Ιστορίες προδοσίας, διπλοί πράκτορες, σκάνδαλα, ένοχα μυστικά, παρακολουθήσεις, υποκλοπές και ένα… λεμόνι το οποίο – εκτός από το να νοστιμίζει τις σαλάτες – αποτελεί ενοχοποιητικό στοιχείο που σε στέλνει κατευθείαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Καλώς ήρθατε στον αθέατο κόσμο της MI5, μιας από τις διασημότερες μυστικές υπηρεσίες στον κόσμο, η οποία, έναν και πλέον αιώνα μετά την ίδρυσή της, αποφάσισε να φανερώσει τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά της – ή, έστω, όσα επέλεξε εκείνη να αποκαλύψει.
«ΤΑ ΝΕΑ» περιηγήθηκαν στην ιστορική – από κάθε άποψη – έκθεση «MI5: Επίσημα Μυστικά» στα Εθνικά Αρχεία της Βρετανίας, η οποία υπόσχεται στους επισκέπτες της ένα συναρπαστικό ταξίδι στα άδυτα της θρυλικής υπηρεσίας αντικατασκοπίας και εθνικής ασφάλειας, ανατέμνοντας κομβικές στιγμές της ιστορίας της: από τη σύστασή της λίγο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον αγώνα κατά του φασισμού δύο δεκαετίες αργότερα, έως τα σκάνδαλα της ψυχροπολεμικής περιόδου και τις προκλήσεις για την ασφάλεια στη σημερινή εποχή. Για πρώτη φορά, η δράση των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών μπαίνει στο μικροσκόπιο και ξεδιπλώνεται μέσα από σπάνια τεκμήρια βγαλμένα λες από τις σελίδες ενός κατασκοπικού μυθιστορήματος – κι όμως είναι όλα τους αληθινά και αντικατοπτρίζουν τα 116 χρόνια λειτουργίας της MI5: απόρρητα – έως πολύ πρόσφατα – αρχεία, φάκελοι υποθέσεων κατασκοπείας, επιστολές και φωτογραφίες, αλλά και αυθεντικά αντικείμενα που συνέθεταν τον εξοπλισμό πρακτόρων και κυνηγών κατασκόπων.
Ένα επτασφράγιστο μυστικό
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, η βρετανική υπηρεσία αντικατασκοπίας ήταν ένα επτασφράγιστο μυστικό: ουδείς γνώριζε ότι υπήρχε. «Η MI5 ιδρύθηκε το 1909. Από τότε και για 80 ολόκληρα χρόνια παρέμενε άκρως μυστική. Το βρετανικό κράτος δεν παραδεχόταν καν την ύπαρξή της! Αυτό συνέβη μόλις το 1989. Τη δεκαετία που ακολούθησε, απέκτησε δημόσια παρουσία και άρχισε, σταδιακά, να γίνεται πιο διαφανής», λέει στα «ΝΕΑ» ο Στιβ Μπέρτζες, προϊστάμενος του Τμήματος Εκδηλώσεων και Εκθέσεων των Εθνικών Αρχείων της Βρετανίας. «Το 1992 έγινε για πρώτη φορά γνωστό το όνομα του διοικητή της. Πέντε χρόνια αργότερα, δημοσιεύθηκε στην “Γκάρντιαν” η πρώτη αγγελία εργασίας στην υπηρεσία, η οποία κατακλύστηκε από αιτήσεις υποψηφίων. Από τότε, η MI5 έχει αποχαρακτηρίσει και παραδώσει στα Εθνικά Αρχεία 6.068 έγγραφα. Πρόκειται για μια τεράστια συλλογή από σημειώματα, επιστολές, φωτογραφίες και εκθέσεις παρακολουθήσεων και ανακρίσεων». Ωστόσο, ο αριθμός των εγγράφων που έχουν αποχαρακτηριστεί ωχριά μπροστά στον συνολικό όγκο των αρχείων που παραμένουν κρυφά. «Μόνο το έντυπο αρχείο της υπηρεσίας πιστεύουμε ότι περιλαμβάνει περί τα 400.000 έγγραφα», τονίζει ο Μπέρτζες. Η ίδρυση της MI5 λίγα χρόνια προτού ξεσπάσει ο Μεγάλος Πόλεμος οφείλεται, εν πολλοίς, στην κατασκοπευτική μανία από την οποία είχε καταληφθεί, εκείνη την εποχή, ο πολιτικός κόσμος και ο λαός. «Υπήρχαν έντονες ανησυχίες, τόσο μέσα στην κυβέρνηση όσο και στον απλό κόσμο, ότι ένα εκτεταμένο δίκτυο γερμανών κατασκόπων επρόκειτο να διεισδύσει στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η MI5 ιδρύθηκε ειδικά για να αντιμετωπίσει αυτή την απειλή. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μάλιστα, εκτελέστηκαν αρκετοί γερμανοί κατάσκοποι», δηλώνει στα «ΝΕΑ» η Χάνα Φλέμινγκ, διευθύντρια Εκθέσεων στα Εθνικά Αρχεία και επιμελήτρια της έκθεσης.
Το λεμόνι που… έγραψε ιστορία
Ένα από τα πλέον αναπάντεχα εκθέματα είναι ένα… υπεραιωνόβιο, σαπισμένο λεμόνι που χρησιμοποιούσε ο γερμανός κατάσκοπος Καρλ Μίλερ για να γράψει μυστικά μηνύματα, το οποίο έμελλε να τον στείλει κυριολεκτικά στον τάφο. Αυτό το εσπεριδοειδές χρησιμοποιήθηκε ως αποδεικτικό στοιχείο για να συλληφθεί για κατασκοπία υπέρ της Γερμανίας, να καταδικαστεί και, ακολούθως, να εκτελεστεί στον Πύργο του Λονδίνου τον Ιούνιο του 1915. «Ο Μίλερ έστελνε γράμματα σε μια διεύθυνση στο Ρότερνταμ με περιεχόμενο φαινομενικά αδιάφορο. Ολες οι επιστολές προς το εξωτερικό, όμως, ελέγχονταν εξονυχιστικά από 4.000 κυβερνητικούς υπαλλήλους. Ένας πράκτορας της MI5 άνοιξε ένα από τα γράμματα και, κατά την πρακτική της εποχής, πάτησε το επιστολόχαρτο με ένα καυτό σίδερο. Τότε αποκαλύφθηκε ένα κρυφό μήνυμα προς τις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες που περιείχε λεπτομέρειες για τις κινήσεις των βρετανικών στρατευμάτων. Το μήνυμα αυτό είχε γραφτεί ανάμεσα στις γραμμές του φανερού κειμένου με αόρατο μελάνι που παρασκευαζόταν από χυμό λεμονιού», εξηγεί η Φλέμινγκ. «Οταν συνελήφθη ο Μίλερ, βρέθηκε ένα λεμόνι στην τσέπη του σακακιού του. Σε ένα συρτάρι στον ξενώνα του στο Λονδίνο εντοπίστηκε ένα δεύτερο λεμόνι. Εκείνος ισχυρίστηκε ότι τα χρησιμοποιούσε για να καθαρίζει τα δόντια του. Οι Αρχές δεν τον πίστεψαν και τον εκτέλεσαν». Τότε, η MI5 έθεσε σε εφαρμογή την πρώτη από τις πολλές επιχειρήσεις παραπλάνησης τις οποίες έχει οργανώσει. «Πράκτορες της υπηρεσίας συνέχισαν επί μήνες να στέλνουν γράμματα στους Γερμανούς, τα οποία υποτίθεται ότι έγραφε ο Μίλερ, ζητώντας τους να του στείλουν λεφτά. Οι Γερμανοί το έκαναν, νομίζοντας ότι τα στέλνουν στον κατάσκοπό τους. Με αυτά τα χρήματα, η MI5 αγόρασε το πρώτο της αυτοκίνητο!», σημειώνει ο Μπέρτζες. «Υπήρξαν πολλοί ξένοι κατάσκοποι που ξεσκεπάστηκαν από την MI5. Ολοι αυτοί, είτε γίνονταν διπλοί πράκτορες και δούλευαν για τη Βρετανία, είτε συλλαμβάνονταν και, ενίοτε, εκτελούνταν», επισημαίνει η Φλέμινγκ.
Επιχείρηση «Διπλός Σταυρός»
Η MI5 διέθετε ένα εκτεταμένο δίκτυο διπλών πρακτόρων που διαβίβαζαν παραπλανητικές πληροφορίες στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ενα μεγάλο τμήμα της έκθεσης, στο Κιού του Νοτιοδυτικού Λονδίνου, είναι αφιερωμένο στην επιχείρηση «Διπλός Σταυρός» («Double Cross»), η οποία οδήγησε τις χιτλερικές δυνάμεις σε… λάθος μέρος την ημέρα της απόβασης στη Νορμανδία: διπλοί κατάσκοποι με ευφάνταστες κωδικές ονομασίες, όπως Ζιγκ-Ζαγκ, Ουράνιο Τόξο, Καλλιτέχνης και Φρικιό, διοχέτευαν ψευδείς πληροφορίες στις μυστικές υπηρεσίες των Ναζί, με αποτέλεσμα να στρέψουν την προσοχή του Χίτλερ σε μια ανύπαρκτη απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στο Καλαί, σώζοντας έτσι χιλιάδες ζωές στις ακτές της Νορμανδίας. «Είναι ίσως η πιο επιτυχημένη επιχείρηση παραπλάνησης όλων των εποχών. Οι διπλοί πράκτορες ξεγέλασαν τη ναζιστική ανώτατη διοίκηση και οι Γερμανοί διατήρησαν στο Καλαί πολλές μεραρχίες ακόμη και μετά την απόβαση στη Νορμανδία, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1944, αναμένοντας μια επίθεση που δεν έγινε ποτέ», παρατηρεί η Φλέμινγκ.
Η «Πεντάδα του Κέιμπριτζ»
Ξεχωριστή θέση στην έκθεση, η οποία θα διαρκέσει έως τις 28 Σεπτεμβρίου, έχει η λεγόμενη «Πεντάδα του Κέιμπριτζ». Επρόκειτο για τους πιο διαβόητους διπλούς πράκτορες της Βρετανίας, οι οποίοι έκαναν κατασκοπεία για λογαριασμό της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ψυχρού Πολέμου.
Οι κατάσκοποι αυτοί προέρχονταν από τα σπλάχνα του βρετανικού κατεστημένου και επί σειρά ετών δούλευαν για την KGB περνώντας απαρατήρητοι από τις Αρχές, καθώς ήταν άτομα «υπεράνω πάσης υποψίας»: ανήκαν στην ανώτερη μεσαία τάξη και είχαν σπουδάσει στο Κέιμπριτζ.
Οι επισκέπτες μπορούν να περιεργαστούν έναν από τους δύο δερμάτινους χαρτοφύλακες που εγκατέλειψε στη λέσχη Reform Club του Λονδίνου ένας από τους διπλούς κατασκόπους, ο βρετανός διπλωμάτης Γκάι Μπέρτζες, προτού διαφύγει στη Μόσχα τον Μάιο του 1951. Ένα άλλο μέλος του δικτύου (και πιθανώς εραστής του Μπέρτζες), ο Άντονι Μπλαντ, πήρε τον πρώτο χαρτοφύλακα και τον παρέδωσε στην MI5, αφού πρώτα αφαίρεσε τα ενοχοποιητικά έγγραφα που περιείχε. Η υπηρεσία κατάσχεσε αργότερα και τον δεύτερο χαρτοφύλακα, ο οποίος εκτίθεται σήμερα, χωρίς όμως το περιεχόμενό του. «Τα άτομα αυτά στρατολογήθηκαν τη δεκαετία του 1930 από τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες, στις οποίες επί δεκαετίες διαβίβαζαν απόρρητες πληροφορίες. Παράλληλα, διατηρούσαν υψηλόβαθμες θέσεις σε βρετανικές υπηρεσίες όπως η MI6 και το Φόρεϊν Οφις. Ουδείς διώχθηκε για τις πράξεις του», αναφέρει ο Μπέρτζες (απλή συνωνυμία με τον κατάσκοπο).
Τον Απρίλιο του 1964, ο Μπλαντ, ο οποίος ήταν προϊστάμενος της συλλογής έργων τέχνης της βασίλισσας Ελισάβετ, ομολόγησε σε έναν αξιωματικό της MI5 ότι δρούσε ως κατάσκοπος των Σοβιετικών επί τρεις δεκαετίες. Ο τόπος της ομολογίας του αναβιώνει στην έκθεση, μέσα από μια εντυπωσιακά πιστή αναπαράσταση του διαμερίσματός του στην πλατεία Πόρτμαν, στο Κεντρικό Λονδίνο.
Εκτίθεται, επίσης, ένας φάκελος του 1973, που αποχαρακτηρίστηκε μόλις τον περασμένο Ιανουάριο, στον οποίον καταγράφεται η αντίδραση της Ελισάβετ όταν ενημερώθηκε – με καθυστέρηση εννέα ετών – ότι ο σύμβουλός της ήταν διπλός πράκτορας: «Το αντιμετώπισε με απόλυτη ηρεμία, χωρίς να εκπλήσσεται».
Στην έκθεση παρουσιάζονται, ακόμη, έγγραφα που τεκμηριώνουν τη διείσδυση της MI5 στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Μεγάλης Βρετανίας, μια αναφορά της υπηρεσίας προς την Ντάουνινγκ Στριτ στην οποία σημειώνεται ότι ο Αδόλφος Χίτλερ αποκάλεσε τον βρετανό πρωθυπουργό Νέβιλ Τσάμπερλεν… «μαλάκα» («Arschloch»), και αρχεία που αναδεικνύουν τον ρόλο των γυναικών κατασκόπων: από τη Τζέιν Σίσμορ, η οποία το 1929 έγινε η πρώτη γυναίκα πράκτορας της MI5, έως τα κορίτσια προσκόπους που η υπηρεσία χρησιμοποιούσε για να μεταφέρουν μηνύματα διότι τα θεωρούσε «πιο αξιόπιστα» από τα αγόρια.
Από τα εκθέματα της σύγχρονης εποχής ξεχωρίζει ένα βλήμα όλμου που εκτόξευσαν μέλη του ΙΡΑ τον Φεβρουάριο του 1991 στον κήπο της Ντάουνινγκ Στριτ, την ώρα που συνεδρίαζε το Υπουργικό Συμβούλιο υπό τον Τζον Μέιτζορ.
Τα αρχεία των μυστικών υπηρεσιών απαγορεύεται να δημοσιοποιηθούν εάν είναι νεότερα των 50 ετών. Ακόμη, όμως, και τα πιο παλιά δεν είναι σίγουρο ότι θα αποχαρακτηριστούν, ενώ η MI5 φροντίζει να… λογοκρίνει αρκετά από αυτά προτού τα δημοσιεύσει. Σχεδόν κάθε αρχείο που παρουσιάζεται στην έκθεση περιέχει τουλάχιστον μία λευκή σελίδα με την ένδειξη «αφαιρέθηκε σύμφωνα με το άρθρο 3(4) του Νόμου περί Δημόσιων Αρχείων». «Ενα μεγάλο μέρος της δουλειάς μας πρέπει να παραμείνει μυστικό», παραδέχθηκε ο διοικητής της MI5 σερ Κεν ΜακΚάλαμ, εγκαινιάζοντας την έκθεση.
Πηγή: tanea.gr
