Οι πολίτες σε όλη την Ευρώπη δηλώνουν ότι έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στη Δημοκρατία, στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς. Την ίδια ώρα, διαπιστώνεται άνοδος της ακροδεξιάς, και μάλιστα με προοπτική να κυβερνήσει. Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον σε όλη την Ευρώπη έδειξε ότι η εμπιστοσύνη στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς μειώνεται ολοένα και περισσότερο. Ταυτόχρονα, η εμπιστοσύνη σε μη αντιπροσωπευτικούς θεσμούς, όπως η αστυνομία, η δημόσια διοίκηση και το δικαστικό σύστημα, έχει παραμείνει σταθερή ή αυξάνεται.
Η χαμηλή εμπιστοσύνη στην πολιτική τείνει να συνδέεται με την υποστήριξη λαϊκιστικών κομμάτων και ηγετών που καταδικάζουν το πολιτικό κατεστημένο.
Πολλές αποφάσεις λαμβάνονται με ελάχιστη διαβούλευση, συχνά αναπτύσσοντας διαδικασίες έκτακτης ανάγκης
Κάτι αντίστοιχο παρατηρείται και στη Γαλλία. Οκτώ στους δέκα Γάλλους αισθάνονται ότι δεν εκπροσωπούνται. Τα δύο τρίτα λένε ότι το πολιτικό σύστημα δεν λειτουργεί αποτελεσματικά.
Η εύκολη διάγνωση, όπως επισημαίνουν στο Social Europe οι καθηγητές Πολιτικών Επιστημών, Νόνα Μάγερ (Κέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών και Συγκριτικής Πολιτικής στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών) και Φρεντερίκ Γκοντιέ (Καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στη Γκρενόμπλ), είναι ότι η Δημοκρατία υποφέρει από «κόπωση». Ωστόσο, το πρόβλημα είναι άλλο.
Πρόβλημα θεσμών
Οι δύο πολιτικοί επιστήμονες επισημαίνουν ότι το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι το πολιτικό σύστημα «έχει ξεχάσει πώς να ακούει». Και η κόπωση δεν είναι πολιτική, αλλά θεσμική.
Στη Γαλλία, εννιά στους δέκα δηλώνουν στις δημοσκοπήσεις ότι πιστεύουν πως η Δημοκρατία είναι το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης. Αλλά δεν λειτουργεί αποτελεσματικά. Συνεπώς, δεν μπορεί να κατηγορηθούν ότι είναι απαθείς. Θα ήθελα να συμμετέχουν, αλλά το σύστημα τους έχει «ξεχάσει», δεν τους συμπεριλαμβάνει.
Στη Γαλλία, επισημαίνουν οι επιστήμονες, η Πέμπτη Δημοκρατία, σχεδιασμένη να εξασφαλίζει σταθερότητα, έχει εξελιχθεί σε ένα σύστημα που χαρακτηρίζεται από πολιτική υπερτροφία και απομόνωση. Η λήψη αποφάσεων έχει μετακινηθεί προς τα πάνω, στα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας. Έχει απομακρυνθεί από τη διαβούλευση. Και οι υπερεξουσίες του προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, που κάποτε υποσχόταν συνοχή και αποτελεσματικότητα, τώρα γεννά αποσύνδεση και δυσαρέσκεια.
Απουσία διαβούλευσης
Στη Γαλλία, το χάσμα ανάμεσα στις προσδοκίες των πολιτών και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η πολιτική εξουσία διευρύνεται. Η εξουσία έχει σταματήσει να ακούει –εδώ, θα μπορούσαμε να πούμε εύκολα ότι αυτό δεν είναι μόνο γαλλικό φαινόμενο.
Οι πολίτες να βιώνουν τις πολιτικές αποφάσεις ως αποκλεισμό από τη δημοκρατική διαδικασία
Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις στις συντάξεις στη Γαλλία, οι ρυθμίσεις για τη μετανάστευση και την κλιματική πολιτική, έγιναν στην ουσία χωρίς να έχουν ρωτηθεί οι πολίτες. Πολλές αποφάσεις λαμβάνονται με ελάχιστη διαβούλευση, συχνά αναπτύσσοντας διαδικασίες έκτακτης ανάγκης.
Ακόμη και πρωτοβουλίες, που επαινέθηκαν ως προς τα δημοκρατικά χαρακτηριστικά τους, τελικά χειραγωγήθηκαν ή ακυρώθηκαν επί της ουσίας. Παράδειγμα, η Σύμβαση των Πολιτών για το Κλίμα. Ζητήθηκε συμμετοχή, αναπτύχθηκαν προτάσεις μέσω εκτεταμένης διαβούλευσης. Στο τέλος όμως, οι συστάσεις αποδυναμώθηκαν ή αγνοήθηκαν από την εκτελεστική εξουσία.
Στη Γαλλία, όπου η εκτελεστική εξουσία κυριαρχεί επί του κοινοβουλίου, σημειώνουν οι Μάγερ και Γκοντιέ, ο ακραίος συγκεντρωτισμός και η αυξανόμενη εξάρτηση από στρατηγικές πολιτικής επικοινωνίας υπονομεύουν συστηματικά την ανταπόκριση. Οι αποφάσεις παρουσιάζονται όλο και περισσότερο με μια συγκεκριμένη συσκευασία: ως ζητήματα αποτελεσματικότητας και απόδοσης.
Αυτό έχει αποτέλεσμα οι πολίτες να βιώνουν τις πολιτικές αποφάσεις ως αποκλεισμό από τη δημοκρατική διαδικασία.
Και τότε, οι ακροδεξιοί λαϊκιστές έρχονται να καλύψουν το κενό. Λένε στους πολίτες «εμείς σας ακούμε, ξέρουμε τις ανάγκες σας». Και, όπως επισημαίνουν οι πολιτικοί επιστήμονες, ισχυρίζονται ότι αποκαθιστούν την εξουσία του «λαού». Παρόλο που συνήθως διαβρώνουν τους ελέγχους και τις ισορροπίες από τις οποίες εξαρτάται η φιλελεύθερη δημοκρατία.
Η δημοκρατία ως κλειστό κλαμπ
Αυτό που διαπιστώνεται είναι ότι οι λαϊκιστές ευδοκιμούν όχι επειδή οι πολίτες απορρίπτουν τη Δημοκρατία ως ιδανικό, αλλά επειδή απορρίπτουν τον τρόπο με τον οποίο ασκείται. Γίνεται ένα κλειστό κλαμπ που προορίζεται για όσους ήδη ασκούν εξουσία.
Στη Γαλλία, αποκαλύπτεται το ρήγμα που διατρέχει την ευρωπαϊκή δημοκρατία: το χάσμα μεταξύ των απομονωμένων ελίτ και των ολοένα και πιο ενδυναμωμένων πολιτών. Οι πολιτικοί ηγέτες συνεχίζουν να εξισώνουν τη νομιμότητα με την εμπειρογνωμοσύνη και τον έλεγχο. Από την άλλη, οι πολίτες απαιτούν ολοένα και περισσότερη διαφάνεια, δικαιοσύνη και πραγματική επιρροή στις αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους.
Σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία, όπου διεξάγονται εκλογές, η εμπιστοσύνη βασίζεται στην ανάθεση εξουσίας από τους πολίτες στους εκπροσώπους τους. Ωστόσο, πολλοί πολίτες δεν αποδέχονται πλέον να περιορίζονται στον ρόλο των παθητικών ψηφοφόρων. Θέλουν να συμμετέχουν σε όλη τη διαδικασία χάραξης πολιτικής.
Ζητούν τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων που ξεκινούν από πρωτοβουλίες των πολιτών, συνελεύσεις διαβούλευσης, κατάρτιση προϋπολογισμών με συμμετοχικό τρόπο, ισχυρότερους τοπικούς δημοκρατικούς θεσμούς. Κάποιοι αυτό θα το χαρακτήριζαν «παρορμητικό λαϊκισμό». Στην πραγματικότητα είναι μια λογική απαίτηση για κοινή διακυβέρνηση.
Η δημοκρατία γίνεται από τις κάλπες και από τους δρόμους, λέει το σύνθημα
Πέφτοντας σε τοίχους
Σε αυτές τις καινοτομίες, οι ελίτ συχνά αντιστέκονται και υψώνουν τοίχους. Κυρίως, γιατί φοβούνται την απώλεια εξουσίας ή θέσης. Σύμφωνα με τους Μάγερ και Γκοντιέ, αυτό οφείλεται σε γνωστικές προκαταλήψεις. Οι πολιτικοί συχνά παρερμηνεύουν την κοινή γνώμη, υποθέτοντας ότι οι πολίτες είναι πιο συντηρητικοί ή λιγότερο ικανοί για διαβούλευση από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
Με την πάροδο του χρόνου, τέτοιες προκαταλήψεις οδηγούν σε ολιγαρχική παρέκκλιση. Δηλαδή σε ένα κλειστό πολιτικό σύμπαν που αποστασιοποιείται όλο και περισσότερο από τις καθημερινές ανησυχίες και τις βιωμένες εμπειρίες.
Τα κοινωνικά θεμέλια της δημοκρατίας
Οι Μάγερ και Γκοντιέ επισημαίνουν ότι σε αυτήν τη συζήτηση, τόσο στη Γαλλία όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, απουσιάζει ένα σοβαρό θέμα. Τα κοινωνικά θεμέλια της δημοκρατίας. Οι ανισότητες στο εισόδημα, την εκπαίδευση και την αναγνώριση αντικατοπτρίζουν τις ανισότητες όσον αφορά το ποιος έχει φωνή και ακούγεται. Όταν οι πολίτες αισθάνονται οικονομικά ή πολιτισμικά περιθωριοποιημένοι, συνήθως αισθάνονται και πολιτικά αόρατοι.
Κάποτε, η κοινωνική δημοκρατία κάποτε προσέφερε μια ισχυρή απάντηση σε αυτήν την πρόκληση. Μειώνοντας την ανασφάλεια, ενισχύοντας τα κοινωνικά δικαιώματα και επενδύοντας σε δημόσια αγαθά, διεύρυνε τις προϋποθέσεις για δημοκρατική ένταξη.
Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, τα μέτρα λιτότητας, οι κατακερματισμένες μεταρρυθμίσεις κοινωνικής πρόνοιας και η διάβρωση των ενδιάμεσων φορέων που κάποτε δόμησαν την κοινωνική εκπροσώπηση έχουν αποδυναμώσει αυτά τα μέτρα κοινωνικής προστασίας.
Έτσι, οι πολίτες που αισθάνονται κοινωνικά ή οικονομικά αποκλεισμένοι τείνουν να εμπιστεύονται λιγότερο τους θεσμούς. Αποσύρονται από τη συμβατική πολιτική συμμετοχή και συμμετέχουν κυρίως μέσω διαμαρτυρίας. Πολλοί γίνονται επίσης πιο δεκτικοί στη ρητορική κατά του κατεστημένου –ακόμη και αν έρχεται από την ακροδεξιά. Δεν απορρίπτουν τη δημοκρατία. Αντιδρούν σε ένα σύστημα στο οποίο δεν αισθάνονται ούτε ορατοί ούτε προστατευμένοι.
Ανθεκτική δημοκρατία
Η ανοικοδόμηση της δημοκρατικής ανθεκτικότητας απαιτεί να ανανεωθεί η δέσμευση για κοινωνική προστασία, ισότητα και ένταξη. Αυτό είναι σύμφωνα με τους Μάγερ και Γκοντιέ, που θα δώσει στους πολίτες ένα πραγματικό ενδιαφέρον στη δημοκρατική ζωή. Οι δημοκρατικές καινοτομίες χωρίς κοινωνική ένταξη παραμένουν εύθραυστα πειράματα. Η κοινωνική δημοκρατία χωρίς ευκαιρίες για ουσιαστική πολιτική συμμετοχή παραμένει ατελής. Αυτές οι δύο διαστάσεις πρέπει να ενισχυθούν από κοινού για να ανακτήσει τη ζωτικότητά της η δημοκρατία.
Το μέλλον για τη δημοκρατία δεν αφορά τη νοσταλγία για ισχυρούς ηγέτες ούτε την τεχνοκρατική διακυβέρνηση
Τόσο οι Γάλλοι όσο και άλλοι Ευρωπαίοι πολίτες ζητούν μια σειρά από πράγματα, συμβατά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Εκτιμούν ταυτόχρονα τις φιλελεύθερες εγγυήσεις, την κοινωνική ισότητα, την αντιπροσωπευτική σταθερότητα και την άμεση συμμετοχή. Αυτός ο πλουραλισμός δεν είναι σύγχυση, σημειώνουν οι πολιτικοί επιστήμονες. Είναι καθοριστικό χαρακτηριστικό των ώριμων δημοκρατιών.
Η πρόκληση και η ευθύνη είναι να οικοδομηθούν θεσμοί ικανοί να προσαρμόσουν αυτές τις πολλαπλές δημοκρατικές γραμματικές, αντί να καθιστούν ένα μοντέλο περισσότερο προνομιούχο έναντι των άλλων. Οι ελίτ που προσκολλώνται σε μια στενή, τεχνοκρατική και έμμεσα αριστοκρατική αντίληψη της εκπροσώπησης, παραβλέπουν την εξέλιξη των δημοκρατικών προσδοκιών, όπου η κοινή λήψη αποφάσεων και η λογοδοσία καθίστανται απαραίτητες για τη νομιμότητα.
Το γαλλικό παράδοξο ως ελπίδα
Ιδωμένη μέσα από αυτό το πρίσμα, η Γαλλία παρουσιάζει ένα παράδοξο: η δημοκρατία της είναι κουρασμένη αλλά ζωντανή, διατηρεί την ενέργειά της. Τα συνδικάτα, οι σύλλογοι, οι ΜΚΟ και τα κινήματα βάσης επανεφευρίσκουν τη συμμετοχή. Η κοινωνία των πολιτών παραμένει εργαστήριο δημοκρατικής ανανέωσης παρά τις οικονομικές και πολιτικές πιέσεις.
Επίσης, στις εκλογές του 2024, η αύξηση της προσέλευσης των ψηφοφόρων κατά τις πρόωρες βουλευτικές εκλογές του 2024, κυρίως με κίνητρο να περιοριστεί η δύναμη της ακροδεξιάς, καταδεικνύει ότι η δημοκρατική δέσμευση επιμένει όταν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι έχει σημασία.
Συνεπώς, λένε οι Μάγερ και Γκοντιέ, οι εξελίξεις υποδηλώνουν ότι το μέλλον για τη δημοκρατία δεν αφορά τη νοσταλγία για ισχυρούς ηγέτες ούτε την τεχνοκρατική διακυβέρνηση. Συνδέεται με την αναπροσαρμογή της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, ώστε να δημιουργηθεί πραγματικός χώρος για τους πολίτες. Η εμπιστοσύνη εξαρτάται λιγότερο από το τι επιτυγχάνουν οι ηγέτες και περισσότερο από το αν το επιτυγχάνουν μαζί και για τους πολίτες.
Η γαλλική κρίση και η Ευρώπη
Η κρίση της Γαλλίας, επισημαίνουν οι καθηγητές Πολιτικών Επιστημών, αποτελεί ταυτόχρονα προειδοποίηση και ευκαιρία για την Ευρώπη. Όταν οι πολίτες καλούνται να βοηθήσουν στη διαμόρφωση αποφάσεων, η δημοκρατία ανακτά νομιμότητα και νόημα.
Αυτό είναι μάθημα για όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Το καθήκον δεν είναι να σωθεί η δημοκρατία από τους πολίτες της, αλλά να επανασυνδεθούν οι θεσμοί με τους ανθρώπους τους οποίους υπηρετούν. Να ανοικοδομηθεί ένα πολιτικό σύστημα στο οποίο η εξουσία ακούει πραγματικά, περιλαμβάνει και ανταποκρίνεται.
Πηγή: in.gr
