Το τέλος της Iστορίας του Φουκουγιάμα και η μοίρα της Ουκρανίας

Την εποχή που γεννιόταν η Ουκρανία -ως αποτέλεσμα διάλυσης της ΕΣΣΔ στις αρχές της δεκαετίας του 1990- ο Φράνσις Φουκουγιάμα προέβλεπε πως το δυτικό φιλελεύθερο μοντέλο θα «εξουδετέρωνε κάθε αντίσταση και συνεπώς θα περιορίζονταν αποφασιστικά οι πόλεμοι. Είναι όμως αλήθεια, ότι η Ουκρανία βρέθηκε σήμερα μπλεγμένη επειδή επηρεάστηκε από τον Αμερικανό φιλόσοφο;

Αυτό ακριβώς πιστεύει ο Ουκρανός ιστορικός Μικαϊλο Ντιμπινιάνσκι: «Από την αρχή κιόλας, ο ουκρανικός στρατός έμοιαζε με τυπικό στρατό του «τέλους της ιστορίας». Έναν στρατό που ποτέ δεν θα χρειαζόταν να πολεμήσει στ’ αλήθεια», λέει ο ιστορικός σε ανάλυσή του στην ουκρανική εφημερίδα Ukrainska Pravda.

Εξηγεί πως «το προαναγγελθέν «τέλος της ιστορίας» σήμαινε ότι στη γη θα απέμεναν άντε μόνο τοπικές ένοπλες συγκρούσεις χαμηλής έντασης, που όμως -όπως θεωρούνταν- θα μπορούσε να τις σταματήσει η διεθνής κοινότητα με επικεφαλής τον παγκόσμιο «αστυνόμο», τις ΗΠΑ».

Έτσι, δεν θα υπήρχε θέση για τους εθνικούς στρατούς σε έναν μονοπολικό κόσμο του Φουκουγιάμα απλώς. «Τότε ακόμη και οι πλούσιες δυτικές χώρες με ανακούφιση περιόριζαν τις δαπάνες για άμυνα. Και όποιος προσπαθούσε να αποδείξει ότι η μετασοβιετική Ουκρανία χρειαζόταν στρατηγική αεροπορία, θα φαινόταν σαν τρόφιμος ψυχιατρείου».

Έναν στρατό δηλαδή που θα περιοριαζόταν σε συμβολικές-τελετουργικές-συμβολικές λειτουργίες. Το ίδιο αρχαϊκή τελετουργία φαινόταν και η γενική στρατιωτική θητεία. «Κανείς δεν αμφισβητούσε ότι το μέλλον ανήκει σε μικρές ομάδες επαγγελματιών στρατιωτικών» λέει.

«Η ιστορία έπαιξε με τους ουκρανούς στρατιωτικούς ένα πράγματι σκληρό και στυγνό αστείο. Οι Ένοπλες Δυνάμεις μας εμφανίστηκαν στον κόσμο ακριβώς την εποχή που ένας ισχυρός εθνικός στρατός άρχισε να μοιάζει με βαρίδι, ένα άχρηστο απολίθωμα του παρελθόντος. Και αυτή την άποψη δεν την είχαν μόνο στο Κίεβο – αλλά σε ολόκληρο τον «πολιτισμένο» κόσμο».

«Μετά το 2014 όμως, το Κίεβο προσπαθεί να ενημερώσει τους πολίτες ότι η στρατιωτική θητεία δεν είναι πια μια άχρηστη τυπικότητα, αλλά μια πραγματική ανάγκη να υπερασπιστούν την Πατρίδα με τα όπλα στο χέρι».

Διεύρυνση ΝΑΤΟ

Στο ίδιο φουκουγιαμικό πλαίσιο του «τέλους της ιστορίας», συνεχίζει ο ιστορικός, διευρύνθηκε και το NATO. «Στο ΝΑΤΟ δεν έμπαιναν καθόλου για να πολεμήσουν, αν χρειαστεί, από κοινού με τη Μόσχα: έμπαιναν για να μη χρειαστεί να πολεμήσουν καθόλου. Εισέρχονταν στη Συμμαχία για να εκχωρήσουνε τη φροντίδα για την ασφάλειά τους στον πανίσχυρο παγκόσμιο «αστυνόμο» -τις ΗΠΑ- και στο εξής να ζουν ήσυχα, γαλήνια και όσο γίνεται πιο άνετα» υποστηρίζει.

«Κανείς δεν έπαιρνε σοβαρά την απειλή ενός στρατιωτικού ρεβανσισμού από το Κρεμλίνο».

Τη δεκαετία του 1990 και του 2000 η ανεξάρτητη Ουκρανία και ο «πολιτισμένος» κόσμος ζούσαν υπό την εξουσία της ίδιας αυταπάτης. Αλλά η κατάρρευση αυτής της αυταπάτης έπεσε πρώτα και κύρια πάνω μας. Και οι ουκρανοί στρατιωτικοί ήταν οι πρώτοι που δέχτηκαν το χτύπημα του νέου, αντι-Φουκουγιάμα κόσμου.

Τι λέγανε όμως οι Αμερικανοί διπλωμάτες;

Ωστόσο, ο Ντιμπινιάνσκι δεν ανέγνωσε ίσως καλά την ιστορία και τους λόγους που οδήγησαν -στην παράνομη σύμφωνα με το διεθνής δίκαιο. Κορυφαίοι Αμερικανοί διπλωμάτες ήδη από τη δεκαετία του 1990 εξηγούσαν ότι ήταν σοφή επιλογή για την άμυνα της Ουκρανία να μην… μπει στο ΝΑΤΟ. Αυτό βέβαια, δεν σήμαινε ότι η Ουκρανία δεν μπορούσε να ενισχύσει τις Ένοπλες Δυνάμεις της.

Συγκεκριμένα, ξέχασε ο ιστορικός ότι ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσιγνκερ, το 2014, με άρθρο το 2014 στην Washington Post καλούσε την Ουκρανία να παραδειγματιστεί από την ουδέτερη και μη συγκρουσιακή πολιτική της Φινλανδίας που δεν συμμετείχε σε αμυντικούς οργανισμούς.

«Στις διεθνείς σχέσεις [η Ουκρανία] θα πρέπει να ακολουθήσει μια στάση ανάλογη με εκείνη της Φινλανδίας. Το έθνος αυτό δεν αφήνει καμία αμφιβολία για την έντονη ανεξαρτησία του, ενώ συνεργάζεται με τη Δύση στους περισσότερους τομείς, αποφεύγει προσεκτικά τη θεσμική εχθρότητα προς τη Ρωσία».

Ο άλλοτε πρέσβης στην ΕΣΣΔ και ένας από τους πέντε σοφούς της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, Τζορτζ Κένναν,  με ένα προφητικό του κείμενο το 1974, εξήρε την ουδέτερη πολιτική της Φινλανδίας, ενώ στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου και μέχρι το τέλος της ζωής του θεωρούσε γενικά μέγιστο λάθος την εισδοχή νέων μελών στο ΝΑΤΟ, διότι για τον ίδιο δεν υπήρχε κανένας απολύτως λόγος επέκτασης.

Συγκεκριμένα για τη Φινλανδία είχε σημειώσει το 1974 «όταν χρησιμοποιείται η έκφραση «φινλανδοποίηση», η αναφορά γίνεται φυσικά στη διεθνή θέση της Φινλανδίας και, κυρίως, στη σχέση της με την ΕΣΣΔ. Το γεγονός ότι οι σχέσεις Φινλανδίας-ΕΣΣΔ θα πρέπει να θεωρηθούν ως πρότυπο για μια πιθανή παρόμοια σχέση, φαίνεται, με την πρώτη ματιά εκπληκτικό, διότι αν υπάρχει ένα χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει στη σχέση της Φινλανδίας-ΕΣΣΔ, αυτό είναι η μοναδικότητά της. Πρόκειται για μια σχέση που δεν μπορεί να κατανοηθεί, και μάλιστα έχει ελάχιστο νόημα, αν δεν εξεταστεί στην ιστορική της διάσταση- και εδώ, όπως και από άλλες απόψεις, δεν έμοιαζε με καμία άλλη».

Ο Κένναν υπογράμμιζε μάλιστα ότι η Φινλανδία ήταν ένα μικρό έθνος που είχε μάθει από πικρή εμπειρία πως «καμία εξωτερική δύναμη, όσο συμπαθής και αν είναι προς τα ιδανικά του ή θαυμάζει τη μετριοπάθεια και τη συνέπεια των προηγούμενων πολιτικών του μικρού έθνους, δεν μπορεί να αναμένεται να έρθει σε βοήθειά του σε περίπτωση πολέμου».

…Απλά δεν διάβασαν Θουκυδίδη

Στην ίδια γραμμή, ο δε τελευταίος Αμερικανός πρέσβης στην ΕΣΣΔ, Τζακ Μάτλοκ εξηγούσε πως ο λόγος που εναντιώθηκε στην επέκταση του ΝΑΤΟ ήταν επειδή «στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου είχαμε παραμερίσει το “Σιδηρούν Παραπέτασμα”, είχαμε δημιουργήσει μια Ευρώπη ελεύθερη και ήταν προφανές πως αν αρχίσεις σταδιακή επέκταση του ΝΑΤΟ, δίχως να συμπεριλάβεις τη Ρωσία, πρόκειται για άλλη μια φορά να προκαλέσεις κούρσα εξοπλισμών, και δεν υπήρχε λόγος να το κάνεις αυτό».

Ο ίδιος υποστήριξε πως «η Ρωσία δεν απειλούσε καμία ανατολική χώρα και μάλιστα ήδη η ΕΣΣΔ στα τελευταία της χρόνια είχε αποδεχτεί τον εκδημοκρατισμό των χωρών της ανατολικής Ευρώπης».

Συνεπώς, όταν λοιπόν συμμετέχεις στην στρατιωτική ενδυνάμωση ενός πόλου, τότε είναι φυσικό να ανησυχήσεις τον άλλον. Τα είχε γράψει ο Θουκυδίδης πολλά χρόνια πριν.

Ήταν ακριβώς η επιθυμία για ένταξη του NATO –που υποστήριζε ο Ντιμπινιάνσκι- που έδειξε ότι δεν τελείωσε η ιστορία, όχι η ανάγνωση του Φουκουγιάμα. Οι Δυτικοί, ανόητα, προωθούνταν όλο και πιο ανατολικά, παρά τις προειδοποιήσεις της Μόσχας. Οι Ουκρανοί επέλεξαν να συμμετέχουν σε αυτό το παιχνίδι όμως μετά το 2008. Ποιά θα είναι άραγε η μοίρα των Ουκρανών, ενός υπέροχου λαού, όταν κάνουν λάθος -ακόμα- στην ανάγνωση του παρελθόντος;