Η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αφορά όλους τους ανθρώπους
Η «Roma Political School» (Σχολή Πολιτικής για τους Ρομά) είναι ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Συμβουλίου της Ευρώπης που στοχεύει στην ενίσχυση της πολιτικής και δημόσιας συμμετοχής των Ρομά, στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Το πρόγραμμα διεξάγεται σε συνεργασία με πανεπιστήμια όπως το Πάντειο και με τοπικούς συλλόγους, προσφέρει σεμινάρια, εργαστήρια και δραστηριότητες σε θέματα πολιτικής, ανθρώπινων δικαιωμάτων, ισότητας των φύλων, δημοσίων σχέσεων και δημόσιας παρουσίας. Στην Ελλάδα, έχει υλοποιηθεί σε συνεργασία με τον Σύλλογο Γυναικών Δενδροποτάμου, ενώ από τη φετινή χρονιά ξεκίνησε και νέο πρόγραμμα σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Συνέντευξη στην Έννη Λεβέντη από την «Πολιτεία Θεσσαλών» Κυριακή 9 Δεκεμβρίου 2025
Θα θέλαμε να σας γνωρίσουμε λίγο καλύτερα, σχετικά με την προσωπική σας διαδρομή ως Ελληνίδα Ρομά γυναίκα, που σπούδασε Νομική στο ΕΚΠΑ και πλέον εργάζεται ως δικηγόρος και υπερασπίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σπούδασα Νομική προκειμένου να γίνω δικηγόρος και να υπερασπίζομαι τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ευάλωτες και μειονεκτούσες ομάδες, όσους έχουν περιορισμένη πρόσβαση στη δικαιοσύνη, στις υπηρεσίες στα αγαθά, αλλά δεν σκεφτόμουν απαραίτητα ότι θα ασχοληθώ με τα δικαιώματα των Ρομά. Η εμπλοκή μου στο κίνημα και κυρίως στο διεθνές κίνημα ήρθε κάπως τυχαία όταν με γνώρισαν κάποιοι άνθρωποι που εργάζονταν σε μεγάλους διεθνείς οργανισμούς και μου πρότειναν συνεργασία. Ένα μεγάλο κομμάτι της δράσης μου αφορά τους Ρομά, αλλά δεν περιορίζεται εκεί. Η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αφορά όλους τους ανθρώπους, αλλά προσπαθώ να εστιάζω σε θεματικές και όχι σε κοινότητες.
Η Αλεξάνδρα Καραγιάννη
Δικηγόρος, Συνιδρύτρια της ActRom NGO
Εμπειρογνώμονας στο Συμβούλιο της Ευρώπης και μέλος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου κ του Εθνικού Συμβουλίου κατά του Ρατσισμού κ της Μισαλλοδοξίας. Έχει διατελέσει Ειδική Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά «Ελλαν Πασσε» μιλάει για την σπουδαιότητα της συμμετοχής και των ευκαιριών επιστημονικής κατάρτισης στους νέους ΡΟΜΑ σε όλόκληρη την Ευρώπη, εξηγώντας τους στόχους της Σχολής Πολιτικής για τους ΡΟΜΑ
στην Ελλάδα
Τι σήμαινε για εσάς να γίνετε η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα στο Διοικητικό Συμβούλιο της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά (ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ) και να αναλάβετε τον ρόλο της Ειδικής Γραμματέως Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;
Στο Διοικητικό Συμβούλιο της Ελλάν Πασσέ με εξέλεξαν άνδρες και μάλιστα εξελέγην πρώτη σε σταυρούς ανάμεσα σε πολλούς άλλους άνδρες υποψήφιους με μεγάλη πείρα στον συνδικαλισμό. Αυτό για εμένα ήταν το πρώτο θετικό μήνυμα ότι η ισότητα των φύλλων δεν είναι τόσο μακρινό όνειρο όσο φαίνεται, αλλά αντίθετα υπάρχει το υπόβαθρο και η διάθεση να δοθεί χώρος στις γυναίκες και να ακουστεί και η δική τους φωνή, χρειάζεται δουλειά όμως. Ούτως ή άλλως εγώ μεγάλωσα έχοντας το βίωμα και την αντίληψη ότι η θέση της γυναίκας στην οικογένεια και την κοινότητα της είναι σημαντική. Ότι η γυναίκα παίρνει τις σημαντικές αποφάσεις, μπορεί να δίνει λύσεις στα προβλήματα, να επιφέρει σημαντικές αλλαγές. Γιαυτό και στη δουλειά μου εφαρμόζω αυτές τις αρχές και πάντα πιστεύω ότι οι γυναίκες μπορούν να λειτουργήσουν ως φορέας αλλαγής όχι μόνο για τον εαυτό τους και την οικογένειά τους, αλλά και για ολόκληρη την κοινότητά τους. Εντός του Συνδικαλιστικού μας οργάνου δεν αισθάνθηκα ποτέ υποδεέστερα ή ότι η άποψη μου δεν λαμβάνονταν σοβαρά υπόψη. Το αντίθετο! Ένιωσα ότι όλοι γύρω μου με εμπιστεύονται και θέλουν να με ακούν.
Ποιες είναι οι βασικές θεματικές στις οποίες επικεντρώνεστε: ενδυνάμωση γυναικών και νέων Ρομά, πρόσβαση στη δικαιοσύνη, προστασία ανηλίκων, καταπολέμηση ανιθαγένειας – και ποιο θεωρείτε πιο επείγον;
Οι βασικές θεματικές στις οποίες επικεντρώνομαι είναι όσες αναφέρατε και επιπλέον η καταπολέμηση των διακρίσεων, η έμφυλη και ενδοοικογενειακή βία, η παραβατικότητα ανηλίκων, η πρόσβαση στη δικαιοσύνη και η αστυνόμευση των κοινοτήτων. Όλες οι θεματικές είναι εξίσου σημαντικές και επείγουσες διότι σχεδόν τίποτα από τα παραπάνω δεν έχει αντιμετωπιστεί όπως θα έπρεπε ή δεν έχει αντιμετωπιστεί καθόλου με αποτέλεσμα τα προβλήματα να γιγαντώνονται και η κατάσταση να ξεφεύγει. Όλο το προηγούμενο διάστημα εστιάσαμε στην έμφυλη και ενδοοικογενειακή βία γιατί υπήρξε αυτή η ανάγκη. Τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης δουλέψαμε προτάσεις και κείμενα και κυρίως εστιάσαμε στο να καταλάβουν οι αρμόδιοι φορείς τις ανάγκες που μπορεί να αντιμετωπίζει μία γυναίκα που υφίσταται βία και πώς μπορούν αυτές οι ανάγκες να γίνουν ορατές στην χάραξη πολιτικών. Με μεγάλη ικανοποίηση παρατήρησα ότι πολλά πράγματα εισακούστηκαν. Σήμερα έχουμε ένα πλαίσιο που είναι σαφώς πιο προστατευτικό από το προηγούμενο, αλλά επιδέχεται βελτίωσης μέχρι κάθε γυναίκα να είναι πραγματικά ασφαλής και να μπορεί να σταθεί στα πόδια της από τη στιγμή που αποφασίζει να καταγγείλει. Το επόμενο πολύ ανησυχητικό φαινόμενο στο οποίο θα πρέπει να εστιάσουμε είναι η παραβατικότητα, αλλά και η προστασία των ανηλίκων. Στην πραγματικότητα και οι παραβατικοί ανήλικοι είναι θύματα μιας κοινωνικής και ηθικής παρακμής, αλλά τα παιδιά είναι η ελπίδα μας για ένα καλύτερρο μέλλον και δεν μπορούμε να αφήνουμε γενιές να πηγαίνουν χαμένες. Δεν πρέπει να απογοητεύσουμε τους νέους. Νιώθω ότι πολλά παιδιά και ιδίως όσα προέρχονται από μειονεκτούσες ομάδες, δεν έχουν τις ευκαιρίες που αξίζουν ως παιδιά.
«Στο Διοικητικό Συμβούλιο της Ελλάν Πασσέ με εξέλεξαν άνδρες και μάλιστα εξελέγην πρώτη σε σταυρούς ανάμεσα σε πολλούς άλλους άνδρες υποψήφιους με μεγάλη πείρα στον συνδικαλισμό»
Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι διαρθρωτικοί ή κοινωνικοί φραγμοί που αντιμετωπίζουν οι νέοι Ρομά σήμερα στην Ελλάδα, πώς πιστεύετε ότι μπορούν να ξεπεραστούν;
Οι νέοι και νέες Ρομά σήμερα, ακόμα και όσοι/ες προέρχονται από πιο ενταγμένες κοινότητες δεν έχουν τις ευκαιρίες, τις δυνατότητες, το χώρο να μάθουν οι ιδιοι για την ιστορία και τον πολιτισμό τους, για την ταυτότητα τους. Αποτελεί πρόκληση ακόμα και να μιλήσουν ανοιχτά και περήφανα τη γλώσσα τους. Πολλοί αναγκάζονται να κρύψουν την ταυτότητά τους για να μη δεχθούν διακρίσεις. Αν για να ενταχθείς ισότιμα σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής στη χώρα σου, είσαι αναγκασμένος να αποκρυψεις ποιος είσαι τότε υπάρχει πρόβλημα όχι στους ίδιους τους Ρομά, αλλά στην κυρίαρχη ομάδα σχετικά με το πώς αντιλαμβάνεται τους όρους της κοινωνικής ένταξης και πόσο έτοιμη είναι τελικά η κοινωνία να αποδεχθεί αυτήν την ένταξη και όχι αν μπορούν ή θέλουν οι Ρομά να ενταχθούν. Το αίτημα είναι να εντάσσομαι με την ταυτότητα μου ορατή γιατί η ταυτότητά μου είναι δομικό στοιχείο του εαυτού μου, του χαρακτήρα μου, της προσωπικότητάς μου. Οι κοινότητες των Ρομά έχουν πάρα πολλούς νέους στους οποίους η πολιτεία οφείλει να επενδύσει, να τους εντάξει στον αθλητισμό, να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την ισότιμη πρόσβασή τους στην εκπαίδευση, να ενδυναμώσει και να στηρίξει τις συλλογικότητές τους, να σκύψει πάνω από τις ανάγκες τους.
Η Ρομά Πολιτική Σχολή («Roma Political School») που ξεκίνησε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο αποτελεί μια σημαντική πρωτοβουλία. Πώς αξιολογείτε αυτό το πρόγραμμα ως ευκαιρία για ενδυνάμωσης των νέων Ρομά;
Το σημαντικό με την πολιτική σχολή για τους Ρομά είναι ότι για πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια που ξεκίνησε το Συμβούλιο της Ευρώπης να υλοποιεί το συγκεκριμένο πρόγραμμα, εντάσσεται και λειτουργεί σε ένα πιο ακαδημαϊκό πλαίσιο, εντός του χώρου του Πανεπιστήμιου και συγκεκριμένα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και επιδιώκει να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην προώθηση της διεπιστημονικής γνώσης σχετικά με την ιστορία, την πολιτική και τις βιωματικές εμπειρίες των κοινοτήτων Ρομά, την κριτική ανάλυση των πολιτικών σχετικά με την συμπερίληψη των Ρομά, την ιδιότητα του πολίτη και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το πρόγραμμα φέρνει μαζί νέους επιστήμονες και ενεργά μέλη των ρόμικων κοινοτήτων, δημιουργώντας μια κοινή πλατφόρμα γνώσης και διαλόγου. Δίνει σε ανερχόμενους νέους επιστήμονες, Ρομά και μη Ρομά, την ευκαιρία να παρουσιάσουν το έργο τους, να συμμετάσχουν σε ακαδημαϊκό διάλογο και να συμβάλουν στη διαμόρφωση του μέλλοντος των Σπουδών σε ζητήματα που αφορούν τους Ρομά. Άρα εκ των πραγμάτων οι νέοι Ρομά έχουν πια την ευκαιρία να μιλήσουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους και τις κοινότητες τους, αλλά και να μελετήσουν στον χώρο του πανεπιστήμιου όσα τους αφορούν, ενισχύοντας την ταυτότητά τους.
Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε η σχολή περιλαμβάνει εργαστήρια, σεμινάρια, συμμετοχικά εργαστήρια κλπ. Ποιοι συμμετέχουν και ποιο είναι το επιστημονικό, ακαδημαϊκό και οργανωτικό πλαίσιο της Ρωμαϊκής Πολιτικής Σχολής; Ποιους φορείς πανεπιστήμια, διεθνή οργανισμούς περιλαμβάνει;
Η Σχολή πολιτικής για τους Ρομά περιλαμβάνει μια σειρά από εργαστήρια, σεμινάρια και εκπαιδευτικές δραστηριότητες που επικεντρώνονται στην κριτική μελέτη των ζητημάτων των Ρομά στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Σε αυτήν συμμετέχουν μέλη των ρόμικων κοινοτήτων που διαθέτουν τουλάχιστον απολυτήριο λυκείου, επιστήμονες Ρομά, φοιτητές του Παντείου Πανεπιστημίου (Προπτυχιακοί και Μεταπτυχιακοί) που έχουν σχετική ακαδημαϊκή ή επαγγελματική ενασχόληση, υποψήφιοι διδάκτορες, ερευνητές, εκπαιδευτικοί, υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και άλλοι ενδιαφερόμενοι φορείς ή άτομα. Δίνεται δηλαδή για πρώτη φορά η δυνατότητα να συζητηθούν τα ζητήματα των κοινοτήτων με έναν πιο ανοιχτό τρόπο και να ακούσουν και άνθρωποι και κυρίως φοιτητές, πράγματα που δεν είχαν ποτέ πριν την ευκαιρία να ακούσουν, όπως το πως εμείς επιθυμούμε να αυτοπροσδιοριζόμαστε και να υπάρχουμε.
Ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα του προγράμματος Roma Political School; Ποιες είναι οι φάσεις του;
Το πρόγραμμα υλοποιείται τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο και ήδη έχουμε πραγματοποιήσει το πρώτο διήμερο συνέδριο με πολλά πάνελ και ομιλητες καθώς και τη δεύτερη φάση των σεμιναρίων σε συγκεκριμένες θεματικές. Η συμμετοχή ήταν εντυπωσιακή. Στις 11 Δεκεμβρίου ολοκληρώνεται το πρόγραμμα της σχολής με το τελικό εργαστήρι και τη στρογγυλή τράπεζα.
Ποια θεωρείτε ότι είναι τα κυριότερα πλεονεκτήματα για έναν νέο Ρομά που θα συμμετάσχει στη σχολή , όχι μόνο σε ακαδημαϊκό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο πολιτικής συμμετοχής και κοινωνικής ενδυνάμωσης;
Ο σκοπός του προγράμματος δεν είναι να επιφέρει άμεσες αλλαγές στην καθημερινότητα των ανθρώπων που ζουν στις κοινότητες. Ο σκοπός είναι να αναδειχθούν νέοι Ρομά επιστήμονες, να γίνουν ορατή και να αναδειχθεί και η άλλη πλευρά των Ρομά για την οποία σχεδόν ποτέ δεν μιλάμε. Από την άλλη πλευρά είναι πολύ σημαντικό να αρχίσουν οι φοιτητές, οι μελλοντικοί επιστήμονες και οι νέοι άνθρωποι να μελετάνε αυτά τα ζητήματα ή έστω να ενημερώνονται σχετικά ευελπιστώντας ότι στο μέλλον θα υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι ικανοί να ασχοληθούν με την κοινωνική ένταξη σε όποια θέση και αν βρίσκονται.
Πώς πιστεύετε ότι ένα τέτοιο πρόγραμμα (Roma Political School) μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση του αντιτσιγγανισμού και της διάκρισης τόσο σε θεσμικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο;
Αποτελεί στόχο τόσο για το Συμβούλιο της Ευρώπης όσο και για τους ακαδημαϊκούς επόπτες του προγράμματος, τον καθηγητή κ. Λάμπρο Μπαλτσιώτη και τον μεταδιδακτορικό ερευνητή κ. Χρήστο Ηλιάδη, φυσικά και για μένα να υπάρξει συνέχεια του προγράμματος και να ενταχθεί με έναν πιο σταθερό τρόπο ακόμα και στο πρόγραμμα σπουδών ή έστω να αναδειχθεί η ανάγκη και η σημασία των σπουδών για τους Ρομά που είναι ένας αναπτυσσόμενος ακαδημαϊκός κλάδος στην Ευρώπη.
Έχετε εργαστεί ως εμπειρογνώμονας στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Πόσο έχει ενισχύσει αυτή η εμπειρία την προσέγγισή σας, ως προς την εκπαίδευση και την ενδυνάμωση των Ρομά μέσω ακαδημαϊκών πρωτοβουλιών;
Σε όλη αυτήν την πορεία και από νωρίς προσπάθησα να επιφέρω αλλαγές και να συνεισφέρω στην χάραξη πολιτικής και σε νομοθετικές μεταρρυθμίσεις γιατί αντιλήφθηκα την ανάγκη αυτή μέσα από την επαφή μου με τους ανθρώπους στο πεδίο, μέσα από τον χειρισμό των υποθέσεων τους. Έβλεπα δομικά και θεσμικά εμπόδια, νομικά κενά, εσφαλμένη ερμηνεία διατάξεων και πώς αυτά μπορεί να διαλύουν τις ζωές των ανθρώπων. Ξεκινούσα λοιπόν με αφετηρία μία υπόθεση και τη χειριζόμουν στρατηγικά για να λύσω ένα πρόβλημα στο σύνολο του και να μην βρεθεί ξανά κάποιος άλλος στην ίδια θέση. Έτσι πράγματι ως εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης μέσα από δράσεις για την πρόσβαση των γυναικών Ρομά στη δικαιοσύνη, μαζί με τους συνεργάτες μου καταφέραμε να βελτιώσουμε την πρόσβαση των ανιθαγενών και των ατόμων χωρίς ταυτοποιητικά έγγραφα στη δικαιοσύνη αναγνωρίζοντας τους το δικαίωμα παροχής δωρεάν νομικής βοήθειας. Επιτύχαμε τη νομοθέτηση ταυτοποίησης μαμάδων χωρίς ταυτοποιητικά έγγραφα με τα νεογέννητα βρέφη τους μετά τον τοκετό και πολλά ακόμα.
Τι όραμα έχετε για την επόμενη γενιά Ρομά στην Ελλάδα – πώς θέλετε να δείτε την κοινότητα να εξελίσσεται
Κατέκτησα την τεχνογνωσία μέσα από την εμπειρία, μέσα από τις υποθέσεις που χείριστηκα και τους ανθρώπους που γνώρισα στο πεδίο. Δεν διάβαζα για να μάθω. Παρατηρούσα τα προβλήματα και απέρριπτα τις θεωρίες, αναζητώντας πρακτικές και άμεσες λύσεις. Συνειδητοποίησα ότι οι πολιτικές αποφάσεις, οι συνέργιες, η εκπαίδευση των επαγγελματιών και οι νομοθετικές μεταρρυθμίσεις ήταν τα πιο σημαντικά και εκεί εστίασα. Αν με ρωτήσετε δεν περνούσε από το μυαλό μου ότι θα ασχοληθώ με τα δικαιώματα των κοινοτήτων αλλά να που είμαι εδώ και συνεχίζω να προσπαθώ για ένα συμπεριληπτικό μέλλον με ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες για όλους.
