Συνήθως τα βιβλία έρχονται στο τέλος: όταν ένας πολιτικός «κρεμάσει τα παπούτσια του» και αποχαιρετήσει την ενεργό δράση, βρίσκεται μπροστά σε ένα υπαρξιακό δίλημμα – είτε θα αφήσει μόνο τους άλλους να μιλήσουν για εκείνον και το έργο του είτε θα επιχειρήσει να διαμορφώσει και ο ίδιος την ιστορία που τον αφορά.
Κάπως έτσι φτιάχτηκαν αυτοβιογραφίες που αποτελούν πολιτικές παρακαταθήκες επιτευγμάτων και ιστορικών εποχών: η Μάργκαρετ Θάτσερ, η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της Βρετανίας, περιέγραψε τα χρόνια που πέρασε στην Ντάουνινγκ Στριτ τρία χρόνια αφότου το κόμμα της την «έριξε» από το αξίωμα. Αρκετά χρόνια αργότερα, για να εκδώσει τη δική του αυτοβιογραφία, την άνοδο και την πτώση των New Labour, ο Τόνι Μπλερ περίμενε όχι απλώς να παραδώσει την εξουσία στον Γκόρντον Μπράουν, αλλά οι Εργατικοί να χάσουν τις εκλογές το 2010.
Οπως οι Βρετανοί, έτσι έκαναν και οι Γερμανοί – απλώς πιο μεθοδικά: ο Βίλι Μπραντ δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του τρία χρόνια πριν πεθάνει, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε μόλις που πρόλαβε να τα ολοκληρώσει, ενώ η Ανγκελα Μέρκελ εξέδωσε το βιβλίο της ακριβώς τη στιγμή που η κληρονομιά της στη Γερμανία είχε αρχίσει να αμφισβητείται.
Στη Γαλλία, ο Φρανσουά Μιτεράν δεν έγραψε μόνος του – συζήτησε με τον νομπελίστα Ελί Βιζέλ και δημοσίευσε απομνημονεύματα υπό μορφή συζήτησης, με δύο φωνές, που μεταξύ άλλων άγγιξε το δύσκολο ζήτημα της στάσης της Γαλλίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλοι ούτε έτσι δεν έχουν κλείσει τους λογαριασμούς τους με την ιστορία: ο Μπαράκ Ομπάμα δημοσίευσε τον πρώτο τόμο της «Γης της Επαγγελίας», που φτάνει μέχρι τη σύλληψη του Μπιν Λάντεν, έχει όμως πατήσει φρένο στον δεύτερο, στον οποίο ξέρει ότι όλοι περιμένουν από εκείνον μια απάντηση: γιατί ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε την προεδρία μετά τη δεύτερη, προοδευτική δική του θητεία;
Αφήγηση σε «ενεστώτα χρόνο»
Από όπου κι αν έρχονται, η στόχευση όλων αυτών είναι η ίδια. Ποια όμως είναι η διαφορά μεταξύ μιας παραδοσιακής πολιτικής αυτοβιογραφίας και αυτής του Αλέξη Τσίπρα, που κυκλοφορεί τη Δευτέρα; Ο πρώην πρωθυπουργός γράφει «σε ενεστώτα χρόνο», πράγμα που σημαίνει πως οι περισσότεροι στους οποίους αναφέρεται και ζωντανοί είναι και, κυρίως εντός του πρώην κόμματός του, ακόμα ενεργοί. Αρα οτιδήποτε ειπωθεί, ακόμα κι αν είναι απολογιστικό, ακόμα και αν αποσκοπεί σε μια συνολική θεώρηση των τελευταίων ετών από τον πρώην πρωθυπουργό, επηρεάζει άμεσα στο μέλλον τους -αναπόφευκτα θα απαντήσει, ας πούμε, ο αρμόδιος του νόμου για τις τηλεοπτικές άδειες, Νίκος Παππάς, αν οι αναφορές του πρώην πρωθυπουργού είναι αυτές που διέρρευσαν πριν από μερικές μέρες.
Αναπόφευκτα θα απαντήσει και ο Παύλος Πολάκης, αν όντως ο πρώην πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ μιλάει για τους δισταγμούς του για την υπερψήφιση νομοθετημάτων που αφορούσαν τα ομόφυλα ζευγάρια. Οσο, δε, οι περιγραφές Τσίπρα αγγίζουν το πιο πρόσφατο παρελθόν, δηλαδή τα γεγονότα που έλαβαν χώρα από το 2023 και μετά την απόφαση για την παραίτησή του, τόσο πιο μεγάλα ενδεχομένως είναι τα πάθη που θα εγείρουν – καθώς η ιστορία είναι πολύ πρόσφατη για να περιγραφεί μόνο ως τέτοια και όχι ως απόδοση ευθυνών, έστω συλλογικών, για τον τρόπο που εξελίχθηκε η ιστορία του ΣΥΡΙΖΑ.
Η αφήγηση των τελευταίων είκοσι ετών, δεν αφορά προφανώς μόνο τους συντρόφους του. Και οι αντίπαλοι περιμένουν τα κεφάλαια στα οποία ενδεχομένως αναφέρονται, που θα περιγράφει εφεξής το πλαίσιο της σχέσης μεταξύ τους. Το βασικό παράδειγμα είναι το ΠΑΣΟΚ, στο οποίο η συζήτηση για το ενδεχόμενο διαλόγου με ένα μελλοντικό «κόμμα Τσίπρα» έχει ανάψει για τα καλά και ενόψει των πασοκικών εσωκομματικών διαδικασιών.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι εντός του σκληρού πυρήνα του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης που θα ήθελαν να ακούσουν αυτοκριτική για τον τρόπο που ο Τσίπρας πολιτεύτηκε μετά το Καστελλόριζο. Και ενώ οι περισσότεροι ποντάρουν πως στην «Ιθάκη» ο πρώην πρωθυπουργός θα είναι (υπό μια έννοια) απολογητικός για όσα και ο ίδιος είπε για τον Γιώργο Παπανδρέου (με τον οποίο οι προσωπικές σχέσεις έχουν αποκατασταθεί), δεν εκτιμούν πως η αυτοκριτική θα επεκταθεί και στον τρόπο διαχείρισης της οργής που προέκυψε από εκείνα τα πρώτα χρόνια της κρίσης χρέους.
Η επιλογή Τσίπρα, ωστόσο, θα δείξει αν και κατά πόσο επιδιώκει άνοιγμα – και σε ποιους, στα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, στην ηγεσία του ή στο κοινό του; Η διήγηση στιγμών όπως το δημοψήφισμα και οι εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015, αλλά και ο τρόπος που κινήθηκε, για παράδειγμα, στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας ή στη Συμφωνία των Πρεσπών, θα ανοίξουν ή θα κλείσουν δρόμους για μια μάζα στελεχών, οι οποίοι δεν θα είχαν αντίρρηση να συζητήσουν πια με τον πρώην πρωθυπουργό -και οι οποίοι βρίσκουν σκληρή αντίσταση εσωκομματικά, απόρροια ακριβώς της επιθετικής δυναμικής που αναπτύχθηκε μεταξύ όμορων χώρων την τελευταία εικοσαετία.
Με το βλέμμα στο μέλλον
Ο ενεστώτας, πάντως, δεν είναι ο μόνος χρόνος που χρησιμοποιεί ο Τσίπρας. Το βασικό διακύβευμα του βιβλίου είναι το μέλλον της χώρας, λέει ο συγγραφέας του – και το δικό του, θα έλεγε και ο πιο αφελής παρατηρητής, γνωρίζοντας πως στο τελευταίο κεφάλαιο της «Ιθάκης» περιγράφεται το όραμά του για την Ελλάδα της επόμενης μέρας. Είναι ένα αφήγημα επιστροφής, το οποίο ολοκληρώνει ένα σταδιακό και μεθοδευμένο rebranding. Και θα αποτελέσει σημείο καμπής για την επιτυχία του όποιου πολιτικού εγχειρήματος. Τέτοιες πολιτικές αυτοβιογραφίες, που δεν εκδίδονται με το τέλος της καριέρας ενός πρώην προέδρου ή ενός πρώην πρωθυπουργού, δεν υπάρχουν πολλές.
Πιο πρόσφατα, το πιο κοντινό παράδειγμα είναι αυτό της συγγραφικής απόπειρας της Κάμαλα Χάρις, που έχασε από τον Ντόναλντ Τραμπ ύστερα από μια καμπάνια μόλις 107 ημερών – και το βιβλίο αυτής της εμπειρίας είναι το πρώτο σημείο επιστροφής, καθώς εκτιμάται πως θα είναι ανάμεσα στα ονόματα που θα θέσουν υποψηφιότητα για το χρίσμα των Δημοκρατικών για την επόμενη προεδρική θητεία.
Και ο Τσίπρας έχει ήττες στην πλάτη του. Η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν χαμένο είναι να προβάλει και πάλι ως νικητής – και γι’ αυτό δεν χρειάζεται ένα βιβλίο για την υστεροφημία του, αλλά για αλλαγή αφηγήματος.
Πηγή: tanea.gr
