Μια σημαντική έκθεση για μια άγνωστη πτυχή της τοπικής και ευρωπαϊκής ιστορίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαινιάζεται την Τετάρτη 5 Νοεμβρίου στο Μουσείο της Πόλης του Βόλου. Έχει τίτλο “Στα Σύρματα”: Μαγνησιώτες στα κάτεργα του Τρίτου Ράιχ και θα διαρκέσει έως τις 12 Δεκεμβρίου.
Η έκθεση βασίζεται στη μακρόχρονη έρευνα της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας του Βόλου, υπό την επιστημονική ευθύνη της Ρίκυ Βαν Μπούσχοτεν, ομότιμης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η ίδια μίλησε στην ΕΡΤ Βόλου για τη μνήμη, την ιστορική ευθύνη και την άγνωστη αυτή πτυχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
«Ένα χρέος απέναντι στη μνήμη»
«Ξεκινήσαμε την έρευνα το 2015, με τις πρώτες συνεντεύξεις ανθρώπων που είχαν ζήσει εκείνη την εμπειρία», αναφέρει η Ρίκυ Βαν Μπούσχοτεν. «Υπήρχαν πολλοί από τον τόπο μας που στάλθηκαν στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία – και πολλοί δεν γύρισαν ποτέ. Η μνήμη αυτών των ανθρώπων είχε χαθεί. Νιώσαμε χρέος να τη φέρουμε πίσω στην κοινότητα».
Η έκθεση συγκεντρώνει προφορικές μαρτυρίες έξι επιζώντων, αρχειακό και φωτογραφικό υλικό, καθώς και τεκμήρια από τον κατοχικό Τύπο. Μέσα από αυτές τις αφηγήσεις ξετυλίγεται η πορεία από τη σύλληψη μέχρι την επιστροφή στην πατρίδα — μια επιστροφή που, όπως σημειώνει η καθηγήτρια, «ήταν πικρή για τους περισσότερους, γιατί δεν αναγνωρίστηκαν ως θύματα του ναζισμού και πολλοί στιγματίστηκαν ως “αριστεροί”».
Μια άγνωστη ιστορία της Μαγνησίας — Πού δούλευαν και υπό ποιες συνθήκες ζούσαν
Η έρευνα της ομάδας εντόπισε 235 περιπτώσεις ανθρώπων από τη Μαγνησία που οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα της Γερμανίας, πολλοί εκ των οποίων προέρχονταν από τα νησιά των Σποράδων. Στο γενικότερο ευρωπαϊκό πλαίσιο, η καταναγκαστική εργασία ήταν βασικό εργαλείο της ναζιστικής οικονομίας· για παράδειγμα, οι πρώτες αποστολές Ελλήνων εργατών στη Γερμανία ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 1942.
Οι εργαζόμενοι ζούσαν σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες· πολλοί φυλακίζονταν σε ειδικά στρατόπεδα ή σε «εργοστασιακά στρατόπεδα» συνδεδεμένα με βιομηχανίες. Στο παράδειγμα της πόλης Wiesbaden, για την περίοδο τέλους 1944, υπήρχαν 6 500-7 000 ξένοι καταναγκαστικοί εργάτες από 16 χώρες, που έμεναν σε στρατόπεδα αναλόγως εθνικότητας και φυλής. Όσον αφορά τους Έλληνες Μαγνησιώτες που συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση, «δουλεύαν σε διάφορα δημόσια έργα, σε πολεμικές βιομηχανίες», δηλαδή, συμμετείχαν στην κατασκευή υποδομών, στην εξόρυξη, στη μεταφορά, στον καθαρισμό ερειπίων και στη βιομηχανική παραγωγή εντός του γερμανικού μηχανισμού.
Επιπλέον οι εταιρείες ζητούσαν εργάτες «δωρεάν ή με πολύ φτηνό μεροκάματο», ώστε να εκμεταλλευτούν το καταναγκαστικό δυναμικό.
Οι εκτοπισμένοι διαβιούσαν, πολλές φορές, σε απομονωμένους χώρους-στεγασεις δίπλα στο εργοστάσιο ή στο εργοτάξιο, με περιορισμούς στην κίνηση, ελάχιστη διατροφή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Στην τελική φάση του πολέμου, ήταν επιπλέον εκτεθειμένοι σε βομβαρδισμούς — δεδομένου ότι ως «ξένοι εργάτες» συχνά δεν επιτρέπονταν να καταφύγουν σε καταφύγια.
Η έκθεση φωτίζει επίσης τη μεταχείρισή τους μετά την επιστροφή: πολλοί επιστρέφοντας στην Ελλάδα δεν έλαβαν αναγνώριση, εργασία ή αποκατάσταση — εν μέρει λόγω της εμφύλιας σύγκρουσης που ακολούθησε. Όπως σημειώνει η κ. Μπούσχοτεν, «στους Γερμανούς θεωρούνταν ότι απασχολούνταν αυτός ο κόσμος, και εδώ, άλλοι θεωρούσαν ότι ήταν αριστεροί — οπότε στιγματίστηκαν».
Η μουσειολογική προσέγγιση
Η έκθεση υλοποιείται σε συνεργασία με την Επίκουρη Καθηγήτρια Μουσειολογίας Μάρλεν Μούλιου και το ΔΠΜΣ «Μουσειακές Σπουδές» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (μουσειολογική μελέτη), με το Εργαστήριο Πολιτισμού και Ψηφιακών Μέσων του Παν. Θεσσαλίας (ψηφιακή έκθεση και οπτικοακουστική εφαρμογή, επιστημονική υπεύθυνη Ιουλία Πεντάζου), με τη Δέσποινα Τσάφου (μουσειογραφική μελέτη) και την Ακριβή Αναγνωστάκη (γραφιστικός σχεδιασμός).
Η έκθεση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού – Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Εκπαίδευση και μνήμη
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εκπαιδευτική διάσταση της δράσης. «Έχουμε ετοιμάσει ειδικό υλικό για μαθητές της Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού, αλλά και για Γυμνάσιο και Λύκειο», αναφέρει η Ρίκυ Βαν Μπούσχοτεν. Στις 8 Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί σεμινάριο για εκπαιδευτικούς με ξενάγηση και παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού. «Θέλουμε οι νέοι να γνωρίσουν αυτή την άγνωστη πλευρά της ιστορίας και να γράψουν οι ίδιοι λόγια μνήμης προς όσους χάθηκαν στα κάτεργα», υπογραμμίζει η καθηγήτρια.
«Η ιστορία επιστρέφει στην κοινότητα»
Η έκθεση «Στα σύρματα – Μαγνησιώτες στα κάτεργα του Τρίτου Ράιχ» δεν είναι απλώς μια παρουσίαση τεκμηρίων, αλλά μια πράξη συλλογικής μνήμης. «Η προφορική ιστορία μάς βοηθά να ξαναβρούμε φωνές που είχαν σιγήσει. Είναι μια διαδικασία δικαιοσύνης απέναντι σε όσους δεν πρόλαβαν να μιλήσουν», λέει η Ρίκυ Βαν Μπούσχοτεν.
www.ertnews.gr
Πηγή: ertnews.gr
