Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, με την αφθονία φθηνών αλλά υπερκατεργασμένων τροφίμων, έλλειψη ύπνου και σωματικής άσκησης, ακανόνιστους καθημερινούς ρυθμούς και χρόνιο ψυχοκοινωνικό στρες, πάνω από το 50% των ανθρώπων καταλήγουν να γίνονται υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Κι αυτό γιατί η προδιάθεση για υπερβαρότητα και παχυσαρκία, εν μέρει γενετική – προϊόν της εξελικτικής μας ιστορίας ως είδους – και εν μέρει επιγενετική – παράγωγο του περιρρέοντος στρεσογόνου περιβάλλοντος που επηρεάζει τη ρύθμιση των γονιδίων μας ήδη από τη σύλληψη, την εμβρυική ζωή και την πρώιμη παιδική ηλικία – είναι πολύ ισχυρή.
Σημαντικό είναι ότι ένα μέρος της επιγενετικής, δηλαδή επίκτητης, πληροφορίας, μπορεί να κληρονομηθεί για 3-4 γενιές, που σημαίνει ότι μια αντίξοη κατάσταση κατά την εγκυμοσύνη, όπως η παχυσαρκία και το στρες οτιδήποτε τύπου στη μητέρα, μπορεί να μην αφορά μονο τα παιδιά της, αλλά και τα εγγόνια της και τα δισέγγονά της.Το αποτέλεσμα είναι ότι δύο από τους σημαντικότερους προλήψιμους επιγενετικούς παράγοντες ευαλωτότητας στην παχυσαρκία – και τις γνωστές ψυχολογικές και σωματικές συννοσηρότητες της κατά τη διάρκεια της ζωής – είναι η παχυσαρκία και το στρες της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη. Και οι δύο αυτοί παράγοντες δρουν ανεξάρτητα, προσθετικά ή και συνεργιστικά, επηρεάζοντας όχι μόνο την έκβαση μιας εγκυμοσύνης, αλλά και την υγεία των απογόνων σε όλη τους τη ζωή.
Παχυσαρκία της εγκύου µητέρας
Η παχυσαρκία της εγκύου – που αποτελεί από μόνη της στρεσογόνο παράγοντα – συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο διαβήτη κύησης, υπέρτασης και προεκλαμψίας της μητέρας, μακροσωμίας του εμβρύου, πρόωρου τοκετού, και επιπλοκών κατά ή μετά τον τοκετό. Προκαλεί επίσης επιγενετικές μεταβολές στην έκφραση γονιδίων του εμβρύου που το προδιαθέτουν σε παχυσαρκία, με την υπερθρεψία και τις μεταβολικές ανισορροπίες να αυξάνουν την εναπόθεση λίπους και τον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας και των συννοσηροτήτων της στη μετέπειτα ζωή.
Επιπλέον, το μικροβίωμα της παχύσαρκης μητέρας μπορεί να επηρεάσει και το βρέφος, ενισχύοντας την προδιάθεση για αύξηση βάρους. Ετσι, τα παιδιά παχύσαρκων μητέρων συχνά αναπτύσσουν προοδευτικά παχυσαρκία, ψυχολογικές διαταραχές και το λεγόμενο «καρδιομεταβολικό σύνδρομο» από την παιδική ηλικία έως και το γήρας.
Στρες
Το στρες της μητέρας οιουδήποτε τύπου, ψυχολογικό ή σωματικό, επηρεάζει σημαντικά την εγκυμοσύνη και την υγεία του παιδιού. Συνδέεται συχνά με δυσλειτουργία του πλακούντα, καθώς οι ορμόνες του στρες μειώνουν την παροχή οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών στο έμβρυο, προκαλώντας πρόωρο τοκετό, καθώς και χαμηλό βάρος γέννησης του νεογνού.
Επιπλέον, η αυξημένη κορτιζόλη, που διαπερνά τον πλακούντα και επηρεάζει τον υποθαλαμικό – υποφυσιακό – επινεφριδικό άξονα του εμβρύου, τροποποιεί μακροχρόνια το σύστημα όρεξης – κορεσμού και την απόκριση στο στρες των απογόνων. Το αποτέλεσμα είναι συναισθηματική ευμεταβλητότητα, ψυχικές διαταραχές, υπερβαρότητα, παχυσαρκία ή ακόμα και «παράδοξη» παχυσαρκία με φυσιολογικό ΔΜΣ στους απογόνους. Επίσης προκαλεί διαταραχές στη ρύθμιση της γλυκόζης και των λιπιδίων, συσσώρευση σπλαχνικού λίπους, σαρκοπενία και μεταβολικές δυσλειτουργίες. Από πάνω, τα παιδιά που έχουν εκτεθεί σε προγεννητικό στρες συχνά εμφανίζουν αυξημένη τάση σε κακές διατροφικές συνήθειες, καθιστική ζωή, και εξαρτήσεις, εντείνοντας την παχυσαρκία και το σύνδρομο χρονίου στρες και φλεγμονής.
Επιδράσεις
Οταν παχυσαρκία και στρες συνυπάρχουν στην έγκυο, οι επιδράσεις είναι προσθετικές ή και συνεργιστικές. Και οι δύο καταστάσεις προάγουν τη φλεγμονή και διαταράσσουν τη λειτουργία του πλακούντα, ενώ ο συνδυασμός διατροφικής υπερβολής και ορμονικής δυσρύθμισης εντείνει τις επιγενετικές μεταβολές στο έμβρυο. Οι απόγονοι παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για παχυσαρκία και το σύνδρομο χρονίου στρες και φλεγμονής που τη συνοδεύει. Σε γενετικά ευάλωτα έμβρυα μπορεί να προκαλέσει και νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως μαθησιακά προβλήματα, διαταραχές επεξεργασίας των αισθήσεων, ΔΕΠΥ ή αυτισμό.
Πρόληψη και παρεµβάσεις
Η πρόληψη περιλαμβάνει διατήρηση υγιούς βάρους της μητέρας πριν και κατά την εγκυμοσύνη, διαχείριση του στρες, θεραπεία του άγχους και της κατάθλιψης, καθώς και ισορροπημένη διατροφή με επαρκή ωμέγα-3 λιπαρά οξέα και βιταμίνη D. Απαραίτητα είναι τα ψυχοϋποστηρικτικά προγράμματα (κοινωνική υποστήριξη, γνωσιακή – συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, ενσυνειδητότητα) και η ενθάρρυνση ήπιων σωματικών δραστηριοτήτων. Μετά τον τοκετό, χρειάζεται παρακολούθηση της μεταβολικής υγείας των παιδιών για πρώιμη παρέμβαση σε αυξημένο βάρος ή νευροαναπτυξιακές δυσκολίες.
Η παχυσαρκία και το στρες της μητέρας αποτελούν κρίσιμους, αλλά τροποποιήσιμους παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τόσο την εγκυμοσύνη όσο και τη μελλοντική υγεία των απογόνων. Η ολιστική φροντίδα της γυναίκας πριν και κατά την κύηση, με υποστήριξη ψυχικής, σωματικής και κοινωνικής υγείας, μπορεί να μειώσει τον επιγενετικό προγραμματισμό παθολογικών εκβάσεων και να προάγει τη διαγενεακή υγεία.
Ο Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ακαδημαϊκός – ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, διευθυντής Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής Εδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρόεδρος Hellenic Pasteur Institute
Πηγή: tanea.gr
