Όπως κάθε χρόνο εδώ και δεκαετίες, έτσι και φέτος, οι ψαράδες των Φούρνων Κορσεών, της τριπλέτας των νησιών που χωρίζουν τη Σάμο από την Ικαρία, είδαν στις θάλασσες τους τις μηχανότρατες να καταφθάνουν· πρώτα τον Απρίλιο και τον Μάιο αλώνισαν νόμιμα τα εγγεγραμμένα στα εγχώρια νηολόγια σκάφη, ενώ τον Ιούλιο ακολούθησαν οι -ούτε ακριβώς νόμιμες, ούτε ακριβώς παράνομες- εξορμήσεις που έκαναν οι τουρκικές μηχανότρατες στις βραχονησίδες των Ανθρωποφάδων στα νότια. Ασχέτως νομικού πλαισίου, όλες άνοιξαν τις μπουκαπόρτες τους, κατέβασαν την τράτα στις κοραλλιογενείς περιοχές του βυθού και σέρνοντας τον μηχανισμό, παγίδευσαν ό,τι υπήρχε: μικρά ψάρια μαζί με τα μεγάλα, χλωρίδα και κομμάτια των υφάλων μαζί με τη λεία τους.
Δεν είναι ωστόσο άγνωστη στους ντόπιους του μικρού νησιωτικού συμπλέγματος του βορειοανατολικού Αιγαίου αυτή η εμπειρία. Ήδη από το 1960, με την εισαγωγή της πρωτόλειας μηχανότρατας, η εφημερίδα «Ικαριακή Φωνή» προειδοποιούσε ότι τα σκάφη αυτά «οργώνουν τον βυθόν, επιφέρουσαι ούτω ολοσχερή καταστροφήν παντός ζωικού και φυτικού στοιχείου», με τους συντάκτες να καλούν τις αρμόδιες αρχές να παρέμβουν, «άλλως η κατάστασις αυτή θα έχη συνεπείας και δια τους αλιείς, αλλά και δια τους καταστροφείς, διότι η πενία είναι κακός οδηγός…».
Πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους – Τμήμα Ικαρίας (μέσω του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»)
Οι καταστροφικές συνέπειες που προέβλεπε η τοπική εφημερίδα για την αλιευτική κοινωνία των Φούρνων Κορσεών δείχνουν να επιβεβαιώθηκαν με την πάροδο του χρόνου. «Φέτος είναι λες και έχει νεκρώσει η θάλασσα», λέει στο in ο πρόεδρος του Αλιευτικού Συλλόγου Φούρνων «Ο Γλάρος», Μάρκος Γραμματικός. «Αντί για 40-50 κιλά αστακούς που έπιαναν τα δίχτυα κάποτε, τώρα μετά βίας βγάζουν 4-5».
Παρότι ο συνολικός αριθμός τέτοιων σκαφών βαίνει σταδιακά μειούμενος στην Ελλάδα, τεχνολογικά, η μηχανότρατα παρουσιάζει συνεχώς βελτιούμενες ικανότητες στο “σκάψιμο” του βυθού. Με αυτή την αναβάθμιση, η υπεραλίευση αναδείχθηκε σε μείζον πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που επιχείρησε να αντιμετωπίσει το φαινόμενο με σειρά παρεμβάσεων τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, όπως επισημαίνει έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου του 2023 και στην οποία συναινούν τα ευρήματα αντίστοιχης έκθεσης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος την ίδια περίοδο, οι προσπάθειες περιορισμού της αλιείας είναι μάλλον αναιμικές, καθώς τα ποσοστά αλίευσης στις θάλασσες της Μεσογείου εξακολουθούν να ανέρχονται στο διπλάσιο των ορίων της βιωσιμότητας.
Δράστες και συνέπειες
Παρότι το φαινόμενο της υπεραλίευσης είναι κάτι που υφίστανται οι κάτοικοι των Φούρνων εδώ και δεκαετίες, πολλοί είναι αυτοί που βρίσκουν ότι τα αλιευτικά σκάφη που το προκαλούν έχουν “αποθρασυνθεί”. Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας “Αρχιπέλαγος”, Θοδωρής Τσιμπίδης, αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια ερευνητικών αποστολών στην περιοχή τα τελευταία 15 χρόνια, τα περιστατικά που εντοπίζουν είναι συνεχή, τόσο από ελληνικά σκάφη του χειμερινούς μήνες κυρίως κατά όταν επικρατούν έντονες καιρικές συνθήκες, όσο και από τουρκικές μηχανότρατες αυτή την εποχή, που αλιεύουν παράνομα ακόμα και κατά τη διάρκεια της ημέρας, κοντά στις ακτές των Φούρνων και άλλων νησιών του ανατολικού Αιγαίου.
«Σε πολλά από τα περιστατικά που εντοπίζουμε, τα πληρώματα των τουρκικών μηχανοτρατών είναι προκλητικά, όχι μόνο ψαρεύουν μέρα-μεσημέρι στα ελληνικά νερά, κοντά στις ακτές, σε περιοχές και περιόδους όπου απαγορεύεται η αλιεία από ελληνικές μηχανότρατες, αλλά αφαιρούν από τον πυθμένα αλιευτικά εργαλεία παράκτιων ψαράδων δηλαδή καταστρέφουν τα εργαλεία τους, ενώ κάποια από τα πληρώματα σηκώνουν επιδεικτικά τούρκικες σημαίες όταν τους προσεγγίζουμε».
Αντίστοιχα, ο Δήμαρχος των Φούρνων Κορσέων, Δημήτρης Καρύδης, θυμάται περιστατικό στο οποίο η μηχανότρατα έφτασε 500 μ. από τη στεριά του νησιού με αποτέλεσμα κάτοικοι και ψαράδες να βάλουν τις φωνές. «Αν είχαμε όπλα μαζί, θα τον ντουφεκίζαμε» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Καρύδης. Είναι πιθανώς η ίδια μηχανότρατα που αναφέρει ο κ. Γραμματικός ότι κάποτε πήγε να πέσει στην περίφραξη του λιμανιού – αλλά μπορεί και όχι, καθώς παλιότερα, ουκ ολίγα ήταν τα σκάφη που σύμφωνα με τον ίδιο «έριχναν» ακόμα και μέσα από το λιμάνι των Φούρνων. Ένας εξ αυτών, σε αντίστοιχη ακτίνα από τα παράλια, φώναξε ειρωνικά στον κ. Γραμματικό «τα παράπονά σου στις αρχές».
Τράτα βυθού (μηχανότρατα) – Πηγή: Campagne ECAP-MEDITS 2022 – Préparation du filet du chalut de fond / Wikimedia Commons
Οι ιδιαιτερότητες και της αλιείας, αλλά και ακόμα περισσότερο, της γεωγραφίας της περιοχής, στην οποία επικάθεται ένα σύνολο περίπλοκων γεωπολιτικών και διπλωματικών σχέσεων με την Τουρκία, δημιουργούν κάποιες δυσκολίες στη διαχείριση του ζητήματος.
Μέσα από κάποιες περιπτώσεις επιτυχημένων καταγγελιών που οδήγησαν σε πρόστιμα, έχουν διαφανεί τρόποι με τους οποίους “πειράζονται” τα στίγματα των σκαφών στα συστήματα AIS και VMS ή ακόμα και τίθενται εξ ολοκλήρου εκτός λειτουργίας, ώστε να παραμένουν αόρατα όσο διαρκεί η επιχείρησή τους. Παράλληλα, ιδίως τα τουρκικά σκάφη, εκμεταλλεύονται την ιδιαίτερη γεωγραφία των θαλασσίων συνόρων στην περιοχή των Φούρνων, της Σάμου και της Ικαρίας, προκειμένου να μετακινούνται ευέλικτα ανάμεσα σε εγχώρια και διεθνή ύδατα, αποφεύγοντας τις όποιες πιθανές κυρώσεις.
Σύμφωνα με τον Δήμαρχο κ. Καρύδη, οι μηχανότρατες έχει αποδειχθεί ότι μαζεύουν είδη όπως οι συναγρίδες, οι σκορπίνες και οι αστακοί, που δεν υπάρχουν στα μεγαλύτερα βάθη. «Έχει έρθει εποχή που καλαμάρι δεν υπήρχε στο νησί».
«Τα πλούσια βενθικά οικοσυστήματα που υπήρχαν πριν χρόνια σε πολλές περιοχές έχουν εξαφανιστεί», λέει χαρακτηριστικά από τη μεριά του ο κ. Τσιμπίδης. «Το μόνο που δεν έχουν καταφέρει να καταστρέψουν ακόμα είναι τα οικοσυστήματα που βρίσκονται σε βραχώδεις περιοχές και στα μικρά θαλάσσια όρη», αν και οι νέες τεχνολογίες στις μηχανότρατες σταδιακά επιτρέπουν και την επέκταση των περιοχών όπου μπορούν να ψαρέψουν προκαλώντας μη αναστρέψιμες καταστροφές στα θαλάσσια οικοσυστήματα.
Δρόμος προς το μέλλον
Η μείωση του αλιευτικού αποθέματος, έχει άμεσο αντίκτυπο και στο επάγγελμα των ψαράδων που μαζί με το μπάρκο στα καράβια, αποτελούσαν διαχρονικά τη ραχοκοκκαλιά της τοπικής οικονομίας: από τις 207 επαγγελματικές αλιευτικές άδειες που ήταν κάποτε καταχωρημένες, ο κ. Γραμματικός εκτιμά πλέον ότι ο αριθμός τους πρέπει να έχει μειωθεί περίπου στο μισό και μάλιστα, ένα υπολογίσιμο κομμάτι από τις εναπομείνασες, είναι στην ουσία ανενεργές. «Αν δεν είχα εισόδημα από την κτηνοτροφία, θα είχα πεινάσει» είπε χαρακτηριστικά ένας ντόπιος παράκτιος ψαράς στον κ. Τσιμπίδη.
Ωστόσο, μία πιθανή λύση στο χρόνιο αυτό πρόβλημα διαφάνηκε όταν προ διετίας το “Αρχιπέλαγος” σε συνεργασία με τους ψαράδες και τη δημοτική αρχή του νησιού, τον δημοτικό περιβαλλοντικό φορέα Oceana, τη γαλλική Under the Pole και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ξεκίνησαν μία εκτενή χαρτογράφηση των κοραλλιγενών οικότοπων στον βυθό των Φούρνων – την πρώτη τέτοια χαρτογράφηση που έχει πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα.
Η εκτενής αυτή χαρτογράφηση, που υλοποιήθηκε με τη χρήση νέων τεχνολογιών, 120 και πλέον πολύωρων καταδύσεων σε βάθη που υπερβαίνουν τα 100 μ. και φυσικά με την αξιοποίηση της γνώσης της γεωγραφίας της περιοχής που έχουν οι ψαράδες, αποτέλεσε τη βάση αιτήματος που απεύθυνε ο Δήμος Φούρνων Κορσεών στην ελληνική κυβέρνηση στις αρχές του 2025 για την ανακήρυξη του βυθού του νησιωτικού συμπλέγματος σε προστατευόμενο τοπίο, αίτημα που ικανοποίησε πρώτα με ΦΕΚ και ύστερα με υπουργική απόφαση το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας στα τέλη του Μαΐου και τις αρχές του Ιουνίου αντίστοιχα.
Πηγή: Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»
Η πρόσφατη νομοθεσία που ορίζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη θεσμοθέτηση ζώνης απαγόρευσης της αλιείας με μηχανότρατα γύρω από τα εκεταμένα κοραλλιγενή οικοστήματα που βρίσκονται στα βαθιά νερά του νησιωτικού συμπλέγματος των Φούρνων θεωρείται ορόσημο καθώς ανοίγει τον δρόμο για την εφαρμογή και άλλων αντίστοιχες μέτρων προστασίας από την υπεραλίευση. Ήδη πολλές τοπικές αρχές και τοπικοί σύλλογοι από διάφορες παράκτιες περιοχές της Ελλάδας έχουν επικοινωνήσει με το “Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος” προκειμένου να εξετάσουν τη δυνατότητα για αντίστοιχη χαρτογράφηση που θα επιτρέψει την επέκταση της θεσμικής προστασίας και στις δικές του περιοχές όπου ακόμα επιβιώνουν κοραλλιγενή οικοσυστήματα.
Ο κ. Τσιμπίδης είναι αισιόδοξος ότι οι θάλασσες γύρω από τους Φούρνους θα επανακάμψουν από τις δυσμενείς επιπτώσεις της παράνομης αλιείας, ενώ βλέπει ενθουσιασμό από τη μεριά των κατοίκων για τη αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος που μαστίζει χρόνια τον τόπο τους.
Την ίδια αισιοδοξία επιβεβαιώνουν και οι ντόπιοι. «Τώρα που βγήκε το ΦΕΚ και η υπουργική απόφαση, τελείωσε. Οι Φούρνοι θα γεμίσουν ξανά ψάρια», λέει ο κ. Καρύδης. «Έχουμε καλό πυθμένα».
Σύμφωνα με την υπουργική απόφαση της 10ης Ιουνίου που επισημοποίησε το καθεστώς προστασίας, «ο έλεγχος τήρησης των διατάξεων της παρούσης και η βεβαίωση τυχόν παραβάσεων για την επιβολή κυρώσεων, γίνονται από τις αρμόδιες αρχές βάσει της εκάστοτε κείμενης νομοθεσίας», ενώ «η φύλαξη και επόπτευση της περιοχής γίνεται από τα αρμόδια όργανα». Όπως σχολιάζουν ντόπιοι και εμπλεκόμενοι φορείς, το μόνο που έχει απομείνει είναι να βρεθεί το modus operandi της επιτήρησης του προστατευόμενου τοπίου για τις μηχανότρατες.
«Όλο το νησί γύρω-γύρω αλιεύεται. Αν δει ο σύλλογος μηχανότρατα, θα πάρει αμέσως το λιμεναρχείο», λέει ο κ. Καρύδης, ενώ ο κ. Γραμματικός δηλώνει ότι οι ψαράδες πιστεύουν ότι θα υπάρξει αυστηρή επιτήρηση.
Σε κάθε περίπτωση, όπως η σχετική ανακοίνωση του «Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος» πριν από ένα χρόνο χαρακτήριζε «κομβικής σημασίας» τη συμβολή των παράκτιων αλιέων του νησιού στον εντοπισμό των κοραλλιγενών οικοτόπων καθώς και στη χαρτογράφηση τους, έτσι τώρα ιδιαίτερα σημαντική είναι η στενή συνεργασία και για την επιτήρηση των θαλασσών στους Φούρνους.
«Για περισσότερα από 20 χρόνια, έχουμε καλλιεργήσει με τους αλιείς και τις τοπικές αρχές μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης, στενής συνεργασίας και ουσιαστικής ανταλλαγής πληροφοριών» λέει ο κ. Τσιμπίδης. «Μια τέτοια συνεργασία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αναχαίτιση της καταστροφής αυτών των ευάλωτων θαλάσσιων οικοσυστημάτων, προτού να είναι πλέον πολύ αργά».
Πηγή: in.gr
