Η υπόθεση του Δανού δότη σπέρματος που μετέδωσε, χωρίς να το γνωρίζει, μια σοβαρή γονιδιακή μετάλλαξη σε δεκάδες παιδιά σε ολόκληρη την Ευρώπη (πάνω από 12 χώρες) εξελίσσεται πλέον σε ένα πραγματικό θρίλερ δημόσιας υγείας. Η αποκάλυψη ότι από το ίδιο γενετικό υλικό έχουν γεννηθεί σχεδόν 200 παιδιά, κάποια από τα οποία έχουν ήδη χάσει τη ζωή τους, προκαλεί εύλογη ανησυχία και στη χώρα μας. Κι αυτό γιατί επτά ελληνικές κλινικές χρησιμοποίησαν σπέρμα του συγκεκριμένου δότη, με αποτέλεσμα τουλάχιστον 18 παιδιά να έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα από δείγματα που φέρουν τη μετάλλαξη TP53, μια μετάλλαξη που αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου σε νεαρή ηλικία.

Σύμφωνα με όσα αποκάλυψε χθες μεγάλη δημοσιογραφική έρευνα 14 δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων, μεταξύ των οποίων και το BBC, από τα δείγματα του συγκεκριμένου προσώπου έχουν γεννηθεί τουλάχιστον 197 παιδιά σε όλη την Ευρώπη.

Τον Νοέμβριο του 2020, γιατρός στη χώρα μας, με εξειδίκευση στον παιδικό καρκίνο, είχε εντοπίσει τη μετάλλαξη TP53 σε τρία παιδιά μίας οικογένειας στην Ελλάδα, τα οποία είχαν όλα γεννηθεί μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης σε ελληνικές κλινικές, με σπέρμα από τον συγκεκριμένο δότη. Ένα από τα παιδιά έχει ήδη νοσήσει με καρκίνο.

Οδηγίες από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής

Η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στη χώρα μας εξέδωσε οδηγίες, για την ενημέρωση των οικογενειών που έχουν αποκτήσει παιδί με το γενετικό υλικό του Δανού δότη.

Παράλληλα, έχουν ενημερωθεί οι Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής να παραπέμπουν τις οικογένειες σε γενετιστή, για συμβουλευτική αλλά και για γονιδιακό έλεγχο των παιδιών, ώστε να εντοπιστεί αν αυτά φέρουν την «επίμαχη» γονιδιακή μετάλλαξη που συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου.

Όπως έγινε γνωστό, στο πλαίσιο της σχετικής έρευνας από το δίκτυο ερευνητικής δημοσιογραφίας της Ευρωπαϊκής Ραδιοτηλεοπτικής Ένωσης, επτά ελληνικές Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής χρησιμοποίησαν δείγματα του Δανού δότη.

Το ίδιο γενετικό υλικό διανεμόταν σε Μονάδες επί 17 χρόνια σε τουλάχιστον 12 χώρες, εκτός της Ελλάδας, όπως Κύπρο, Ολλανδία, Γερμανία, Ισπανία, Ιρλανδία και Πολωνία.

Ο χάρτης που αποτυπώνει τις χώρες όπου σε κλινικές εξωσωματικής γονιμοποίησης πουλήθηκε το μολυσμένο σπέρμα του δότη.

Σύμφωνα με την έρευνα, ο Δανός έδινε σπέρμα από το 2005 ως το 2022.

Ωστόσο, στην Ελλάδα μέχρι και το 2017 δεν τηρούνταν Μητρώο σε αυτό το ευαίσθητο πεδίο σε ό,τι αφορά τους δότες και τις δότριες γενετικού υλικού, σπέρματος και ωαρίων αντίστοιχα.

Ο νομοθέτης προέβλεψε ότι από τον ίδιο δότη μπορούν να γεννηθούν έως 10 παιδιά, αλλά η εικόνα είναι σαφής από τη λειτουργία του Μητρώου και μετά.

Συνεπώς, για το προηγούμενο διάστημα, από το 2005 ως το 2017, οι Μονάδες πιθανόν να μην έχουν στοιχεία για τον έλεγχο που απαιτείται.

Σημειώνεται, πάντως, ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει νόμος που να ορίζει πόσες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί το σπέρμα ενός δότη σε παγκόσμιο επίπεδο, αν και κάθε χώρα θέτει τα δικά της όρια.

Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος Δανίας: Η μετάλλαξη δεν θα μπορούσε να ανιχνευθεί κατά τους ελέγχους – Υπερβολική χρήση του δείγματος

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος δέχτηκε ότι αυτά τα όρια «δυστυχώς» παραβιάστηκαν σε ορισμένες χώρες και ότι «βρίσκεται σε διάλογο με τις αρχές της Δανίας και του Βελγίου».

Στο Βέλγιο, ένας δότης σπέρματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο από έξι οικογένειες. Αντ’ αυτού, 38 διαφορετικές γυναίκες γέννησαν 53 παιδιά από τον ίδιο δότη.

Αντίστοιχα, το όριο στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι 10 οικογένειες ανά δότη.

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας πρότεινε πρόσφατα ένα όριο 50 οικογενειών ανά δότη, διευκρινίζοντας ότι αυτό δεν θα μείωνε τον κίνδυνο κληρονομικότητας σπάνιων γενετικών ασθενειών.

Αντίθετα, θα ήταν καλύτερο για την ευημερία των παιδιών που ανακαλύπτουν ότι είναι ένα από τα εκατοντάδες ετεροθαλή αδέλφια.

Οι συνηθέστεροι τύπου καρκίνου από τους οποίους μολύνθηκαν ήδη δεκάδες παιδιά.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος της Δανίας αναγνώρισε ότι το σπέρμα του δότη, ο οποίος έφερε χωρίς να το γνωρίζει μια επικίνδυνη γενετική μετάλλαξη, χρησιμοποιήθηκε υπερβολικά και τον απέκλεισε αμέσως μόλις ανακαλύφθηκε το πρόβλημα. Να θυμίσουμε πως, δότης σπέρματος έφερε μια σπάνια, καρκινογόνο μετάλλαξη, έχει γίνει πατέρας σχεδόν 200 παιδιών σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με μια μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Ένωση Ευρωπαϊκών Ραδιοτηλεοπτικών Φορέων (EBU).

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος της Δανίας (ESB), που προμήθευσε τα δείγματα, ακόμη και στην Ελλάδα εξέφρασε τη «βαθύτερη συμπάθειά» της στις οικογένειες που έχουν επηρεαστεί. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι Τράπεζα παραδέχθηκε ότι η μετάλλαξη δεν θα μπορούσε να ανιχνευθεί κατά τους ελέγχους και ότι «αποκλείστηκε αμέσως» ο συγκεκριμένος δότης μόλις εντοπίστηκε το πρόβλημα.

Κενά στη διαδικασία

«Ο έλεγχος δεν μπορεί ποτέ να γίνει με αίμα. Κάθε σπερματοζωάριο είναι ελαφρώς διαφορετικό, οπότε και ο έλεγχός τους δεν είναι απλός», δήλωσε ο Jackson Kirkman-Brown, καθηγητής στο University of Birmingham. «Στο τέλος, το πρόβλημα εδώ αφορά τα όρια ανά οικογένεια και τη μακροχρόνια, μη ελεγχόμενη χρήση του», πρόσθεσε.

Στο μεταξύ, η Clare Turnbull από το Institute of Cancer Research στο Ηνωμένο Βασίλειο περιέγραψε την κατάσταση ως κάτι εξαιρετικά απίθανο να συμβεί. «Αυτό αντιπροσωπεύει μια πολύ δυσάρεστη σύμπτωση δύο εξαιρετικά σπάνιων γεγονότων: ότι το σπέρμα του δότη φέρει μεταλλάξεις για μια εξαιρετικά σπάνια γενετική κατάσταση … και ότι έχει χρησιμοποιηθεί για τη σύλληψη τόσων πολλών παιδιών», είπε.

Κανόνες σε όλη την Ευρώπη

Οι κανόνες που διέπουν τη δωρεά σπέρματος και ωαρίων διαφέρουν από χώρα σε χώρα στην Ευρώπη. Ο μέγιστος αριθμός παιδιών από έναν μόνο δότη κυμαίνεται από ένα στην Κύπρο έως 10 στη Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία και Πολωνία, σύμφωνα με έκθεση του 2025 των Nordic National Ethics Councils.

Άλλες χώρες περιορίζουν τον αριθμό των οικογενειών που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον ίδιο δότη, ώστε να έχουν την ευκαιρία να έχουν αδέλφια. Για παράδειγμα, ο ίδιος δότης μπορεί να βοηθήσει 12 οικογένειες στη Δανία και έξι οικογένειες στη Σουηδία ή Νορβηγία.

Επιπλέον, οι δωρεές διατηρούνται ανώνυμες σε 16 χώρες, αν και σε ορισμένες μπορεί να αποκαλυφθεί η ταυτότητα του δότη αν το παιδί έχει σοβαρά προβλήματα υγείας, σύμφωνα με την έκθεση.

«Μπορεί να είναι τραυματική εμπειρία»

«Πρέπει να γίνουν περισσότερα για να μειωθεί ο αριθμός των οικογενειών που γεννιούνται παγκοσμίως από τους ίδιους δότες», δήλωσε η διευθύντρια του Progress Educational Trust, ενός ανεξάρτητου φιλανθρωπικού ιδρύματος για άτομα που πάσχουν από υπογονιμότητα και γενετικές παθήσεις: «Δεν κατανοούμε πλήρως ποιες θα είναι οι κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις του να έχεις εκατοντάδες ετεροθαλή αδέλφια. Μπορεί να είναι τραυματική εμπειρία»

Ο καθηγητής Άλαν Πέισι, ο οποίος διηύθυνε την Τράπεζα Σπέρματος του Σέφιλντ και είναι τώρα αναπληρωτής αντιπρόεδρος της Σχολής Βιολογίας, Ιατρικής και Υγείας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, δήλωσε ότι οι χώρες έχουν καταστεί εξαρτημένες από τις μεγάλες διεθνείς τράπεζες σπέρματος και ότι το ήμισυ του σπέρματος στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι πλέον εισαγόμενο.

«Πρέπει να εισάγουμε από μεγάλες διεθνείς τράπεζες σπέρματος που το πωλούν και σε άλλες χώρες, γιατί έτσι βγάζουν τα χρήματά τους, και εκεί αρχίζει το πρόβλημα, γιατί δεν υπάρχει διεθνής νομοθεσία για το πόσο συχνά μπορείς να χρησιμοποιήσεις το σπέρμα» είπε στο BBC ωστόσο σημείωσε ότι θα ήταν αδύνατο να καταστεί το σπέρμα απολύτως ασφαλές.

«Δεν μπορείς να ελέγξεις τα πάντα, δεχόμαστε μόνο το 1% ή 2% όλων των ανδρών που υποβάλλουν αίτηση για να γίνουν δότες σπέρματος με την τρέχουσα διαδικασία ελέγχου, οπότε αν την κάνουμε ακόμα πιο αυστηρή, δεν θα έχουμε καθόλου δότες σπέρματος – εκεί βρίσκεται η ισορροπία».

Πηγή: tanea.gr