Το νυκτόβιο αρπακτικό που καταναλώνει έως 4.000 τρωκτικά τον χρόνο, η απειλή εξαφάνισης των φυσικών φωλιών και ο ρόλος του Οργανισμού ΤΥΤΩ στη βιώσιμη αγροτική διαχείριση
Μοιάζει με πλάσμα από τα παραμύθια, σπάνια τη συναντάμε αλλά εκείνη με τη ζωή της μας βοηθά και ενισχύει την προστασία μας από πολλούς κινδύνους. Πολλοί δε γνωρίζουν ποια είναι ή τι σημαίνει η Τυτώ. Ζει στη Θεσσαλία και τριγυρνάει τις νύχτες προστατεύοντας τις καλλιέργειες από τα τρωκτικά. «Τυτώ» η λευκή: Μία από τις ονομασίες της Τυτώς είναι η «τυτώ η λευκή». Η ονομασία αυτή συνδέεται με τη λατινική λέξη «alba», που σημαίνει «λευκός». Η Τυτώ,είναι μια μορφή κουκουβάγιας και αν και δεν συνδέεται άμεσα με κάποιο συγκεκριμένο μύθο, η ονομασία της συνδέεται με τη λέξη «τυτώ» που αναφέρεται σε αρχαίες ελληνικές πηγές και ορίζεται ως «νυχτερινό αρπακτικό». Το όνομα της Τυτώς σχετίζεται με την αίσθηση της «τύψης» ή του «απαγορευτικού».
Συνέντευξη στην Έννη Λεβέντη από την «Πολιτεία Θεσσαλών» Κυριακή 23 Νοεμβρίου 2025
Το νυκτόβιο αρπακτικό Τυτώ (Tyto alba) έχει ορισμένες μοναδικές ιδιότητες, μορφολογικές και βιολογικές, όπως, επίσης, έχει αναπτύξει και μία σειρά από μοναδικά χαρακτηριστικά οικολογίας και συμπεριφοράς. Πρόκειται για θηρευτή ο οποίος κυνηγάει τα θηράματά του τη νύχτα και τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με ποντίκια σε όλο το γεωγραφικό εύρος της κατανομής του. Η Τυτώ κινδυνεύει, όπως και πολλά άλλα πλάσματα από τον άνθρωπο. Για την προστασία της και γενικότερα για την Διαχείριση και Διατήρηση της Βιοποικιλότητας στα Αγροτικά Οικοσυστήματα από το 2020 έχει ιδρυθεί ο ομώνυμος Οργανισμός ΤΥΤΩ. Οκτώ επαγγελματίες με ειδίκευση σε επιστημονικά πεδία όπως η Οικολογία και Διαχείριση Άγριας Ζωής, Αειφόρος Διαχείριση Αγροτικού Περιβάλλοντος, Βιολογία, Γεωπονία & Εδαφολογία, Εκπαίδευση.
Οικονομικά και Επικοινωνία, διαθέτοντας σημαντική εμπειρία και γνώσεις και με κοινό σημείο το επιστημονικό τους ενδιαφέρον, συναντήθηκαν για να ενώσουν τις γνώσεις, τις εμπειρίες και να αναζητήσουν λύσεις για μία βιώσιμη αγροτική διαχείριση και προστασία της βιοποικιλότητας. Η «ΤΥΤΩ» είναι Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία και έχει μία αποστολή: Επανασύνδεση της αγροτικής διαχείρισης με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την άγρια ζωή.
Ο Αλέξανδρος Hargrave είναι ορνιθολόγος, Field operations and rural conservation officer του Οργανισμού. Ο Αλέξανδρος Hargrave ζει στη Θεσσαλία και με την επιστήμη του, μελετάει και καταγράφει τον κύκλο ζωής αυτού του μοναδικού νυκτόβιου αρπακτικού.
Τι είναι η Τυτώ και ποιος είναι ο ρόλος της στα αγροτικά οικοσυστήματα της Θεσσαλίας;
Η Τυτώ (Tyto alba) είναι ένα νυκτόβιο αρπακτικό πτηνό με χαρακτηριστικό λευκό πρόσωπο σε σχήμα καρδιάς και ήρεμη, σχεδόν αθόρυβη πτήση. Ανήκει στα είδη που ζουν κοντά στον άνθρωπο χωρίς να τον επιβαρύνουν, αφού επιλέγει ως καταφύγια αγροτικές αποθήκες, στάβλους και ερειπωμένα κτίσματα. Ο ρόλος της στη Θεσσαλία είναι ζωτικής σημασίας: λειτουργεί ως φυσικός ρυθμιστής των πληθυσμών τρωκτικών — ποντικιών και αρουραίων — που προκαλούν σοβαρές ζημιές στις αγροτικές καλλιέργειες.
Η παρουσία της υποδηλώνει ένα ισορροπημένο αγροτικό οικοσύστημα, όπου η γεωργική παραγωγή συνυπάρχει με τη φύση χωρίς υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων και χημικών. Εκτός από τη συμβολή της στη μείωση των πληθυσμών τρωκτικών, η Τυτώ ως ανώτερος θηρευτής του οικοσυστήματος, αποτελεί δείκτη βιοποικιλότητας και οικολογικής υγείας: όπου υπάρχει, συνήθως υπάρχει και επαρκής τροφή, θέσεις για φώλιασμα, και λίγες οχλήσεις. Για αυτό και η παρακολούθηση των πληθυσμών της χρησιμοποιείται διεθνώς ως εργαλείο περιβαλλοντικής αξιολόγησης. Στη Θεσσαλία, η δράση του Οργανισμού για την Διαχείριση και Διατήρηση της Βιοποικιλότητας στα Αγροτικά Οικοσυστήματα «ΤΥΤΩ» στοχεύει ακριβώς στην προστασία αυτής της φυσικής ισορροπίας και στην ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών γύρω από τη σημασία του είδους ως συμμάχου του αγρότη.
Γιατί η Τυτώ θεωρείται ο πιο αποτελεσματικός φυσικός θηρευτής τρωκτικών; Μπορείτε να εξηγήσετε την εντυπωσιακή κατανάλωση 2.000–4.000 τρωκτικών ετησίως;
Η Τυτώ είναι ένα από τα πιο εξελιγμένα αρπακτικά της φύσης. Χάρη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανατομίας της — την ασύμμετρη διάταξη των αυτιών, το «προσωπείο» σε σχήμα καρδιάς που λειτουργεί σαν φυσικό ηχείο και τα υπερευαίσθητα μάτια που συλλαμβάνουν και την παραμικρή κίνηση — μπορεί να εντοπίσει τρωκτικά μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, ακόμη και κάτω από πυκνή βλάστηση. Η πτήση της είναι τελείως αθόρυβη, επιτρέποντάς της να πλησιάζει τα θηράματά της χωρίς να γίνεται αντιληπτή.
Κάθε ζευγάρι Τυτώ, μαζί με τους νεοσσούς του, καταναλώνει ετησίως από 2.000 έως 4.000 τρωκτικά. Αν λάβουμε υπόψη ότι κάθε τρωκτικό μπορεί να καταστρέψει πολλαπλάσια ποσότητα παραγωγής, γίνεται αντιληπτό ότι η παρουσία μερικών μόνο ζευγαριών ΤΥΤΩ μπορεί να εξοικονομήσει τόνους καρπών ετησίως. Σε αντίθεση με τις χημικές μεθόδους καταπολέμησης, η δράση της είναι στοχευμένη, συνεχής και οικολογικά βιώσιμη.
Επιπλέον, η Τυτώ δρα τη νύχτα, όταν τα τρωκτικά είναι πιο ενεργά, κάτι που την καθιστά πιο αποδοτική από ημερόβιους θηρευτές όπως τα γεράκια. Ο τρόπος κυνηγιού της έχει μελετηθεί εκτενώς και αξιοποιείται σήμερα ως πρότυπο φυσικής διαχείρισης επιβλαβών ειδών σε πολλά μέρη του κόσμου, από την Ιορδανία και το Ισραήλ έως την Καλιφόρνια. Στη Θεσσαλία, η ενίσχυση των πληθυσμών της μέσω τεχνητών φωλιών έχει ήδη δείξει σημαντικά αποτελέσματα. Η συνεργασια με 9 Δημους και την Περιφερεια Θεσσαλιας για την τοποθετηση 287 τεχνητες φωλιες σε πανω απο 160 χωριά επιβεβαιωνει ότι η φύση διαθέτει τους πιο αποτελεσματικούς και «δωρεάν» συμμάχους για τη γεωργία.
Αναφέρατε ότι εντοπίζονται μεγάλες οικονομικές απώλειες από τα τρωκτικά. Πόσο σημαντική είναι η συμβολή της Τυτώ στη μείωση αυτών των ζημιών για τους Θεσσαλούς καλλιεργητές;
Οι ζημιές που προκαλούν τα τρωκτικά στη Θεσσαλία, σύμφωνα με δείκτες και εκτιμήσεις των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Δήμων και Περιφερειών της Θεσσαλίας, μπορούν να φτάσουν από 100 έως και τα 300 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Τα τρωκτικά καταστρέφουν σιτηρά, μηδική, βαμβάκι, ζωοτροφές, ενώ επιβαρύνουν και τις αποθήκες, μολύνοντας ζωικά προϊόντα και προκαλώντας φθορές σε υποδομές. Πέρα από την άμεση απώλεια παραγωγής, αυξάνουν το κόστος των καλλιεργητών λόγω της ανάγκης για αγορά χημικών σκευασμάτων, τοποθέτησης παγίδων και συχνών καθαρισμών αποθηκών.
Η παρουσία της Τυτώ συμβάλλει δραστικά στη μείωση αυτών των απωλειών. Ένα μόνο ζευγάρι, εγκατεστημένο κοντά σε αγρόκτημα, μπορεί να περιορίσει σημαντικά τον πληθυσμό τρωκτικών σε ακτίνα εκατοντάδων μέτρων. Όταν πολλαπλασιαστούν οι φωλιές σε ένα δίκτυο αγροτικών εκτάσεων, το αποτέλεσμα είναι θεαματικό: λιγότερα τρωκτικά, λιγότερα χημικά, λιγότερη μόλυνση στο έδαφος και στο νερό, πιο υγιή αγροτικά προϊόντα, μεγαλύτερη παραγωγή. Επιπλέον, η παρουσία της Τυτώ δημιουργεί έναν «κύκλο οικολογικής ασφάλειας». Με τη μείωση των τρωκτικών, μειώνονται και οι κίνδυνοι μετάδοσης ζωονόσων όπως η λεπτοσπείρωση, που μπορεί να πλήξει και τα ζώα και τον άνθρωπο. Για τους Θεσσαλούς καλλιεργητές, η Τυτώ δεν είναι απλώς ένα όμορφο πουλί του δειλινού — είναι ένας σιωπηλός, αποτελεσματικός και απολύτως φυσικός σύμμαχος στην παραγωγή, που τους εξοικονομεί χρήματα, χρόνο και κόπο, προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον τους και την υγεία τους.
Τι περιλαμβάνουν οι δράσεις ενημέρωσης του οργανισμού προς αγρότες, κτηνοτρόφους και σχολεία στη Θεσσαλία;
Οι δράσεις της ΤΥΤΩ συνδυάζουν επιστημονική τεκμηρίωση, βιωματική εμπειρία και κοινωνική συμμετοχή. Με τη συνεργασία επιστημόνων, περιβαλλοντικών οργανώσεων και τοπικών φορέων, πραγματοποιούνται ενημερωτικές ημερίδες σε κοινότητες της Θεσσαλίας. Στόχος είναι να ενημερωθούν οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι για τη σημασία της Τυτώ και να υιοθετήσουν πρακτικές που ενισχύουν την παρουσία της: εγκατάσταση τεχνητών φωλιών, αποφυγή χρήσης δηλητηρίων, διατήρηση δενδροστοιχιών και φυσικών καταφυγίων γύρω από τις καλλιέργειες. Μέχρι στιγμής έχουμε υλοποιήσει ενημερωτικές ημερίδες στις περιοχές: Λάρισα (Κοιλάδα και Φαλάνη), Τύρναβο, Ελασσόνα, Αγιά, Τέμπη και Σοφάδες. Τα προγράμματα αυτά περιλαμβάνουν επιτόπιες επισκέψεις, τοποθετήσεις τεχνητών φωλιών με τη συμμετοχή των αγροτών, σεμινάρια για ορθολογική με σωστό πρωτόκολλο καταπολέμηση τρωκτικών και συνεργασίες με συνεταιρισμούς.
Παράλληλα, όποτε μας ζητηθεί, πραγματοποιούμε δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε σχολεία, όπου τα παιδιά γνωρίζουν από κοντά το είδος, μαθαίνουν για τον ρόλο του στη φύση και κατανοούν τη σημασία της βιοποικιλότητας. Η εκπαιδευτική διάσταση του έργου είναι εξίσου σημαντική με την οικολογική. Στόχος δεν είναι μόνο να διαχειριστούμε ένα είδος προς όφελος του αγρότη και της βιοποικιλότητας, αλλά να δημιουργηθεί μια νέα νοοτροπία — μια κοινότητα ανθρώπων που αντιλαμβάνεται τη γεωργία όχι ως εχθρό της φύσης, αλλά ως σύμμαχό της. Οι δράσεις αυτές έχουν ήδη μεταμορφώσει πολλές περιοχές της Θεσσαλίας σε ζωντανά παραδείγματα αγρο-οικολογικής συμβίωσης.
Έχετε επεκτείνει τις δράσεις σας εκτός Θεσσαλίας και στην υπόλοιπη Ελλάδα και Βαλκανική. Ποια είναι τα επόμενα βήματα για την ΤΥΤΩ;
Η εμπειρία της Θεσσαλίας αποτέλεσε πρότυπο για την ανάπτυξη αντίστοιχων πιλοτικών προγραμμάτων σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όπως στη Στερεά Ελλάδα, στη Δυτική Πελοπόννησο, τη Λήμνο, τη Λέσβο. Σε κάθε περιοχή, η προσαρμογή των δράσεων γίνεται με βάση τις τοπικές συνθήκες, αλλά με κοινή φιλοσοφία: την ενίσχυση των φυσικών θηρευτών και τη μείωση των χημικών μεθόδων. Η ΤΥΤΩ συνεργάζεται με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα και περιβαλλοντικές οργανώσεις. Χρησιμοποιεί σύγχρονες τεχνολογίες, όπως δακτυλιώσεις, κάμερες φωλιών, για την παρακολούθηση των πληθυσμών και των συνηθειών της Τυτώ, και σύντομα θα εφαρμόσουμε πομπούς GPS για την παρακολούθηση ατόμων Τυτώ. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο δίκτυο «αγρο-οικολογικών περιοχών» σε όλη τη χώρα, όπου η προστασία του περιβάλλοντος συνδυάζεται με την παραγωγικότητα της γης. Τα επόμενα βήματα περιλαμβάνουν τη δημιουργία ενός διεθνούς δικτύου για τη διατήρηση της Τυτώ, την ενίσχυση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, και την ευρύτερη ενημέρωση των πολιτών για τη σημασία των φυσικών θηρευτών στα αγροτικά οικοσυστήματα. Η ΤΥΤΩ φιλοδοξεί να αποτελέσει μια γέφυρα ανάμεσα στην επιστήμη, την τοπική κοινωνία και τη γεωργία του μέλλοντος μια γεωργία που παράγει με σεβασμό, ισορροπία και γνώση.
Τι να κρατήσουμε από αυτή τη συζήτηση; Η μεγαλύτερη ίσως απειλή για το είδος και τον τρόπο να προστατεύσουμε την Τυτώ!
Μία από τις πιο σημαντικές απειλές για την Τυτώ στην αγροτική ύπαιθρο σήμερα, είναι η σταδιακή απώλεια και εξαφάνιση των φυσικών θέσεων στις οποίες φωλεοποιούσε το είδος. Η Τυτώ επιλέγει να φωλιάζει σε στέγες και οροφές παλαιών κτιρίων και κτισμάτων, με την πάροδο του χρόνου, όμως, παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της πτώσης των οροφών, της πτώσης ακόμη και ολόκληρων των παλαιών εγκαταλελειμμένων κτισμάτων (πέτρινα, πλίνθινα, αποθήκες, κλπ.). Αντίστοιχα, πολλά κτίρια ανακαινίζονται και δεν αφήνουν πλέον σημεία εισόδου για την Τυτώ. Το πρόβλημα αυτό έχει καταγραφεί πολύ έντονα στη Θεσσαλία από το 2000 έως και σήμερα.
Η μείωση των θέσεων φωλεοποίησης, αποτελεί έναν μείζονα λόγω που οδηγεί σε μείωση του πληθυσμού της Τυτώ στην αγροτική ύπαιθρο. Από συνεχιζόμενες καταγραφές που έχει κάνει η ΑΜΚΕ «ΤΥΤΩ» σε 50 θεσσαλικά χωριά κατά τη διάρκεια 10 συναπτών ετών προκύπτει πως καταστράφηκε το 50% των κτιρίων που αποτελούσαν παραδοσιακές θέσεις φυσικής φωλεοποίησης για το είδος Τυτώ. Η λύση είναι η Τοποθέτηση τεχνητών θέσεων φωλεοποίησης στο αγροτικό τοπίο για την Τυτώ. Αυτό Αποτελεί βασικό αντικείμενο δράσης της ΑΜΚΕ «ΤΥΤΩ».
