Δασμοί Τραμπ: Το πλήγμα στις ελληνικές εξαγωγές – Τι μάθαμε από το 2018 –

Φως στις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει στις εξαγωγές ελληνικών προϊόντων η ενδεχόμενη επιβολή δασμών από τις ΗΠΑ επιχειρεί να ρίξει το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής.

Η μελέτη, με τίτλο “US Tariffs and Greek Exports” («Οι αμερικανικοί δασμοί και οι ελληνικές εξαγωγές») αναφέρει στο εισαγωγικό της σημείωμα ότι στις 12 Ιουλίου 2025, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ ανακοίνωσε μια εκτεταμένη δασμολογική πολιτική που στοχεύει τους κύριους οικονομικούς εταίρους.

Βάσει αυτής, από την 1η Αυγούστου, θα εφαρμοστεί δασμός 30% στις περισσότερες εισαγωγές προέλευσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το Μεξικό, παράλληλα με αυστηρότερους δασμούς
σε αγαθά από τον Καναδά (35%) και την Ιαπωνία (25%). Η κυβέρνηση χαρακτήρισε το μέτρο ως διορθωτική απάντηση στα επίμονα και, κατά την άποψή της, «άδικα» διμερή εμπορικά ελλείμματα.

Ωστόσο, σύμφωνα με τη έκθεση αυτό σηματοδοτεί μια σημαντική απόκλιση από τους καθιερωμένους πολυμερείς εμπορικούς κανόνες και έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις από βασικούς εμπορικούς εταίρους.

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ

Οι εκτιμήσεις της Κομισιόν

Σε μια ειδική εκτίμηση οικονομικών επιπτώσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προέβλεψε ότι οι συμμετρικοί δασμοί αντιποίνων θα μπορούσαν να μειώσουν το ΑΕΠ της ΕΕ κατά 0,3% έως 0,4%, κυρίως λόγω της συρρίκνωσης των εξαγωγών της ΕΕ προς τις ΗΠΑ. Αυτή η εξέλιξη κινδυνεύει να αναζωπυρώσει τις παγκόσμιες εμπορικές εντάσεις που θυμίζουν τον δασμολογικό κύκλο 2018-2019, όταν παρόμοια προστατευτικά μέτρα προκάλεσαν αξιοσημείωτες διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού και αύξησαν την αβεβαιότητα των επενδυτών.

Οι ελληνικές εξαγωγές και το μάθημα του 2018-19

Οι πλήρεις επιπτώσεις για τις ελληνικές εξαγωγές παραμένουν εξαιρετικά αβέβαιες. Παρόλο που οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν περίπου το 4,9% των συνολικών ελληνικών εξαγωγών αγαθών και συμβάλλουν περίπου στο 1% του ελληνικού ΑΕΠ, παραμένουν ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ελλάδας εκτός ΕΕ και ένας από τους πέντε κορυφαίους εξαγωγικούς προορισμούς της.

Η νέα μελέτη επιδιώκει να παράσχει μια πρώιμη αξιολόγηση του πιθανού αντίκτυπου του πακέτου δασμών των ΗΠΑ του 2025 στις ελληνικές εξαγωγές, βασιζόμενη στο προηγούμενο της μετατόπισης της εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ το 2018-2019.

Η στάση των ΗΠΑ στο εξωτερικό εμπόριο την περίοδο 2018-2019 χαρακτηρίστηκε από την επιβολή πρόσθετων δασμών βάσει δύο βασικών νομικών πράξεων: του άρθρου 232 του νόμου περί επέκτασης του εμπορίου του 1962, ο οποίος ενέκρινε δασμούς για λόγους εθνικής ασφάλειας, και του άρθρου 301 του νόμου περί εμπορίου του 1974, ο οποίος αντιμετώπιζε τις αντιληπτές αθέμιτες πρακτικές εξωτερικού εμπορίου.

Σύμφωνα με το άρθρο 232, εφαρμόστηκε ευρέως δασμός 25% στον εισαγόμενο χάλυβα και 10% στο αλουμίνιο στις περισσότερες χώρες. Οι δασμοί του άρθρου 301, που εισήχθησαν το 2019
στο πλαίσιο της διαμάχης Airbus-Boeing, επέβαλαν δασμούς 25% σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων της ΕΕ που εξάγονται στις ΗΠΑ. Ως αποτέλεσμα, οι ελληνικές εξαγωγές εκτέθηκαν σε αυτούς τους
δασμούς, επηρεάζοντας τομείς όπως ο χάλυβας, το αλουμίνιο, το κρασί, το τσιμέντο, τα ορυκτά καύσιμα, τα βρώσιμα προϊόντα, τα ηλεκτρικά μηχανήματα και τα φαρμακευτικά προϊόντα. Ωστόσο, τρία βασικά ελληνικά εξαγώγιμα προϊόντα (ελιές, ελαιόλαδο και φέτα) εξαιρέθηκαν από τον δασμό 25% και παρέμειναν να υπόκεινται μόνο σε βασικούς δασμούς, υπό την προϋπόθεση ότι πληρούνταν συγκεκριμένες προϋποθέσεις συσκευασίας και σύνθεσης.

Ο αντίκτυπος

Στη μελέτη εξετάζεται ο άμεσος αντίκτυπος των δασμών του 2018-19 στις διμερείς εξαγωγές από την Ελλάδα προς τις ΗΠΑ, τόσο σε επίπεδο κλάδου όσο και σε επίπεδο επιχείρησης.

Από την ανάλυση των στοιχείων που επεξεργάστηκε το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, προέκυψαν τα ακόλουθα κύρια συμπεράσματα:

1. Στο σύνολο των κλάδων που εξετάστηκαν οι δασμοί οι οποίοι επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ την περίοδο 2018-2019 προκάλεσαν μικρή συνολική μείωση της αξίας των εξαγωγών ελληνικών προϊόντων.
2. Οι επιμέρους επιπτώσεις των δασμών ανά κλάδο παρουσιάζουν μεγάλη ανομοιογένεια:

• • 8 κλάδοι υπέστησαν στατιστικά σημαντική μείωση των εξαγωγών [«Αλιεύματα (Ψάρια)», «Τσιμέντα υδραυλικά», «Παρασκευασμένα λαχανικά, φρούτα εκτός από ελιές», «Ορυκτά καύσιμα», «Τεχνουργήματα από χάλυβα», «Κρασιά», «Ελαιώδεις καρποί», «Ηλεκτρικές συσκευές»). Η μείωση των εξαγωγών σε σύγκριση με την ομάδα προϊόντων τα οποία εξαιρέθηκαν από τους δασμούς κυμάνθηκε από 15% («Παρασκευασμένα λαχανικά, φρούτα εκτός από ελιές») έως 85% («Τεχνουργήματα από χάλυβα»].
  • 5 κλάδοι γνώρισαν στατιστικά σημαντική αύξηση των εξαγωγών («Αργίλιο», «Μηχανήματα», «Φρούτα», «Λαχανικά», «Φαρμακευτικά»). Η αύξηση κυμάνθηκε από 10% («Φαρμακευτικά») έως 37% («Αργίλιο»). Μια ενδεχόμενη ερμηνεία αυτού του ευρήματος είναι ότι οι εξαγωγείς των προϊόντων αυτών κατάφεραν να εφαρμόσουν στρατηγικές αποφυγής (αντιμετώπισης) των δασμών ή είχαν την ευελιξία να απορροφήσουν τις συνέπειές τους στις τιμές.
  • 4 κλάδοι («Ροφήματα», «Αεροπλοΐα», «Χάλυβας», «Υλικά») δεν εμφάνισαν στατιστικά αξιόλογη μεταβολή.

Τρίτον, η ανάλυση σε επίπεδο επιχείρησης αποκαλύπτει μια θετική μέση επίδραση στην αξία εξαγωγών των επιχειρήσεων που επηρεάζονται από τους δασμούς, αν και αυτό καθίσταται στατιστικά ασήμαντο όταν η ομάδα ελέγχου διευρύνεται ώστε να περιλαμβάνει πιθανώς εξαιρούμενες επιχειρήσεις. Ένα αξιοσημείωτο εύρημα είναι η σημαντική αύξηση των εξαγωγών από τη βιομηχανία αλουμινίου, γεγονός που υποδηλώνει ότι ορισμένοι τομείς επωφελήθηκαν από τις δασμολογικές απαλλαγές, τη δυναμική ανακατανομής ή την ισχυρή εγχώρια ζήτηση παρά το δυσμενές εμπορικό σοκ.

Ελληνικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ και τον υπόλοιπο κόσμο, 2000 – 2024

Το 2000, η συνολική αξία των ελληνικών εξαγωγών ήταν 10,85 δισεκατομμύρια ευρώ. Η αξία των εξαγωγών προς τις ΗΠΑ ήταν 0,63 δισεκατομμύρια ευρώ, δηλαδή το 5,82% της συνολικής αξίας των εξαγωγών αγαθών. Με την πάροδο του χρόνου, τόσο οι συνολικές εξαγωγές όσο και οι εξαγωγές προς τις ΗΠΑ ακολούθησαν ανοδική τάση, φτάνοντας έως το 2024 τα 53,3 δισεκατομμύρια ευρώ (συνολικές εξαγωγές) και τα 2,6 δισεκατομμύρια ευρώ (εξαγωγές προς τις ΗΠΑ).

Το 2024, το ποσοστό της αξίας των εξαγωγών προς τις ΗΠΑ ως προς τη συνολική αξία των εξαγωγών ήταν περίπου 4,9%. Κατά τη διάρκεια των ετών των πρόσθετων δασμών (2018 -2021), τόσο οι εξαγωγές προς τις ΗΠΑ όσο και προς τον κόσμο μειώθηκαν, φτάνοντας το 2020 σε 1,3 δισεκατομμύρια ευρώ (εξαγωγές προς τις ΗΠΑ) και 35,1 δισεκατομμύρια ευρώ (εξαγωγές προς τον κόσμο), από 1,6 δισεκατομμύρια ευρώ και 39,5 δισεκατομμύρια ευρώ αντίστοιχα το 2018.

Άλλοι πιθανοί παράγοντες που καθορίζουν τις ελληνικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ περιλαμβάνουν τη διαταραχή του εμπορίου που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19 και τη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ έναντι του δολαρίου ΗΠΑ και άλλων νομισμάτων σε συνδυασμό με τη διαφορά του πληθωρισμού (πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία).

Συστάσεις για τις πολιτικές χρηματοδότησης του εξαγωγικού εμπορίου και των εξαγωγικών πιστώσεων

Τα εμπειρικά αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι οι αμερικανικοί δασμοί του 2018-2019 είχαν συνολικά ασήμαντο αντίκτυπο στις συνολικές εξαγωγές ελληνικών αγαθών προς τις ΗΠΑ. Ωστόσο, αυτή η μέση επίδραση καλύπτει σημαντική ετερογένεια μεταξύ των βιομηχανιών. Ορισμένοι τομείς παρουσίασαν έντονες μειώσεις στις εξαγωγές, ενώ άλλοι επέδειξαν ανθεκτικότητα. Δεδομένης της σημασίας των εξαγωγών για την αύξηση του ΑΕΠ και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, είναι κρίσιμο να εντοπιστούν και να υποστηριχθούν οι βιομηχανίες που είναι πιο ευάλωτες σε δυσμενείς εμπορικές κρίσεις.

Το γεγονός ότι αρκετοί κλάδοι επηρεάστηκαν αρνητικά υπογραμμίζει την ανάγκη διευκόλυνσης της διαφοροποίησης των εξαγωγικών αγορών. Για πολλές επιχειρήσεις, τα υπάρχοντα αποθέματα ή η αδρανής παραγωγική ικανότητα μπορεί να προσφέρουν θετική καθαρή παρούσα αξία (ΚΠΑ) σε εναλλακτικές αγορές.

Ωστόσο, η ανακατεύθυνση των εξαγωγών δεν είναι χωρίς κόστος. Οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν πάγια κόστη εισόδου σε νέες αγορές, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας εμπορικών σχέσεων, των διαφημιστικών δαπανών, της συμμόρφωσης με τις τοπικές κανονιστικές απαιτήσεις και προσαρμογών όπως η επανασυσκευασία ή η επανασήμανση προϊόντων.

Μια βασική πολιτική απάντηση θα πρέπει να είναι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή προγραμμάτων χρηματοδότησης εξαγωγών με βάση τις ταμειακές ροές, για να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν την εσωτερική ρευστότητα ή την επιχειρησιακή ευελιξία να ανταποκριθούν γρήγορα σε εμπορικά σοκ. Αυτά τα προγράμματα θα υποστηρίξουν τους εξαγωγείς που αντιμετωπίζουν άμεσες χρηματοδοτικές ανάγκες καθώς στρέφονται προς νέες διεθνείς αγορές.

Τα χρηματοδοτικά εργαλεία

Ο τραπεζικός τομέας έχει να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο σε αυτή τη μετάβαση, παρέχοντας κατάλληλα χρηματοοικονομικά μέσα που βοηθούν τις επιχειρήσεις να διατηρήσουν τη ρευστότητα και
τη σταθερότητα κατά τη φάση προσαρμογής. Παράλληλα, οι επιχορηγήσεις εξαγωγών και οι δημόσιες εγγυήσεις εξαγωγικών πιστώσεων μπορούν να μειώσουν περαιτέρω το βάρος.

Τέτοια εργαλεία μπορούν να μειώσουν τα εμπόδια εισόδου στην αγορά, να βελτιώσουν την πρόσβαση στη χρηματοδότηση του εμπορίου και να μετριάσουν τους κινδύνους που σχετίζονται με
τους περιορισμούς του κεφαλαίου κίνησης, τις ασφαλιστικές ανάγκες και την πολυπλοκότητα των διαδικασιών. Εκτός από τη χρηματοδοτική στήριξη, τα προσωρινά μέτρα ανακούφισης – όπως οι μειώσεις στους φόρους μισθοδοσίας ή ενέργειας – μπορούν να παρέχουν άμεση ελάφρυνση του κόστους για τους πληττόμενους εξαγωγείς, συμβάλλοντας στη διατήρηση της απασχόλησης και της επιχειρησιακής συνέχειας.

Επιπλέον, οι πρωτοβουλίες κατάρτισης που αποσκοπούν στην ενίσχυση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού στην παραγωγή, την εφοδιαστική και τη συμμόρφωση με τους εμπορικούς κανονισμούς θα μπορούσε να ενισχύσει την προσαρμοστικότητα και τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων σε ένα μεταβαλλόμενο εμπορικό περιβάλλον.

Στοχευμένα κίνητρα, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων ή των φορολογικών πιστώσεων, μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην αντιστάθμιση του αυξημένου κόστους που σχετίζεται με τους δασμούς και στη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των τιμών χωρίς να επιβαρύνουν τους καταναλωτές.

Κατά συνέπεια, οι προσπάθειες πολιτικής θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην ενίσχυση του Export Credit Greece (ECG) – παλαιότερα γνωστού ως ECIO – ως κεντρικού πυλώνα στην
αρχιτεκτονική υποστήριξης των εξαγωγών. Η εντολή του ECG περιλαμβάνει την προσφορά οικονομικής βοήθειας, ασφάλισης πιστώσεων και εγγυήσεων για τη διευκόλυνση της διεθνοποίησης της ελληνικής οικονομίας και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των εξαγωγέων σε εξωτερικούς κραδασμούς.