητα δε λαμβάνει επαρκή εξειδικευμένη υποστήριξη. Υπάρχει θεσμική αναγνώριση και κάποιες δομές υποστήριξης, όμως η καθημερινή εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία σ’ ένα πραγματικά συμπεριληπτικό πλαίσιο δεν έχει επιτευχθεί στην πράξη. Χρειάζεται ουσιαστική ενίσχυση εκπαιδευτικών πόρων, εξειδίκευση προσωπικού, αξιολόγηση και σταθερή υποστήριξη στο σχολείο της κοινότητας ώστε η συμπερίληψη να είναι πραγματική και βιώσιμη για όλους τους μαθητές με αναπηρία.
Ποιες είναι οι βασικές δυσκολίες που συναντούν τα άτομα με αναπηρία στην αγορά εργασίας;
Τα άτομα με αναπηρία, χρόνιες ή/ και σπάνιες παθήσεις συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σημαντικά και διαχρονικά εμπόδια στην αγορά εργασίας και αφορούν στις ελλείψεις ενός συστήματος που δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί με όρους πλήρους συμπερίληψης. Παρά τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου, οι ευκαιρίες απασχόλησης παραμένουν περιορισμένες, ενώ τα ποσοστά ανεργίας των ατόμων με αναπηρία είναι σταθερά υψηλότερα από το γενικό πληθυσμό.
Βασικά εμπόδια αποτελούν η έλλειψη προσβασιμότητας σε χώρους εργασίας, υποδομές και ψηφιακά περιβάλλοντα, καθώς και η έλλειψη εύλογων προσαρμογών που θα επέτρεπαν την απρόσκοπτη συμμετοχή στην εργασία. Παράλληλα, η πρόσβαση σε ποιοτική και πραγματικά προσβάσιμη εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση παραμένει άνιση, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι με αναπηρία να στερούνται των προϋποθέσεων που απαιτεί η αγορά εργασίας.
Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα εργοδοτών εξακολουθούν να λειτουργούν αποτρεπτικά. Συχνά αμφισβητείται η παραγωγικότητα των ατόμων με αναπηρία, ενώ υποτιμάται η αξία των κατάλληλων προσαρμογών, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι οικονομικά ή τεχνικά απλές. Επιπλέον, οι διαδικασίες πρόσληψης δεν είναι πάντα προσβάσιμες, δημιουργώντας ένα ακόμη φράγμα.
Τέλος, το ισχύον σύστημα επιδομάτων δημιουργεί συχνά ανασφάλεια, καθώς δεν υπάρχει επαρκώς προστατευμένη μετάβαση από την ανεργία στην εργασία. Στις περισσότερες περιπτώσεις όταν το άτομο με αναπηρία εργαστεί χάνει το επίδομά του που εντελώς λάθος, καθώς το επίδομα δίνεται για το πρόσθετο κόστος που πηγάζει από την αναπηρία του και το οποίο δεν παύει φυσικά να υφίσταται όταν εργάζεται.
Η άρση των παραπάνω εμποδίων αποτελεί προϋπόθεση για την ουσιαστική συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας στην κοινωνική ζωή αλλά και στη δίκαιη ανάπτυξη.
Βλέπετε προόδους σε ψηφιακές υπηρεσίες και εφαρμογές προσβασιμότητας στην Ελλάδα;
Τα τελευταία χρόνια καταγράφεται ουσιαστική πρόοδος στις ψηφιακές υπηρεσίες και στις εφαρμογές προσβασιμότητας στην Ελλάδα, μάλιστα, εντός του 2025, ψηφίστηκε ο Ευρωπαϊκός Νόμος για την Προσβασιμότητα. Η υποχρέωση συμμόρφωσης με τα διεθνή πρότυπα, όπως τα WCAG 2.1, έχει οδηγήσει σε σημαντικές βελτιώσεις σε ιστοσελίδες και ψηφιακά περιβάλλοντα του δημόσιου τομέα- όχι όμως σε όλες και όχι στο μέγιστο βαθμό. Συνεχίζονται να προωθούνται δράσεις για την ενίσχυση της προσβασιμότητας σε κρίσιμες ψηφιακές υπηρεσίες, καθώς και εργαλεία που διευκολύνουν την καθημερινότητα των πολιτών, όπως εφαρμογές προσβάσιμης πλοήγησης σε πολιτιστικούς χώρους.
Ωστόσο, έχουμε ακόμη αρκετό δρόμο. Η πλήρης ψηφιακή προσβασιμότητα δεν έχει επιτευχθεί και απαιτείται συνεχής παρακολούθηση, εκπαίδευση υπηρεσιών και εφαρμογή ενιαίων προτύπων σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
Τι λείπει σήμερα από την καθημερινότητα ενός ατόμου με αναπηρία, παρά τις υπάρχουσες θεσμικές πρόνοιες;
Νομίζουμε ότι είναι γνωστό ότι τα Ατομα με Αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις αντιμετωπίζουν υψηλότερο κόστος ζωής και αυξημένες δαπάνες ενώ τα εισοδήματά τους δεν επαρκούν για μια αξιοπρεπή διαβίωση, με αποτέλεσμα πολλοί να βρίσκονται σε κατάσταση κοινωνικού αποκλεισμού. Το εκρηκτικό μείγμα αυξήσεων σε ενοίκια, είδη πρώτης ανάγκης, ενέργεια, καύσιμα, φάρμακα κλπ. το αντιμετωπίζουν όλοι οι Έλληνες και τα άτομα με αναπηρία, οι φτωχότεροι των φτωχών, φτάνουν συχνά στην απελπισία.
Στον τομέα της εργασίας, η ανεργία των ατόμων με αναπηρία παραμένει πολύ υψηλή και οι ευκαιρίες απασχόλησης περιορισμένες. Η έλλειψη εύλογων προσαρμογών, η προκατάληψη εργοδοτών και η περιορισμένη υποστήριξη δυσχεραίνουν την ένταξη στην αγορά εργασίας και περιορίζουν την οικονομική τους αυτονομία.
Η πρόσβαση στην υγεία εξακολουθεί να παρουσιάζει σοβαρά κενά. Οι δημόσιες δομές αποκατάστασης και ειδικών θεραπειών είναι ανεπαρκείς, ενώ πολλές ανάγκες καλύπτονται μέσω ιδιωτικών δαπανών, αυξάνοντας την οικονομική πίεση στα νοικοκυριά.
Τέλος, η κοινωνική συμμετοχή παραμένει περιορισμένη. Οι πολιτιστικές, αθλητικές και κοινωνικές δραστηριότητες δεν είναι πλήρως προσβάσιμες, ενώ τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις εμποδίζουν την ισότιμη ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνική ζωή. Η ΕΣΑμεΑ υπογραμμίζει ότι απαιτείται ουσιαστική εφαρμογή των νόμων, πρόσβαση σε πόρους και αλλαγή κουλτούρας σε όλα τα επίπεδα.
Ποιο θεωρείτε ότι είναι το σημαντικότερο επίτευγμα της ΕΣΑμεΑ τα τελευταία χρόνια;
Το ουσιαστικότερο ζήτημα για την ΕΣΑμεΑ και το αναπηρικό κίνημα είναι η μετατροπή της φωνής των ατόμων με αναπηρία σε καθοριστικό παράγοντα συνδιαμόρφωσης πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής στην Ελλάδα και πιστεύω ότι είμαστε σε καλό δρόμο.
Η ΕΣΑμεΑ έχει καταφέρει να αποτελέσει κεντρικό πυλώνα διαβουλεύσεων με την κυβέρνηση και τα θεσμικά όργανα της πολιτείας, διασφαλίζοντας ότι τα αιτήματα και οι ανάγκες των ατόμων με αναπηρία λαμβάνονται υπόψη σε νομοθετικά και διοικητικά πλαίσια. Μέσα από δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και συνεργασίας με φορείς, η ΕΣΑμεΑ έχει καταφέρει να ενισχύσει την κοινωνική αναγνώριση και την πολιτική επιρροή των Ατόμων με Αναπηρία, καθιστώντας τους ενεργούς συμμέτοχους στη διαμόρφωση μιας πιο δίκαιης και προσβάσιμης κοινωνίας.
Ποια στερεότυπα θεωρείτε ότι παραμένουν τα πιο «ανθεκτικά» και δύσκολα να ξεπεραστούν;
Ευτυχώς τα στερεότυπα όσο ανθεκτικά και να είναι, δεν είναι άθραυστα. Το πώς βλέπει η κοινωνία την αναπηρία το 2025 δεν έχει καμία σχέση με το 1995 ή το 1965. Και είμαστε περήφανοι που αυτό είναι αποτέλεσμα της συστηματικής δουλειάς του αναπηρικού κινήματος σε όλη τη χώρα εδώ και δεκαετίες.
Σίγουρα εξακολουθούν να υπάρχουν στερεότυπα για την αναπηρία τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλο τον κόσμο, τα οποία επηρεάζουν την καθημερινότητα και την κοινωνική συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία. Πρώτο και κυριότερο, η αναπηρία ταυτίζεται με ανικανότητα, με αποτέλεσμα πολλοί να θεωρούν ότι τα άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να εργαστούν ή να ζήσουν ανεξάρτητα. Δεύτερο, η αναπηρία συχνά παρουσιάζεται ως τραγωδία ή αιτία λύπης, υποβαθμίζοντας την αυτονομία και την κοινωνική συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία. Τρίτο, η κοινωνία τείνει να αποφεύγει το διαφορετικό, εμποδίζοντας τη συμπερίληψη στα σχολεία, την εργασία και τις κοινωνικές δραστηριότητες. Τέταρτο, η αναπηρία θεωρείται οικογενειακό πρόβλημα, με περιορισμένη κρατική ή κοινωνική στήριξη. Τέλος, συχνά παρατηρείται υπερπροστασία ή αδιαφορία αντί για ισότιμη αντιμετώπιση. Η αντιμετώπιση όλων αυτών των στερεοτύπων είναι καθοριστική για μια δίκαιη και πλήρως προσβάσιμη κοινωνία.
Ποιο είναι ένα μήνυμα που θα θέλατε να στείλετε στους νέους ανθρώπους με αναπηρία;
Ως κάποιος που αφιέρωσε δεκαετίες στον αγώνα για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, θέλω να σας πω ότι η φωνή σας, η φωνή μας, έχει δύναμη. Κάθε μικρή μάχη που δίνετε για πρόσβαση, εκπαίδευση, εργασία ή συμμετοχή στην κοινωνία είναι σημαντική. Μην αφήνετε κανέναν να σας πείσει ότι η αναπηρία σας περιορίζει· οι πραγματικοί περιορισμοί βρίσκονται στην κοινωνία και στους θεσμούς, όχι σε εσάς. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε τα δικαιώματά σας, απαιτήστε τα με θάρρος και στηρίξτε ο ένας τον άλλον. Ο αγώνας μας είναι συλλογικός· η αλλαγή που οραματιζόμαστε έρχεται μόνο όταν κάθε άτομο με αναπηρία μιλάει, συμμετέχει και διεκδικεί. Θυμηθείτε: η κοινωνία γίνεται πιο δίκαιη, όταν εμείς διεκδικούμε συνεχώς σε όλα τα επίπεδα, με τη φωνή μας, τις ιδέες μας και την αλληλεγγύη μας.
Η κληρονομιά μας είναι η υπεράσπιση των δικαιωμάτων και η δημιουργία ενός κόσμου όπου η αναπηρία δεν σημαίνει αποκλεισμό.
