Ρωσία: Σε εξέλιξη το σχέδιο ελέγχου πρόσβασης στο διαδίκτυο –

Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκεται ένα βήμα πιο κοντά σε ένα ρωσικό διαδίκτυο που θα ελέγχεται από το Κρεμλίνο με την πρόσφατα εισαχθείσα εφαρμογή Max – μια πολυχρηστική εφαρμογή για κινητά χωρίς κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο, που διευκολύνει την παρακολούθηση.

Η Ρωσία, μαζί με άλλες χώρες όπως η Κίνα, ενδιαφέρεται για την «ψηφιακή κυριαρχία» – όπου μια χώρα διακόπτει την εξάρτησή της από τεχνολογία που ανήκει σε ξένες εταιρείες – στην περίπτωση αυτή, μέσω μιας «εφαρμογής για τα πάντα» που επιτρέπει στην κυβέρνηση να παρακολουθεί και να ελέγχει τη δραστηριότητα στο διαδίκτυο.

Τον Ιούλιο, το Κρεμλίνο ανακοίνωσε ότι επέλεξε την VK, μια εταιρεία κοινωνικής δικτύωσης που ελέγχεται από την κυβέρνηση, ως την εθνική υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων της Ρωσίας. Αποτέλεσμα της συγκεκριμένης απόφασης είναι το Max: μια εφαρμογή που διαφημίζεται ως ένας τρόπος επικοινωνίας των χρηστών, διαχείρισης των οικονομικών τους, πρόσβασης σε κυβερνητικές υπηρεσίες.

Στις 16 Ιουλίου, ο Πούτιν έδωσε εντολή στην κυβέρνησή του να θεσπίσει νέους περιορισμούς σε λογισμικό και υπηρεσίες επικοινωνίας από χώρες που θεωρεί μη φιλικές. Δύο ημέρες αργότερα, ο Άντον Γκορέλκιν, πρώτος αντιπρόεδρος της επιτροπής πληροφορικής της Κρατικής Δούμας (της ρωσικής βουλής), δήλωσε ότι το WhatsApp της Meta Platforms, ο πιο δημοφιλής διαδικτυακός προορισμός στη Ρωσία, είναι «πολύ πιθανό» να είναι μεταξύ των στόχων.

Η εφαρμογή Max δεν διαθέτει κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο, μια μέθοδο αποτροπής της πρόσβασης τρίτων σε δεδομένα που διακινούνται μεταξύ δύο συσκευών

Ψηφιακή κυριαρχία

Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία, όπως και άλλες χώρες, έχει δείξει ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την λεγόμενη ψηφιακή κυριαρχία, την ιδέα δηλαδή μιας χώρας που θα σπάσει την εξάρτησή της από ξένες εταιρείες τεχνολογίας και υποδομές. Για τον Πούτιν, το τελικό αποτέλεσμα μοιάζει με το διαδίκτυο στην Κίνα, όπου όλη η διαδικτυακή εμπειρία διοχετεύεται στο κοινό μέσω αυτού που είναι γνωστό ως εφαρμογές «για τα πάντα» – και η κυβέρνηση έχει ευρεία επιρροή για την επιτήρηση και τον έλεγχο της διαδικτυακής δραστηριότητας.

Επειδή το Κρεμλίνο ελέγχει την VK μέσω της Gazprom PJSC, του κρατικού ενεργειακού γίγαντα, και άλλων μετόχων που συνδέονται με την κυβέρνηση, η εφαρμογή Max θα της δώσει σημαντική εξουσία σε όλες τις πτυχές των διαδικτυακών δραστηριοτήτων των Ρώσων, δηλώνει στο Bloomberg η Ιρίνα Μπόρογκαν, ανώτερη συνεργάτιδα στο Κέντρο Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής.

Η εφαρμογή Max δεν διαθέτει κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο, μια μέθοδο αποτροπής της πρόσβασης τρίτων σε δεδομένα που διακινούνται μεταξύ δύο συσκευών, γεγονός που την καθιστά εύκολο στόχο για τις αρχές, σύμφωνα με την ομάδα ψηφιακής υπεράσπισης Roskomsvoboda. «Η γενική ιδέα για τον Πούτιν ήταν πάντα η ίδια: όλα πρέπει να είναι υπό έλεγχο», λέει η Μπόρογκαν, περιγράφοντας ένα ενισχυμένο Max ως «ηλεκτρονικό αστυνομικό».

Από την εισβολή της στην Ουκρανία το 2022, η Ρωσία έχει αυξήσει την πίεση σε υπηρεσίες στις οποίες έχει λιγότερο έλεγχο. Έχει απαγορεύσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που ανήκουν σε αμερικανικές εταιρείες, όπως το Facebook, το Instagram και το X. Το YouTube εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως, αλλά η κυβέρνηση περιορίζει την πρόσβαση στην υπηρεσία. Η δημοτικότητα του TikTok, που ανήκει στην κινεζική εταιρεία ByteDance, έχει μειωθεί αφότου άρχισε να περιορίζει την πρόσβαση των Ρώσων χρηστών σε ξένο περιεχόμενο και ζωντανές μεταδόσεις ως απάντηση στις αλλαγές στη ρωσική νομοθεσία.

Στρέφοντας περισσότερη διαδικτυακή δραστηριότητα σε υπηρεσίες που διαχειρίζεται η VK, το Κρεμλίνο μπορεί να αυξήσει περαιτέρω τον έλεγχό του

Διακοπές πρόσβασης

Η Ρωσία επίσης έχει αυξήσει τη συχνότητα με την οποία προχωρά σε διακοπές πρόσβασης στο διαδίκτυο. Υπήρξαν 2.591 διακοπές πρόσβασης στο διαδίκτυο για κινητά σε όλη τη χώρα, αριθμός ρεκόρ, τις πρώτες 27 ημέρες του Ιουλίου, σε σύγκριση με 654 ολόκληρο τον Ιούνιο, σύμφωνα με την Na Svyazi, μια μη κυβερνητική οργάνωση που παρακολουθεί την κατάσταση. Η κυβέρνηση έχει δηλώσει ότι οι διακοπές είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση της χρήσης drones από την Ουκρανία.

Οι αρχές πειραματίζονται επίσης με τον αποκλεισμό συγκεκριμένων εφαρμογών χωρίς να διακόπτουν ολόκληρο το διαδίκτυο, σύμφωνα με την Roskomsvoboda. Οι ρυθμιστικές αρχές έχουν απαγορεύσει πολλά εικονικά ιδιωτικά δίκτυα (VPN), τα οποία χρησιμοποιούνται για την απόκρυψη της διαδικτυακής δραστηριότητας ενός χρήστη και για την πρόσβαση σε απαγορευμένους ιστότοπους. Η Ρωσία ενέκρινε πρόσφατα έναν νόμο που θα επιβάλλει πρόστιμα σε άτομα που αναζητούν υλικό στο διαδίκτυο που το κράτος χαρακτηρίζει «εξτρεμιστικό». Έχει απαγορεύσει περιεχόμενο που σχετίζεται με την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Ακόμη και μικρές διαδικτυακές εκφράσεις αντίθεσης στον πόλεμο έχουν οδηγήσει σε μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης.

Στρέφοντας περισσότερη διαδικτυακή δραστηριότητα σε υπηρεσίες που διαχειρίζεται η VK, το Κρεμλίνο μπορεί να αυξήσει περαιτέρω τον έλεγχό του. Η πλειοψηφία των μετοχών με δικαίωμα ψήφου της VK κατέχεται από την MF Technologies, η οποία ελέγχεται από την Gazprom και την Sogaz AO, μια ασφαλιστική εταιρεία που ανήκει εν μέρει στον Γιούρι Κόβαλτσουκ, έναν δισεκατομμυριούχο τον οποίο το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ έχει χαρακτηρίσει «προσωπικό τραπεζίτη» του Πούτιν. Ο διευθύνων σύμβουλος της VK, Βλαντιμίρ Κιριένκο, είναι γιος ενός ισχυρού βοηθού του Πούτιν.

Η αλλαγή πορείας από το 2011

Ο Πούτιν, ο οποίος λέγεται ότι δεν χρησιμοποιεί ο ίδιος το διαδίκτυο, αγνόησε σε μεγάλο βαθμό το μέσο κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων θητειών του στην εξουσία. Αντ’ αυτού, το Κρεμλίνο επικεντρώθηκε στον έλεγχο της τηλεόρασης. Αυτό άρχισε να αλλάζει το 2011, όταν ξέσπασαν διαδηλώσεις για ισχυρισμούς για νοθεία στις βουλευτικές εκλογές και την απόφαση του Πούτιν να θέσει ξανά υποψηφιότητα για την προεδρία μετά από τέσσερα χρόνια πρωθυπουργίας. Οι διαμαρτυρίες οργανώθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο διαδίκτυο, μέσω υπηρεσιών όπως το Facebook και το VK, τα οποία εκείνη την εποχή διοικούσε ο Πάβελ Ντούροφ, ένας φιλελεύθερος που στη συνέχεια δημιούργησε το Telegram.

Τα επόμενα χρόνια, η Ρωσία αυστηροποίησε τους νόμους για τον αποκλεισμό ιστοσελίδων και ώθησε τις εταιρείες τεχνολογίας να αποθηκεύουν δεδομένα Ρώσων χρηστών στο εσωτερικό της χώρας. Ο Ντούροφ ισχυρίστηκε ότι αναγκάστηκε να πουλήσει το μερίδιό του στην VK το 2014 επειδή δεν ήταν πρόθυμος να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις για την παράδοση προσωπικών δεδομένων Ουκρανών χρηστών. Το 2019, ένας νέος νόμος επέτρεψε στην κυβέρνηση να φιλτράρει την διαδικτυακή κίνηση και το Κρεμλίνο άρχισε να πειραματίζεται με τεχνολογία που θα της επέτρεπε να αποκόψει εντελώς τη χώρα από το διαδίκτυο.

Η συνέχιση της ανάπτυξης του Max αφορά τόσο την αποκοπή των συνδέσεων με το παρελθόν όσο και τη δημιουργία κάτι νέου

Από την έναρξη του πολέμου, η διαδικασία έχει επιταχυνθεί, με τη Ρωσία να θέτει τις εγχώριες τεχνολογικές πλατφόρμες υπό έμμεσο κρατικό έλεγχο. Πέρυσι, μια ομάδα αγοραστών, συμπεριλαμβανομένου ενός πρώην κορυφαίου στελέχους της Gazprom, αγόρασε τη ρωσική επιχείρηση της Yandex, της κορυφαίας μηχανής αναζήτησης της χώρας, σε μια διαδικασία που επιβλέπεται από το Κρεμλίνο.

Οι Ρώσοι στρέφονται ολοένα και περισσότερο σε εγχώριες εναλλακτικές λύσεις σε ιστότοπους όπως το YouTube και η Wikipedia. Πέρυσι, το VKontake – το κοινωνικό δίκτυο ναυαρχίδα του VK – ξεπέρασε το YouTube σε μηνιαίους χρήστες. Ο Σάρκις Νταρμπινιάν, ιδρυτής του Roskomsvoboda, δηλώνει στο Bloomberg ότι, ακόμη και με την υποστήριξη της κυβέρνησης, μπορεί να χρειαστεί χρόνος για να εκτοπίσει το Max τους ανταγωνιστές του. «Τα επόμενα χρόνια, οι Ρώσοι μπορεί να κατεβάσουν το Max, αλλά δεν θα το χρησιμοποιούν ως κύριο αγγελιοφόρο τους», λέει ο Νταρμπινιάν. «Θα ξεκινήσει ως ένας τρόπος για να αποκτήσουν βολικά σημεία πρόσβασης σε κυβερνητικές υπηρεσίες».

Η συνέχιση της ανάπτυξης του Max αφορά τόσο την αποκοπή των συνδέσεων με το παρελθόν όσο και τη δημιουργία κάτι νέου, λέει η Εκατερίνα Σούλμαν, πολιτική επιστήμονας στο Κέντρο Carnegie Russia Eurasia στο Βερολίνο. «Δεν πρόκειται για μια προσπάθεια οικοδόμησης ενός κυρίαρχου διαδικτύου», λέει, «αλλά για μια προσπάθεια καταστροφής ό,τι ήδη υπάρχει».