Μέρες που είναι — με τα social media γεμάτα κολοκύθες, ψεύτικες μάγισσες και φίλτρα dark αισθητικής — η Ευρώπη ζει ξανά τη φρενίτιδα του Halloween. Όμως υπάρχει μια πόλη στην Ιταλία που δεν χρειάζεται στολισμούς για να νιώσει «στοιχειωμένη». Εκεί η μαγεία δεν είναι αμφίεση· είναι κληρονομιά. Στο Μπενεβέντο, δύο ώρες με το τρένο από τη Ρώμη, ο φόβος έχει όνομα. Janara. Και δεν είναι πολλοί αυτοί που τολμούν να το πουν δυνατά.
Φτάνοντας στον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης, τίποτα δεν προδίδει ότι βρίσκεσαι σε έναν από τους πιο φορτισμένους τόπους μαγείας της Ευρώπης. Γκρίζος ουρανός, λίγη ομίχλη, μια φαινομενικά συνηθισμένη πόλη με 55.000 κατοίκους, ρωμαϊκό θέατρο και την επιβλητική Αψίδα του Τραϊανού. Κι όμως, κάτω από αυτή την εικόνα κρύβεται ένας θρύλος πέντε αιώνων, ο οποίος επιβιώνει μέσα από προφορικές ιστορίες, δεισιδαιμονίες και καθημερινές πρακτικές.
Στο Μπενεβέντο δεν «έφτιαξαν» μάγισσες. Τις φοβήθηκαν.
Μάγισσες γύρω από την καρυδιά του Μπενεβέντο, Πηγή: Wikipedia
Το σημείο μηδέν: μια δίκη το 1428
Ο μύθος δεν γεννήθηκε στην πόλη, αλλά σε μια αίθουσα δικαστηρίου στην Ούμπρια το 1428. Εκεί δικάστηκε η Ματεούτσια ντι Φραντσέσκο — μια γυναίκα γύρω στα 40 που κατηγορήθηκε για μαγεία από τον φραγκισκανό ιεροκήρυκα Μπερναρντίνο της Σιένα. Σύμφωνα με τα πρακτικά της Ιεράς Εξέτασης — από τα πρώτα τεκμηριωμένα αρχεία γυναίκας που κατηγορείται ως μάγισσα στην Ευρώπη — η Ματεούτσια ομολόγησε ότι άλειφε το σώμα της με μια αλοιφή και προφέρει μια φράση για να «μεταφερθεί» στην καρυδιά του Μπενεβέντο.
Η περιβόητη επωδός λέει: «Unguento, unguento / mandame alla noce di Benevento…» («Αλοιφή, αλοιφή, στείλε με στην καρυδιά του Μπενεβέντο…»)
Η μαρτυρία αυτή ήταν το σημείο καμπής. Από εκείνη τη δίκη και μετά, σχεδόν όλες οι δίκες μαγείας στην Ιταλία τον 15ο και 16ο αιώνα αναφέρουν το Μπενεβέντο ως τόπο συγκέντρωσης των μαγισσών.
Η λογική της Ιεράς Εξέτασης ήταν απλή: Αν πήγες στην καρυδιά… είσαι μάγισσα.
Ειρωνεία της ιστορίας βέβαια είναι ότι σύμφωνα με τη σύγχρονη έρευνα, δεν υπάρχει κανένα αρχείο επίσημης δίκης μάγισσας μέσα στην ίδια την πόλη. Οι ερευνητές δεν αποκλείουν ότι μέρος των αρχείων χάθηκε από τον βομβαρδισμό του καθεδρικού ναού στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο — κάτι που αναφέρει και η ανθρωπολόγος Μαρία Σκαρίντσι.
Γιατί το Μπενεβέντο; (η πολιτική εξήγηση)
Η ιστορικός Παόλα Καρούζο — ειδική στη λαογραφία της περιοχής — υποστηρίζει πως το Μπενεβέντο δαιμονοποιήθηκε για πολιτικούς λόγους. Από την αρχαιότητα μέχρι τον 11ο αιώνα, η πόλη είχε μια μοναδική ιδιαιτερότητα: αυτονομία. Παρά τις αυτοκρατορίες γύρω της, παρέμενε για αιώνες ένα σχεδόν ανεξάρτητο κέντρο εξουσίας.
Μια πλούσια πόλη, δύσκολη να ελεγχθεί, λειτουργεί πάντα ως απειλή.
«Όταν δεν μπορείς να κατακτήσεις κάποιον, τον συκοφαντείς», λέει χαρακτηριστικά η Καρούζο.
Έτσι, οι γυναίκες του Μπενεβέντο — με γνώση βοτάνων, θεραπευτικές πρακτικές και κοινωνική επιρροή — μετατράπηκαν σε στόχο. Η μαγεία δεν ήταν υπερφυσική· ήταν κοινωνικό αδίκημα. Σήμερα θα τις ονομάζαμε «επιστήμονες της λαϊκής ιατρικής». Τότε τις έλεγαν μάγισσες.
«Οι Μάγισσες στη Καρυδιά του Μπενεβέντο», Γκουλιέλμο ντέλλα Πόρτα, περ. 1534–1577, Πηγή: Wikipedia
Οι ιστορίες που δεν λέγονται δυνατά
Στη σημερινή πόλη, στο Palazzo Paolo V, στεγάζεται το Μουσείο των Μαγισσών (Janua – Museo delle Streghe). Εκεί η ανθρωπολόγος Μαρία Σκαρίντσι και η ομάδα της συγκέντρωσαν μαρτυρίες από ηλικιωμένους κατοίκους: προφορικές ιστορίες, μικρά αντικείμενα, δεισιδαιμονίες.
Οι άνθρωποι αυτοί δεν διηγούνταν θρύλους. Διηγούνταν εμπειρίες.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες:
- Αν αφήσεις σκούπα στην πόρτα, η Janara δεν θα μπει. Θα σταθεί να μετρά τα άχυρα.
- Αν ξυπνήσεις και η χαίτη του αλόγου είναι πλεγμένη, η Janara βγήκε βόλτα τη νύχτα.
- Αν δεν θες να σε «πιάσει» το κακό μάτι, πρέπει να γίνει ειδική τελετή με λάδι και νερό.
Υπάρχει και κάτι ακόμη: φόβος απέναντι στην αποκάλυψη της γνώσης.
«Αν πω ότι ξέρω μια θεραπεία, θα νομίσουν ότι είμαι Janara», εξήγησε στην ανθρωπολόγο μια ηλικιωμένη γυναίκα.
Στο μουσείο, ένα από τα πιο σοκαριστικά εκθέματα είναι δύο μικροσκοπικά φλιτζάνια καφέ. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, μια γυναίκα μπορούσε να «δέσει» έναν άντρα αν έριχνε στο καφέ του μια σταγόνα από το αίμα της περιόδου της. Άλλες ιστορίες μιλούν για γυναίκες που σε όλη τους τη ζωή δεν πήγαν σε κομμωτήριο, φοβούμενες μήπως κάποιος κρατήσει τα μαλλιά τους και τα χρησιμοποιήσει σε ξόρκι.
Για αυτές τις γυναίκες, η μαγεία δεν είναι φολκλόρ. Είναι κίνδυνος.
Όταν ο μύθος γίνεται brand
Το 1860, ο Τζουζέπε Αλμπέρτι ιδρύει το Liquore Strega («strega» = μάγισσα). Το λικέρ, με χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα (χάρη στο σαφράν), γίνεται αμέσως εμπορικό σύμβολο της πόλης. Στις ετικέτες, οι μάγισσες χορεύουν γύρω από την καρυδιά.
Η εταιρεία Αλμπέρτι πήγε ακόμη πιο πέρα: δημιούργησε το Premio Strega, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της Ιταλίας.
Έτσι, η «μάγισσα» έγινε από φόβος… πολιτιστικό προϊόν.
Ένας θρύλος που επιμένει
Ο Αμερικανός συγγραφέας Τζόννυ Μαρσιάνο επισκέφθηκε το Μπενεβέντο διαβάζοντας τυχαία για τις Janare σε έναν ταξιδιωτικό οδηγό. Οι ιστορίες που άκουσε από τους κατοίκους —διηγημένες με απόλυτη σοβαρότητα— τον οδήγησαν στη δημιουργία της παιδικής σειράς The Witches of Benevento (με σκίτσα της Σόφι Μπλάκαλ).
Οι μύθοι ταξιδεύουν, αλλά στο Μπενεβέντο παραμένουν ριζωμένοι.
«Μια γυναίκα μού ζήτησε να της υποσχεθώ ότι θα μεταφέρω τις φόρμουλές της, γιατί φοβόταν ότι με τον θάνατό της θα χαθεί ολόκληρος ο μαγικός κόσμος», λέει η Σκαρίντσι.
Τελικά, τι είναι η Janara;
Δεν είναι τέρας.
Δεν είναι ποπ κουλτούρα.
Είναι η μνήμη μιας εποχής όπου η γνώση ήταν επικίνδυνη — ειδικά όταν την είχε γυναίκα.
Στο Μπενεβέντο, δεν χρειάζεται Halloween για να μιλήσεις για μάγισσες.
Αρκεί να ψιθυρίσεις: Janara.
Και ο θρύλος συνεχίζει να «αναπνέει».
*Mε πληροφορίες από: Smithsonian Magazine , Κεντρική Φωτογραφία: Από την αφίσα της ταινίας Janara, The Witch Behind The Door (2015)
Πηγή: in.gr
