Υψηλοί οι γεωοικονομικοί και γεωπολιτικοί κίνδυνοι στην Ευρώπη το…

Της Ελευθερίας Κούρταλη

Η Ευρώπη εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές γεωοικονομικές και γεωπολιτικές μετατοπίσεις που βλάπτουν τις οικονομικές και πιστοληπτικές προοπτικές των χωρών της περιοχής και οι οποίες θα βιώσουν ακόμα μεγαλύτερο “χτύπημα” σε περίπτωση κλιμάκωσης, προειδοποιεί ο οίκος αξιολόγησης Moody’s. 

Οι γεωοικονομικές μετατοπίσεις συνεχίζονται

Η ανταγωνιστική πίεση της Κίνας στον βιομηχανικό τομέα της Ευρώπης εντείνεται και οι κινεζικές εταιρείες συνεχίζουν να ανεβαίνουν στην αλυσίδα αξίας, επισημαίνει ο οίκος. Επίσης, οι περιορισμοί των εξαγωγών της Κίνας σε κρίσιμες πρώτες ύλες αυξάνουν το κόστος των ευρωπαϊκών εταιρειών και διαταράσσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους. Αυτό συμβαίνει επειδή η Ευρώπη εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από κρίσιμες εισαγωγές, ιδίως από την Κίνα.

Το 2024, η ΕΕ προμηθεύτηκε το 46,3% των σπάνιων γαιών από την Κίνα. Οι εισαγωγές στοιχείων, όπως το σκάνδιο και το ύττριο, τα οποία χρησιμοποιούνται από διάφορους τομείς, όπως η αεροδιαστημική και η αεροπορία, η άμυνα, η ενέργεια, η ηλεκτρονική και οι ιατρικές εφαρμογές, ξεπέρασαν το 90%, επισημαίνει η Moody’s. Ο Νόμος περί Κρίσιμων Πρώτων Υλών (CRM) της ΕΕ στοχεύει στη διαφοροποίηση της προσφοράς και στην ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής έως το 2030, αλλά τα κίνητρα παραμένουν περιορισμένα και οι κίνδυνοι εφαρμογής είναι υψηλοί, λόγω της εξάρτησης των χωρών από τη χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα, όπως τονίζει. Ο βιομηχανικός τομέας του Ηνωμένου Βασιλείου εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές σπάνιων γαιών από την Κίνα. Το Ηνωμένο Βασίλειο ενισχύει τις εγχώριες δυνατότητες και διαφοροποιεί τις πηγές εφοδιασμού μέσω της Στρατηγικής του για τα Κρίσιμα Ορυκτά, η οποία θεσπίστηκε το 2022 και επικαιροποιήθηκε το 2023.

Μια ακόμη βασική γεωοικονομική μετατόπιση βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς η κυβέρνηση των ΗΠΑ άλλαξε σημαντικά την εμπορική της πολιτική το 2025, σημειώνει η Moody’s. Οι δασμοί των ΗΠΑ πιθανότατα θα παραμείνουν υψηλοί το 2026 και μετά, και η αβεβαιότητα σχετικά με την εμπορική πολιτική των ΗΠΑ θα συνεχιστεί. Παρά την πολιτική συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ τον Ιούλιο του 2025, το εύρος μιας τελικής συμφωνίας παραμένει ασαφές. Οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να καταρρεύσουν, ενδεχομένως αναζωπυρώνοντας τις εμπορικές εντάσεις. Οι τρέχοντες δασμοί των ΗΠΑ σε προϊόντα της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου – 15% και 10% αντίστοιχα – είναι χαμηλότεροι από τον δασμολογικό συντελεστή των ΗΠΑ πριν τις σχετικές συμφωνίες, ύψους 17%, αλλά σημαντικά υψηλότεροι από τα προηγούμενα επίπεδα, μειώνοντας τις ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ.

Η Ιρλανδία έχει μακράν την υψηλότερη έκθεση στις ΗΠΑ, κυρίως στα φαρμακευτικά προϊόντα. Ωστόσο, ο αντίκτυπος του δασμού θα πρέπει να είναι περιορισμένος, επειδή οι εταιρείες μπορούν να ανακατευθύνουν τις εξαγωγές ή να μετακυλίσουν το κόστος, και οι αμερικανικές φαρμακευτικές εταιρείες απασχολούν σχετικά λίγους ανθρώπους στην Ιρλανδία. 

Η έκθεση στο εμπόριο αγαθών στις ΗΠΑ σε σχέση με όλα τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη είναι μικρότερη από το 2% της προστιθέμενης αξίας κάθε χώρας, εκτός από τη Δανία. Στην Ελλάδα, όπως αναφέρει ο οίκος, η έκθεση είναι κοντά στο 1%. 

Ενώ οι άμεσες δασμολογικές επιπτώσεις είναι μέτριες, ορισμένοι τομείς είναι ευάλωτοι, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, και οι ευρύτεροι κίνδυνοι παραμένουν: οι εταιρείες της ΕΕ θα μπορούσαν να μεταφέρουν την παραγωγή στις ΗΠΑ, και οι αμερικανικές εταιρείες ενδέχεται να μειώσουν τις επενδύσεις στην Ευρώπη. 

Για να μετριάσει αυτούς τους κινδύνους και να μειώσει την εξάρτηση από τις ΗΠΑ, η Ευρώπη επιδιώκει το nearshoring, το βαθύτερο εσωτερικό εμπόριο και την περαιτέρω διαφοροποίηση μέσω νέων εμπορικών συμφωνιών, συμπεριλαμβανομένης της συμφωνίας ΕΕ-Mercosur. Οι εμπορικές προσπάθειες του Ηνωμένου Βασιλείου προχωρούν επίσης μέσω διαπραγματεύσεων και της υπογραφής νέων συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών.

Την ίδια στιγμή, επισημαίνει η Moody’s, oι απειλές από τη Ρωσία διατηρούν τους γεωπολιτικούς κινδύνους σε υψηλά επίπεδα για τα ευρωπαϊκά κράτη. Επίσης, οι ΗΠΑ σηματοδοτούν ότι θα μπορούσαν να αποσυρθούν από τον ιστορικό τους ρόλο ως εγγυητές της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Το βασικό σενάριο του οίκου δεν προϋποθέτει στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Ωστόσο, αναμένει ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να κλιμακώνει τον υβριδικό πόλεμο, για παράδειγμα μέσω παραβιάσεων του εναέριου χώρου και πράξεων δολιοφθοράς σε κρίσιμες υποδομές που επηρεάζουν τα ευρωπαϊκά κράτη, ιδίως γύρω από τη Βαλτική Θάλασσα. Αναμένει επίσης ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να παρεμβαίνει στην ευρωπαϊκή εσωτερική πολιτική και στις εκλογές για να σπείρει τον διχασμό.

Το γεγονός ότι οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είναι μέλη του ΝΑΤΟ και ενισχύουν τις αμυντικές τους δυνατότητες μετριάζει αυτούς τους γεωπολιτικούς κινδύνους, προσθέτει η Moody’s. Στη σύνοδο κορυφής του Ιουνίου 2025 στη Χάγη της Ολλανδίας, τα μέλη του ΝΑΤΟ δεσμεύτηκαν για τον νέο στόχο των αμυντικών δαπανών ύψους 5% του ΑΕΠ έως το 2035.3 Τα κράτη της Βαλτικής – Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία – καθώς και η Πολωνία σχεδιάζουν ήδη να τον επιτύχουν το 2026 λόγω των ιστορικά τεταμένων σχέσεών τους με τη Ρωσία και της εγγύτητάς τους στα σύνορά της. Η Γερμανία σκοπεύει να επιτύχει τον νέο στόχο του ΝΑΤΟ στα τέλη της δεκαετίας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει αυτές τις προσπάθειες μέσω πρωτοβουλιών όπως o “Οδικός Χάρτης Αμυντικής Ετοιμότητας 2030”, ο οποίος απελευθερώνει σημαντικά κεφάλαια για την άμυνα στο πλαίσιο του προγράμματος ReArm Europe. Οι κίνδυνοι ασφαλείας και η ανάγκη αύξησης των αμυντικών δαπανών έχουν συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση των σχέσεων Ηνωμένου Βασιλείου-ΕΕ τους τελευταίους μήνες, καθώς συνεργάζονται για την παροχή υποστήριξης στην Ουκρανία και την ενίσχυση της κοινής άμυνας κατά της Ρωσίας. Βρίσκονται σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις για τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στο πρόγραμμα Security Action for Europe (SAFE). Ωστόσο, η πρόοδος παραμένει αργή, με σημαντικές διαφορές μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ να παραμένουν ανεπίλυτες.

Σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη και τα δημοσιονομικά – Η εξαίρεση της Ελλάδας

Οι γεωοικονομικές και γεωπολιτικές μετατοπίσεις έχουν ήδη βλάψει την οικονομική ανάπτυξη, τονίζει ο οίκος. Η περαιτέρω κλιμάκωση, για παράδειγμα των εμπορικών διαφορών ή η διακοπή της αποστολής κρίσιμων πρώτων υλών από την Κίνα, θα δημιουργούσε σημαντικούς κινδύνους για τις οικονομικές προοπτικές της Ευρώπης.

Αυτό έρχεται μετά την πανδημία COVID-19 και το σοκ των τιμών της ενέργειας από τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Και τα δύο αυτά έχουν συμβάλει στη μείωση της τάσης αύξησης του ΑΕΠ για όλα τα κράτη της περιοχής εκτός από την Ελλάδα, τον μεγαλύτερο δικαιούχο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) όσον αφορά το ΑΕΠ.

Η Moody’s εκτιμά ότι η τρέχουσα τάση αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της ΕΕ είναι 1,3%, σε σύγκριση με 1,7% το 2019. Για την Ελλάδα ο οίκος προβλέπει ανάπτυξη 2,1% το 2026, τη στιγμή που οι τρειες μεγαλύτερες οικονομίες της ΕΕ θα καταγράψουν ανάπτυξη κοντά ή και κάτω του 1% ( Ιταλία 0,8%, Γαλλία 0,9% και Γερμανία 1,2%).

Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι και οι γεωοικονομικές μετατοπίσεις, έχουν σοβαρές επιπτώσεις και στα δημοσιονομικά των χωρών της Ευρώπης, τονίζει η Moody’s. Η αύξηση των αμυντικών δαπανών ενισχύει την ασφάλεια της περιοχής, αλλά επίσης ενισχύει και την δημοσιονομική πίεση.

Ειδικά για την Ελλάδα ο οίκος αναφέρει ότι αν και το χρέος της θα παραμείνει το υψηλότερο στην ΕΕ, ακολουθούμενο από αυτό της Ιταλίας και της Γαλλίας, παρόλα αυτά, η Ελλάδα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο, μειώνοντας τον δείκτη χρέους της κατά 29 ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ 2019 και 2024 και η Moody’s αναμένει ότι θα τον μειώσει κατά άλλες εννέα ποσοστιαίες μονάδες το 2026. Η Γαλλία έχει κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση: ο δείκτης χρέους της έχει αυξηθεί κατά 15% το 2019-2024 και αναμένεται να αυξηθεί κατά 6% περίπου το 2024-2026.

Ως εκ τούτου, τονίζει ο οίκος ενώ ορισμένες μεγαλύτερες χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν δημοσιονομικά προβλήματα, τα δημόσια οικονομικά ορισμένων από τα μικρότερα κράτη βελτιώνονται, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από τις χώρες που στο παρελθόν βρέθηκαν σε προγράμματα στήριξης.