Οι δήμοι διαχειρίζονται το μεγαλύτερο ποσοστό των ιαματικών πηγών της χώρας (71 από 124), αλλά αντιμετωπίζουν δυσκολίες τόσο στη διαχείριση υποδομών όσο και στη χρηματοδότηση και το επιχειρηματικό management
Η Θεσσαλία διαθέτει έναν σημαντικό αριθμό ιαματικών πηγών, οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας και της φυσικής κληρονομιάς της περιοχής. Παράλληλα, η αξιοποίηση των ιαματικών φυσικών πόρων συνδέεται άμεσα με την οικονομική και τουριστική ανάπτυξη των δήμων, καθώς και με την προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού.
Ο Μ. Δανάς εξηγεί τα προβλήματα, τις προκλήσεις και τις προοπτικές για τις ιαματικές πηγές της Θεσσαλίας
Η διαχείριση και η ανάδειξη αυτών των πόρων δεν είναι όμως απλή υπόθεση. Απαιτεί στρατηγικό σχεδιασμό, συντονισμό μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, καθώς και την κατάλληλη χρηματοδότηση και θεσμική υποστήριξη.
Συνέντευξη στην Έννη Λεβέντη από την «Πολιτεία Θεσσαλών» Κυριακή 23 Νοεμβρίου 2025
Σε αυτή τη συνέντευξη, ο Μάρκος Δανάς αναλύει την εικόνα του ιαματικού τουρισμού στη Θεσσαλία, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος, τις δυνατότητες ανάπτυξης μέσω επενδύσεων και ευρωπαϊκών προγραμμάτων, αλλά και τον ρόλο των δήμων και της τοπικής αυτοδιοίκησης στη δημιουργία βιώσιμων και ελκυστικών προορισμών. Από τις καθυστερήσεις στις χρηματοδοτήσεις μέχρι την ανάγκη δημιουργίας οργανισμών διαχείρισης προορισμών, η συζήτηση προσφέρει μια ολοκληρωμένη ματιά στην τρέχουσα κατάσταση και τις προοπτικές των ιαματικών πηγών της περιοχής.
Ποιος είναι ο ρόλος των δήμων και της τοπικής αυτοδιοίκησης στην αξιοποίηση των ιαματικών πηγών; Διαθέτουν τα κατάλληλα εργαλεία και τη στήριξη που χρειάζονται;
Η τοπική αυτοδιοίκηση διαχειρίζεται ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των ιαματικών πηγών της χώρας και ως εκ τούτου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη τους. Πιο συγκεκριμένα οι δήμοι διαχειρίζονται 71 Ιαματικούς Φυσικούς Πόρους που είτε έχουν πάρει ΦΕΚ αναγνώρισης είτε είναι ακόμη σε διαδικασία λήψης, σε σύνολο 124. Οι υπόλοιποι ΙΦΠ είναι κρατικής (μέσα από το υπερταμείο) και ιδιωτικής διαχείρισης.
Τα προβλήματα που υπάρχουν στην ανάπτυξη του κλάδου αφορούν βέβαια πάνω κάτω το ίδιο και τις δημοτικές και τις κρατικές αλλά και τις ιδιωτικές πηγές. Όλοι δουλεύουν μέσα από το ίδιο θεσμικό πλαίσιο, προσδοκούν κέρδη από το ίδιο πελατολόγιο, λειτουργούν μέσα στο ίδιο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Άρα θα πρέπει να εξεταστούν τα προβλήματα του κλάδου στο σύνολό τους για να γίνουν αντιληπτές οι ιδιαιτερότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Πιο συγκεκριμένα οι υπηρεσίες που παράγονται και πωλούνται στις εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών ανήκουν στην κατηγορία των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τον μαζικό τουρισμό του μοντέλου «Ήλιος και Θάλασσα» που έφερε πλούτο στην χώρα τις τελευταίες δεκαετίες και σίγουρα δεν υπάρχει Υπουργός Τουρισμού που δεν έχει ασχοληθεί σε μικρό ή μεγάλο βαθμό με τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, προσδοκώντας επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.
Ο κλάδος δούλευε μέχρι το 2010 (χρονιά χρεωκοπίας του Ελληνικού κράτους) με επιδόματα. Το κράτος δηλαδή, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, πλήρωνε όποιον ήθελε να λάβει θερμαλιστικές υπηρεσίες. Μετά την χρεωκοπία και όταν τα επιδόματα μειώθηκαν στο ελάχιστο η ζήτηση έπεσε κατακόρυφα. Ο κλάδος του Ιαματικού τουρισμού βρέθηκε σε κατάσταση ΣΟΚ. Το πρόβλημα ήταν ότι οι υποδομές, οι υπηρεσίες και το management αφορούσαν το παλιό επιδοματικό μοντέλο και η αλλαγή του πελατολογίου σε επισκέπτες που θα πλήρωναν από την τσέπη τους για να λάβουν θερμαλιστικές υπηρεσίες προϋπέθετε αλλαγή και στις τρεις αυτές δομές λειτουργίας. Πράγμα τεράστιας δυσκολίας.
Οι επενδύσεις στις υποδομές και η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου είναι βασικά ζητήματα που η τοπική αυτοδιοίκηση προσπαθεί να λύσει τα τελευταία χρόνια. Όσον αφορά το management θεωρώ ότι ελάχιστοι δήμοι θέλουν να ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα. Αυτό που θέλουν είναι να φτιάξουν τις υποδομές και να δώσουν την διαχείριση σε ιδιώτες.
Κύριε Δανά, ποια είναι σήμερα η εικόνα του ιαματικού τουρισμού στη Θεσσαλία; Υπάρχουν στοιχεία που αποτυπώνουν την επισκεψιμότητα και την οικονομική του συνεισφορά;
Στη Θεσσαλία υπάρχει οργανωμένη επιχειρηματική δομή στο Σμόκοβο η οποία παρέχει πολύ καλές θερμαλιστικές υπηρεσίες. Οι άλλες πηγές στο Κόκκινο νερό του Δήμου Αγιάς, στο Ρίζωμα του Δήμου Τρικκαίων και στο Σουλαντά βρίσκονται στη φάση των μελετών και αναζήτησης κεφαλαίων για την δημιουργία νέων ή την ανακαίνιση των παλαιών υποδομών, πράγμα που θα οδηγήσει σε υψηλότερο επίπεδο θερμαλιστικών υπηρεσιών. Βέβαια και στο ζήτημα της εξεύρεσης κεφαλαίων υπάρχουν συγκεκριμένα ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Χρήματα για επενδύσεις μπορούν να βρεθούν με τους εξής τρόπους:
α) Ιδιώτες επενδυτές. Μέχρι σήμερα η εμπειρία έχει δείξει ότι ελάχιστοι επιχειρηματίες ενδιαφέρονται να επενδύσουν στις εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών. Οι επενδύσεις που έχουν δρομολογηθεί αφορούν σε εγκαταστάσεις του μοντέλου Ήλιος και Θάλασσα με την συμπληρωματική λειτουργία μιας ιαματικής πηγής.
β) Ευρωπαϊκά προγράμματα πάσης φύσεως. Ήδη τρέχουν οι ανακαινίσεις τεσσάρων θερμαλιστικών υποδομών στην Ήπειρο και μία στην Καβάλα μέσω προγραμμάτων Interreg. Οι διαδικασίες όμως είναι χρονοβόρες και κοστοβόρες ενώ δεν συνδυάζονται εύκολα με την χρηματοδότηση υποδομών που θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή κέρδους μέσα από μία επιχειρηματική δραστηριότητα. Μπορεί να χρηματοδοτηθεί εύκολα με Ευρωπαϊκά χρήματα ο φωτισμός ενός δημοτικού σταδίου αλλά πολύ δύσκολα μπορεί να γίνει χρηματοδότηση υποδομών μίας επιχείρησης εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών η οποία θα πρέπει, από την φύση της, να λειτουργήσει επιχειρηματικά.
γ) Ταμείο Ανάκαμψης. Ίσως πρόκειται για μία μεγάλη χαμένη ευκαιρία.
Η κυβέρνηση το 2023 εξήγγειλε 27 εκατ. ευρώ για τον εξυγχρονισμό των παλαιών και την δημιουργία νέων εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών. Τον Μάϊο του 2024 ανακοινώθηκε πως το ποσό μειώθηκε σε 21 εκατ. ευρώ και τελικά όταν προκηρύχθηκε το έργο στις 29/7/24 είδαμε ότι για τις κατασκευές θα δινόταν το ποσό των 15.880.000 € κάτι που σε καμιά περίπτωση δεν καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες του κλάδου πανελλαδικά.
Η καταληκτική ημερομηνία υποβολής των επενδυτικών προτάσεων ήταν στις 15/9/24 δηλαδή είχαμε 45 ημέρες μέσα στο καλοκαίρι για να ανταποκριθούμε σε μια τρομερά δύσκολη και πολύπλοκη διαδικασία που απαιτούσε την εργώδη προσπάθεια πολλών επιστημονικών πεδίων και ενώ προηγουμένως το Υπ. Τουρισμού δεν ανταποκρίθηκε στις εκκλήσεις του Συνδέσμου Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας για συνεργασία πάνω στην συγγραφή της πρόσκλησης προκειμένου να πλησιάζει στα χαρακτηριστικά του κλάδου για να μπορούν να συμμετάσχουν όσο γίνεται περισσότερες πηγές και να μπορεί να απορροφηθεί το σύνολο του ποσού.
Και ενώ καμία παράταση δεν δόθηκε στον χρόνο υποβολής το αποτέλεσμα ήταν να κατατεθούν 10 επενδυτικές προτάσεις συνολικού ύψους 13.773.780€.
Στα τέλη Οκτωβρίου του 2024 ορίστηκε επιτροπή αξιολόγησης και οι αξιολογήσεις άρχισαν να βγαίνουν τον Ιούνιο του 2025 ενώ τελείωσαν τέλη Ιουλίου του 2025.
Όλο αυτό το διάστημα η αυτοδιοίκηση, μέσω τις ΚΕΔΕ και του ΣΔΙΠΕ, ζητούσε επίσπευση των διαδικασιών αξιολόγησης και έγκρισης των επενδυτικών προτάσεων έτσι ώστε να υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος υλοποίησης των έργων.
Από τα 10 επενδυτικά σχέδια των 13,5 εκατ. ευρώ εγκρίθηκε, για 9 επενδυτικά σχέδια, το ποσό των 7,5 εκατ. ευρώ και κόπηκαν 6,2 εκατ. ευρώ κυρίως από Δήμους και Δημοτικές επιχειρήσεις οι οποίες αναγκαστικά υπέβαλαν βάσει του Ν.4412/2016 κάτι που δεν έγινε δεκτό από την επιτροπή αξιολόγησης του Υπ. Τουρισμού. Έτσι, αν όλα πάνε καλά η κρατική επιχορήγηση θα είναι 3,9 εκατ. ευρώ και η ιδία συμμετοχή 3,7 εκατ. ευρώ και βέβαια θα χρειαστούν στο σύνολο άλλα περίπου 10 εκατ. ευρώ για την ιδία συμμετοχή και την συμπλήρωση των κομμένων έργων, που πρέπει να βρουν οι ενδιαφερόμενοι, προκειμένου να ολοκληρώσουν.
Σήμερα διαπιστώνουμε ότι το στάδιο της ωρίμανσης και της προετοιμασίας για δημοπράτηση συνοδεύεται από σημαντικές διοικητικές και τεχνικές δυσχέρειες. Από τις εννέα Λουτροπόλεις που εντάχθηκαν, οι πέντε λειτουργούν ως Ο.Τ.Α. ή δημοτικές επιχειρήσεις, με συνέπεια να υπάγονται στο θεσμικό πλαίσιο του Ν. 4412/2016. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα των τουριστικών έργων, δημιουργεί πολλαπλά στάδια ελέγχου και επιβεβαίωσης νομιμότητας πριν από τη δυνατότητα δημοπράτησης των έργων.
Στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία κλάδου, δηλαδή η δημιουργία δεκάδων καλών, βιώσιμων επιχειρήσεων στην κατηγορία των SME’s που θα αναπτύσσονται σε όλη την επικράτεια και θα βοηθούν τις τοπικές οικονομίες. Η εμπειρία έχει δείξει ότι δημιουργία τεράστιων υποδομών κατά το παρελθόν δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα κυρίως στο ζήτημα της βιωσιμότητας.
Η δημιουργία Οργανισμών Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμών (DMO) θεωρείται απαραίτητη για την ενίσχυση του ιαματικού τουρισμού, καθώς θα επιτρέψει πολλαπλασιαστική ισχύ στις επικοινωνιακές στρατηγικές και θα αξιοποιήσει πλήρως το συγκριτικό πλεονέκτημα των φυσικών πόρων της Θεσσαλίας
Πώς θα χαρακτηρίζατε την πορεία των ιαματικών πηγών της περιοχής τα τελευταία χρόνια; Υπάρχει πρόοδος ή στασιμότητα;
Τις τελευταίες δεκαετίες, ο Ιαματικός τουρισμός βίωσε μία παρατεταμένη παρακμή. Το επιδοματικό μοντέλο, πάνω στο οποίο στηριζόταν η λειτουργία των ιαματικών πηγών της χώρας, κατέρρευσε το 2010, περίοδο οικονομικής κρίσης, οπότε και μειώθηκαν δραστικά τα επιδόματα που δινόταν στους δικαιούχους για να κάνουν χρήση των Ιαματικών Φυσικών Πόρων. Από τότε ο κλάδος βρίσκεται σε διαδικασία αναπροσαρμογής.
Στην Ευρώπη υπάρχουν 12.000 επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν ιαματικό φυσικό πόρο, ανάλογα με το πού βρίσκεται το συγκριτικό τους πλεονέκτημα, είτε για ιατρικό τουρισμό είτε για τουρισμό ευεξίας. Ο ιαματικός τουρισμός, όπως υπάρχει στην Ελλάδα, δεν υφίσταται στο εξωτερικό. Στο εξωτερικό η ιατρική προσέγγιση του ιαματικού τουρισμού αφορά συνήθως τα κέντρα αποκατάστασης, όπου δεν χρησιμοποιούν το ιαματικό χώρο για ίαση αλλά χρησιμοποιούν τον ιαματικό φυσικό πόρο συμπληρωματικά. Στην Ελλάδα τα κέντρα αποκατάστασης κατασκευάστηκαν μακριά από τις ιαματικές πηγές και αυτό είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όταν μιλάμε για ανάπτυξη του κλάδου. Όπως δείχνουν οι τάσεις, η αγορά στην Ελλάδα έχει ανάγκη από υπηρεσίες ευεξίας για διάφορους λόγους.
Το επιδοματικό μοντέλο έχει σταματήσει εδώ και 15 χρόνια με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί η είσοδος στους ιαματικούς χώρους
Κανείς πια δεν διαθέτει τον χρόνο των 20 ημερών που απαιτείται για θεραπεία, συνήθως αφιερώνονται 2 μέρες το μέγιστο. Έτσι απομακρυνόμαστε από τη λογική της ιατρικής και μιλάμε για υπηρεσίες ευεξίας, χαλάρωσης, περιποιήσεις προσώπου και σώματος, καθώς και υπηρεσίες προορισμού (όπως περιπατητικές διαδρομές, επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία, αθλητικές και άλλες διοργανώσεις, συνέδρια, city breaks κ.λπ.).
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού και τη European Travel Commission (ETC) ένας στους 10 χρήστες ιαματικών φυσικών πόρων έχει πρωτογενή ανάγκη να επισκεφτεί μία ιαματική πηγή. Οι υπόλοιποι 9 απλώς ενσωματώνουν την επίσκεψη σε μία ιαματική πηγή παράλληλα με άλλες δράσεις όπως meditation, ταξίδια κ.λπ., και έτσι η επίσκεψη σε μία ιαματική πηγή αποτελεί για αυτούς δευτερογενές κίνητρο.
Τι πρωτοβουλίες έχει αναλάβει ο Σύνδεσμος Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας για τη Θεσσαλία και ποιο είναι το επόμενο βήμα στη στρατηγική του;
Ο ΣΔΙΠΕ εργάζεται για το σύνολο του κλάδου πανελλαδικά. Οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών έχουν να κάνουν με την συνεργασία αυτοδιοίκητων φορέων για να καλυφθεί το κενό χρηματοδότησης των εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών. Συγκεκριμένα με την απόφαση 240 του ΔΣ της ΚΕΔΕ αφού λήφθηκε υπόψη η εισήγηση του ΣΔΙΠΕ εγκρίθηκε η συνεργασία μεταξύ ΚΕΔΕ, ΣΔΙΠΕ, ΕΕΤΑΑ ΑΕ και ΠΕΤΑ ΑΕ προκειμένου να δημιουργηθεί χρηματοδοτικό πρόγραμμα που θα αφορά τις ιαματικές πηγές της χώρας. Ενδεικτικές δράσεις ενός τέτοιου προγράμματος θα είναι η ωρίμανση των έργων (μελέτες, αδειοδοτήσεις, εγκρίσεις που θα κριθούν αναγκαίες) και η υλοποίηση των έργων, δηλαδή η δημιουργία νέων ή η βελτίωση υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων και η αγορά ή αναβάθμιση εξοπλισμού. Ο προσδιορισμών να αναγκαίων έργων θα γίνει σε συνεργασία με τους Δήμους, οι οποίοι θα συμπληρώσουν, ειδικά διαμορφωμένο για το σκοπό αυτό, τεχνικό δελτίο έργων.
Τέλος, ποιο μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στους Θεσσαλούς πολίτες και επιχειρηματίες σχετικά με τη δυναμική του ιαματικού τουρισμού και τη σημασία της συνεργασίας;
Θεωρούμε ότι θα πρέπει όλοι να δούνε την αναγκαιότητα δημιουργίας Οργανισμών Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμών. Πέρα από την χρήση σύγχρονων εργαλείων marketing από τις εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών, οφείλουμε να αντιληφθούμε ότι μόνο μέσα από την λειτουργία των Destination Management Organizations μπορεί να έχει πολλαπλασιαστική ισχύ η επικοινωνιακή στρατηγική όχι μόνο των ιαματικών πηγών, αλλά και όλων των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Το μοντέλο της πώλησης του τουριστικού προϊόντος από τις περιφέρειες έχει ξεπεραστεί από την σύγχρονη πραγματικότητα. Μέσα από την λειτουργία των DMO’s σε κάθε περιοχή μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες του σύγχρονου επισκέπτη και να αποφέρει τα αναμενόμενα το συγκριτικό πλεονέκτημα των φυσικών πόρων του τόπου μας.
Μάρκος Δανάς
Γενικός Γραμματέας Συνδέσμου Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας
Μέλος Επιτροπής Προστασίας Ιαματικών Φυσικών Πόρων Υπ.Τουρισμού
Vice President – European Historic Thermal Towns Association
