Η δεκαετία της οικονομικής αναμόρφωσης δικαίωσε…

Την εντυπωσιακή πορεία της ελληνικής οικονομίας την τελευταία δεκαετία παρουσιάζει το Bloomberg σε αφιέρωμα του με τίτλο “Η επώδυνη δεκαετία αναμόρφωσης της Ελλάδας δικαίωσε αυτούς που την πίστεψαν”. 

Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2015, ο Καναδός επενδυτής Πρεμ Γουάτσα συγκέντρωσε περίπου 75 υπαλλήλους και τους συζύγους τους στο Costa Navarino, ένα πολυτελές παραθαλάσσιο θέρετρο στην Πελοπόννησο, για την 30ή επέτειο της εταιρείας του. Η Ελλάδα ήταν ίσως μια ιδιόμορφη επιλογή για να φέρει κόσμο για τον εορτασμό. Η χώρα είχε μόλις περάσει οκτώ μήνες στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής καθώς η έντονη αντιπαράθεση της με τους πιστωτές της την είχε ωθήσει στο χείλος μιας δυνητικά χαοτικής χρεοκοπίας και εξόδου από τη νομισματική ένωση της Ευρώπης, το ευρώ. Αλλά επίσης εκείνη τη χρονιά, η εταιρεία του Γουάτσα, η Fairfax Financial Holdings, είχε αυξήσει τις θέσεις της.

“Ποτέ δεν σκέφτηκα να πουλήσω, ούτε για ένα δευτερόλεπτο”, ανέφερε ο Γουάτσα σε συνέντευξη που παραχώρησε τον περασμένο μήνα. “Αλλά ανησυχούσαμε λίγο”, είπε. “Εκείνη την εποχή, φαινόταν ότι θα μπορούσε να πάει και στην άλλη κατεύθυνση”. 

Δέκα χρόνια αργότερα, ο Γουάτσα έχει υπερδιπλασιάσει τα χρήματά του. Για πολλούς Έλληνες – συνταξιούχους, άνεργους νέους, ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων – τα σημάδια από την κρίση παραμένουν σε μια χώρα που είχε γονατίσει. Αλλά για όσους πίστεψαν, η μετατροπή ενός οικονομικά απόκληρου σε πρότυπο οικονομικής σύνεσης έχει αποφέρει ανταμοιβές που, σύμφωνα με τις μετρήσεις της αγοράς, φαίνεται ότι θα συνεχιστούν.

Λίγο πριν τη συγκέντρωση της Fairfax, οι Έλληνες έκαναν ουρές στα ΑΤΜ των τραπεζών αφού η κυβέρνηση επέβαλε κεφαλαιακούς ελέγχους για να σταματήσει την έξοδο χρημάτων καθώς η χώρα έχασε την προθεσμία για την πληρωμή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Λίγες μέρες αργότερα, οι ψηφοφόροι απέρριψαν τους όρους ενός νέου πακέτου διάσωσης σε δημοψήφισμα, κάτι που η ίδια η κυβέρνηση τους είχε παροτρύνει να κάνουν.

Η Ελλάδα μέχρι εκείνο το σημείο είχε ουσιαστικά περάσει πέντε χρόνια αποκομμένη από τις χρηματοπιστωτικές αγορές, η οικονομία της είχε χάσει το ένα τέταρτο του ΑΕΠ και μια κοινωνία που είχε συνηθίσει σε δεκαετίες κρατικής γενναιοδωρίας, υπέφερε από πρωτοφανή λιτότητα.

Σήμερα, η Ελλάδα ξεπερνά τους ομολόγους της στην Ευρωζώνη σε πολλά μέτωπα. Αναπτύσσεται ταχύτερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και είναι μία από τις λίγες χώρες της ΕΕ που επιτυγχάνουν πλεονάσματα στον προϋπολογισμό.

Το χρέος της παραμένει υψηλό, ακόμη και μετά την ανάκτηση του καθεστώτος επενδυτικής βαθμίδας πριν από δύο χρόνια. Αλλά τώρα το χρέος της είναι δομημένο έτσι ώστε να καθιστά τις πληρωμές βιώσιμες. Οι επενδύσεις έχουν αυξηθεί, με την ιταλική τράπεζα UniCredit να είναι η τελευταία που υποστηρίζει την Ελλάδα. Μερικοί νεότεροι, μορφωμένοι Έλληνες που έφυγαν στο εξωτερικό, πλέον επιστρέφουν.

“Ελάχιστοι πίστευαν ότι η Ελλάδα θα τα κατάφερνε”, αναφέρει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας ο οποίος διετέλεσε επίσης υπουργός Οικονομικών κατά τη διάρκεια της κρίσης. Θυμάται ότι επέστρεψε ξαφνικά στην Αθήνα τον Ιούνιο του 2015 για να πείσει την κυβέρνηση να αποτρέψει ένα μαζικό bank run. “Αποδείχθηκε ότι ήταν μια ιστορία επιτυχίας”.

Οι επενδύσεις της Fairfax σε ελληνικές εταιρείες αντικατοπτρίζουν αυτή την ανάκαμψη. Το μεγαλύτερο στοίχημα της ήταν στην Eurobank, έναν από τους μεγαλύτερους δανειστές της χώρας, ενώ η εταιρεία έχει επίσης αποκτήσει μερίδια στην Metlen Energy & Metals SA, την ασφαλιστική Eurolife και την εταιρεία ακινήτων Grivalia Properties. Συνολικά, επενδύσεις ύψους περίπου 2,2 δισ. ευρώ (2,6 δισ. δολάρια) αποτιμώνται σήμερα σε 5 δισ. ευρώ.

Ο Γουάτσα, που από έντυπα όπως το Forbes είχε αποκτήσει το παρατσούκλι “Ο Γουόρεν Μπάφετ του Καναδά”, είδε τις δυνατότητες της Ελλάδας από την πρώτη του επίσκεψη το 2013. Τα πήγαινε καλά με διαδοχικούς ηγέτες καθώς οι κυβερνήσεις διαδέχονταν η μία την άλλη και η Ελλάδα έγινε συνώνυμο της δυσλειτουργίας, καθώς χρειάστηκε τρία πακέτα διάσωσης υπό την επίβλεψη της Ευρώπης και του ΔΝΤ.

“Θυμηθείτε, είμαστε contrarian επενδυτές”, είπε ο Γουάτσα. “Επενδύουμε σε ανθρώπους. Θέλουμε να χτίσουμε μια εταιρεία μακροπρόθεσμα, όχι να την αγοράσουμε για να την πουλήσουμε σε δύο ή τρία χρόνια. Κάνουμε μεγάλες επενδύσεις μακροπρόθεσμα. Και αυτό είδαμε”.

Ωστόσο, στις πρώτες μέρες αυτών των επενδύσεων, δεν ήταν καθόλου σαφές ότι θα κατέληγε έτσι. Ενώ η Ελλάδα υπέγραψε την πρώτη της συμφωνία διάσωσης το 2010, χρειάστηκαν επαναλαμβανόμενες εκλογές και συχνά βίαιες διαμαρτυρίες στους δρόμους στο κέντρο της Αθήνας πριν το πολιτικό σύστημα υποστηρίξει σε γενικές γραμμές τις μεταρρυθμίσεις που προέβλεπαν οι πιστωτές.
 
Ο Αλέξης Τσίπρας, ο ηγέτης του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, ή ΣΥΡΙΖΑ, κέρδισε την εξουσία το 2015 με την υπόσχεση να ακυρώσει τη συμφωνία διάσωσης. Μετά από μήνες αδιεξόδου με τα υπόλοιπα μέλη της Ευρωζώνης, προκήρυξε δημοψήφισμα για το αν θα τηρούσε τους όρους. Ο Γουάτσα τον συνάντησε και τον ρώτησε ευθέως.

“Του είπα, ‘ξέρεις, αν θέλεις να φύγουμε, θα φύγουμε, δεν πειράζει'” και μου είπε, “Όχι, θέλω να μείνεις, είσαι ακριβώς το είδος του επενδυτή που χρειάζεται η Ελλάδα”, θυμήθηκε ο Γουάτσα.

Τα προβλήματα δεν έχουν τελειώσει. Το ΑΕΠ έχει ανακτήσει αυτό που έχασε σε ένα από τα μεγαλύτερα περιστατικά ύφεσης σε καιρό ειρήνης στη σύγχρονη ιστορία, ωστόσο η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται ανάμεσα στις φτωχότερες χώρες της ΕΕ, έχοντας ξεπεραστεί από την Πολωνία και τη Ρουμανία με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

Ο πληθυσμός της γερνάει, τα βασικά εμπόδια στις επενδύσεις εξακολουθούν να υπάρχουν και οι μέσοι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα εξακολουθούν να βρίσκονται κάτω από το υψηλότερο επίπεδό τους. Όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η πολιτική σκηνή είναι κατακερματισμένη. Το κεντροδεξιό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη μπορεί να είχε κερδίσει μια δεύτερη θητεία το 2023, αλλά τρεις εθνικιστικές ομάδες έλαβαν αρκετή υποστήριξη για να εισέλθουν στο κοινοβούλιο.

“Υπάρχει η αίσθηση ότι η χώρα δεν βρίσκεται πλέον στο γκρεμό, αλλά δεν έχει καταφέρει ακόμη να φτάσει στα επίπεδα οικονομικής ισχύος και ευημερίας που είχε πριν από την κρίση”, αναφέρει η Στέλλα Λαδή, καθηγήτρια δημόσιας πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου και του Πανεπιστημίου Queen Mary του Λονδίνου. “Δεν αρκεί να βλέπουμε τους οικονομικούς δείκτες να βελτιώνονται. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα διαρθρωτικά ζητήματα για να υποστηρίξουμε βιώσιμα την οικονομική ανάπτυξη”.

Η Ελλάδα, τουλάχιστον, βρίσκεται στο σωστό δρόμο. Το κρίσιμο σημείο καμπής ήρθε το φθινόπωρο του 2015, περίπου την ίδια εποχή που ο Γουάτσα συγκέντρωσε το επιτελείο του στην Πελοπόννησο. Ο Τσίπρας και η κυβέρνησή του συμφώνησαν να αναλάβουν την επώδυνη οικονομική προσαρμογή που καταδίκαζαν εδώ και καιρό. Τώρα ο στόχος ήταν να αποδείξουν ότι οι επικριτές έκαναν λάθος.

“Η δημοσιονομική υπεραπόδοση έγινε μέρος του πυρήνα της οικονομικής μας στρατηγικής”, αναφέρει ο Γιώργος Χουλιαράκης, ο οποίος διετέλεσε κορυφαίος αξιωματούχος του Υπουργείου Οικονομικών την περίοδο του ΣΥΡΙΖΑ και ήταν διαπραγματευτής με τους πιστωτές. “Ήταν ένα μήνυμα προς τις αγορές ότι η Ελλάδα ήταν ικανή να ανακτήσει τον έλεγχο των δημόσιων οικονομικών της”.

Η στρατηγική ήταν αποτελεσματική. Το καλοκαίρι του 2018, η Ελλάδα ολοκλήρωσε επίσημα το τρίτο και τελευταίο πακέτο διάσωσης, αν και παρέμεινε υπό την εποπτεία των πιστωτών για λίγο ακόμη. Τον επόμενο Μάρτιο, πούλησε 10ετή ομόλογα για πρώτη φορά μετά από σχεδόν μια δεκαετία.

Η Ελλάδα ξεπερνά σταθερά τους δημοσιονομικούς της στόχους σε μια εποχή που πολλά ευρωπαϊκά κράτη αντιμετωπίζουν την επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών. Ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς προειδοποίησε στις 27 Ιουνίου ότι τα αυξανόμενα χρέη της Ευρώπης ενισχύουν τον κίνδυνο για άλλη μία κρίση. 

Για τον Μιχάλη Αργυρού, τον κύριο οικονομικό σύμβουλο του Μητσοτάκη, εξίσου κρίσιμη για την Ελλάδα ήταν η υιοθέτηση φιλικών προς τις επιχειρήσεις πολιτικών και μεταρρυθμίσεων της αγοράς για την προσέλκυση επενδύσεων και την τόνωση της ανάπτυξης.

Αυτό περιελάμβανε την παροχή βοήθειας στις τράπεζες να ξεφορτωθούν το τεράστιο όγκο των επισφαλών δανείων τους, μια κληρονομιά από την κρίση χρέους, παρέχοντας κρατικές εγγυήσεις. Η κυβέρνηση εισήγαγε επίσης μια σειρά φορολογικών κινήτρων με στόχο την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και την ελάφρυνση του βάρους για τις εταιρείες και όσους επιλέγουν να μετεγκατασταθούν στην Ελλάδα.

Έστειλε “καλά μηνύματα”, αναφέρει ο Μιχάλης Αργυρού. “Είναι βιώσιμο; Οι βασικές αιτίες της κρίσης έχουν αντιμετωπιστεί”, προσθέτει. 

Η ανάκαμψη της Ελλάδας έχει επίσης ενισχυθεί από την επιτυχία στην αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής που αποτελούσε εδώ και καιρό ένα σημαντικό βάρος για τα οικονομικά της Ελλάδας. Η παραοικονομία αποτελούσε το 27% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας το 2010, σύμφωνα με έκθεση του ΔΝΤ, πράγμα που σημαίνει ότι η Ελλάδα έχανε δισεκατομμύρια ευρώ σε ανείσπρακτους φόρους. Η εκτεταμένη χρήση μετρητών, η διαφθορά και τα αναποτελεσματικά και τα απαρχαιωμένα συστήματα είσπραξης εμπόδισαν τις προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος.

Η ψηφιοποίηση της οικονομίας – σήμερα μπορεί κανείς να πληρώσει με κάρτα σχεδόν παντού – και η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής με τη χρήση της τεχνολογίας έχουν συμβάλει στη συρρίκνωση της παραοικονομίας κατά περισσότερο από το μισό, δήλωσε ο υπουργός Οικονομικών Κυριάκος Πιερρακάκης.

Σε ελέγχους, για παράδειγμα, οι εφοριακοί επιθεωρητές φέρουν tablet για να εισάγουν πληροφορίες και αναπτύσσουν drones που τροφοδοτούν μια αίθουσα λειτουργίας εννέα οθονών στις εγκαταστάσεις της φορολογικής αρχής στην Αθήνα. Το 2018, το χάσμα μεταξύ των πιθανών εσόδων από τον φόρο καταναλωτή και του πραγματικού ποσού που εισπράχθηκε ήταν 25,4%. Μέχρι το 2022, το ποσοστό είχε μειωθεί στο 13,7%, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ένα άλλο σημαντικό γεγονός που άλλαξε τα δεδομένα ήταν μια συμφωνία-ορόσημο για την αναδιάρθρωση του χρέους της χώρας, με την επέκταση των μελλοντικών λήξεων και μια περίοδο χάριτος για τις πληρωμές τόκων. Ακολούθησε μια προηγούμενη συμφωνία αναδιάρθρωσης χρέους που έλαβε χώρα το 2012.

Οι μέσες ετήσιες ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας – τα χρήματα που χρειάζεται για να δανειστεί και να αποπληρώσει το ληξιπρόθεσμο χρέος και τους τόκους – είναι τώρα 6,2% του ΑΕΠ έως το 2070. Αυτό καθιστά το προφίλ αποπληρωμής του χρέους της από τα πιο ευνοϊκά στην Ευρώπη, ακόμη και όταν το συνολικό βάρος του χρέους είναι το υψηλότερο.

Το έργο της εποπτείας του δανεισμού της Ελλάδας αφορά τη συνέπεια, τη συνέχεια και μια συντηρητική προσέγγιση ώστε να μην επιβαρύνονται οι μελλοντικές γενιές, σύμφωνα με τον Δημήτρη Τσάκωνα, επικεφαλής του Οργανισμού Διαχείρισης Χρέους. Τα 10ετή ομόλογα της Ελλάδας έχουν πλέον απόδοση περίπου 3,30%, ενώ το ασφάλιστρο έναντι του αντίστοιχου γερμανικού χρέους μειώθηκε στο πιο χαμηλότερο επίπεδό του από το 2008. Στις αρχές του 2012, η απόδοση ήταν 44,2%.

“Υπήρξαν στιγμές που ήταν πολύ δύσκολες και σε διάφορα διεθνή φόρουμ με θεωρούσαν παρία”, αναφέρει ο Τσάκωνας. “Τώρα, η υποδοχή είναι πολύ διαφορετική. Οι άνθρωποι είναι πολύ πιο ζεστοί και θέλουν να ακούσουν για το έργο που έχουμε κάνει στην Ελλάδα”.

Ενώ επενδυτές όπως ο Γουάτσα καρπώθηκαν τα οφέλη, υπάρχουν και εκείνοι στην άλλη πλευρά των οποίων οι ζωές άλλαξαν οριστικά από την κρίση: Γονείς των οποίων τα παιδιά έφυγαν για εργασία στο εξωτερικό, νέοι που έχουν κολλήσει σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας ή ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που πρέπει να ξεκινήσουν από το μηδέν σε μια χώρα που γνώρισε αυξανόμενη ευημερία μόνο από την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα το 1974.

Με 7,9%, το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 17 ετών, ωστόσο παραμένει από τα υψηλότερα στην ΕΕ. Η κατάσταση είναι χειρότερη μεταξύ των ατόμων κάτω των 25 ετών, όπου η ανεργία επηρεάζει περίπου έναν στους πέντε. 

Ο Δημήτρης Μπάλιος έχασε τη δουλειά του το 2013, όταν η δημοτική αστυνομία στην οποία εργαζόταν έκλεισε στο πλαίσιο των απαιτήσεων των πιστωτών για μείωση του προσωπικού στον δημόσιο τομέα.

Στη συνέχεια, επαναπροσλήφθηκε ένα χρόνο αργότερα, αλλά δεν κερδίζει πλέον αρκετά και θέλει από την κυβέρνηση να αυξήσει τους μισθούς. Ανέλαβε μια δεύτερη δουλειά σε ένα από τα πανταχού παρόντα περίπτερα στους δρόμους της Ελλάδας τα Σαββατοκύριακα.

“Ναι, υπάρχει οικονομική ανάκαμψη”, αναφέρει ο 41χρονος Μπάλιος, πατέρας δύο παιδιών. Αλλά όταν έχεις μηνιαίο μισθό 800 ή ακόμα και 1.000 ευρώ, δεν μπορείς να πληρώσεις το νοίκι ή “να πληρώσεις για άλλα αγαθά, είτε αυτό είναι φαγητό, είτε ιδιαίτερα, είτε ρούχα είτε οτιδήποτε άλλο”, 

Άλλοι αναγκάστηκαν να αλλάξουν πορεία. Ο Βασίλειος Βασιλείου, 58 ετών, αναγκάστηκε να κλείσει την εταιρεία μηχανικών εκσκαφών του το 2012. Αντ’ αυτού, άνοιξε ένα μικρό κατάστημα κατοικίδιων ζώων. Η επιχείρηση σιγά σιγά ανέκαμψε και τα πήγε καλά κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid, όταν οι αρχές του επέτρεψαν να παραμείνει ανοιχτός.

“Η επιχείρησή μου λειτουργεί”, είπε ο Βασιλείου, ο οποίος τώρα ανυπομονεί για τη σύνταξή του σε τέσσερα χρόνια. “Είναι υγιής, ωστόσο τόσο η σύζυγός μου όσο και εγώ εργαζόμαστε απλώς για να ζήσουμε. Μπορεί να υπάρχει περισσότερη δουλειά τώρα, αλλά υπάρχει διαφορά μεταξύ των χρημάτων που βγάζεις και των χρημάτων που πρέπει να βγάλεις για να ζήσεις άνετα”. 

Η κληρονομιά αυτού που ο Μητσοτάκης αποκάλεσε “Παλιά Ελλάδα” εξακολουθεί να βασανίζει τη χώρα. Τον Φεβρουάριο, η Ελλάδα είδε τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις εδώ και πάνω από μια δεκαετία, στα δύο χρόνια από τη θανατηφόρα σύγκρουση τρένων στα Τέμπη που στοίχισε τη ζωή σε 57 ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους ήταν φοιτητές. Το δυστύχημα θεωρείται ευρέως πως αντικατοπτρίζει χρόνια προβλήματα που μαστίζουν τις υποδομές και την αποτυχία διαδοχικών κυβερνήσεων να τα αντιμετωπίσουν.

Στη συνέχεια, στα τέλη Ιουνίου, μια ευρωπαϊκή έρευνα για την κατάχρηση γεωργικών επιδοτήσεων οδήγησε στην παραίτηση ορισμένων κορυφαίων κυβερνητικών αξιωματούχων, ασκώντας περαιτέρω πίεση στο κυβερνών κόμμα της Νέας Δημοκρατίας.

“Η ελληνική οικονομία είναι αναμφίβολα πιο ανθεκτική σήμερα”, αναφέρει ο Χουλιαράκης. “Ωστόσο, παρά τα όσο πέτυχε, τα δομικά τραύματα που άφησε η παρατεταμένη κρίση παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεπούλωτα και δεν προσφέρουν λόγους εφησυχασμού”.

Μια βασική προτεραιότητα στη διαδικασία επούλωσης θα πρέπει να είναι η επιστροφή των Ελλήνων που μετανάστευσαν κατά τη διάρκεια της κρίσης, προσθέτει. Η κυβέρνηση παρουσίασε κίνητρα και έχει υποσχεθεί σε όσους επαναπατρίζονται έκπτωση στους φόρους τους. Το 2023, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, περισσότεροι άνθρωποι επέστρεψαν στην Ελλάδα από όσους έφυγαν, για πρώτη φορά μετά από 14 χρόνια.

Ο Νικόλας Μουρτζανός έφυγε από τη χώρα το 2016 λίγο μετά τη δραματική αντιπαράθεση με τους πιστωτές και την εισαγωγή των κεφαλαιακών ελέγχων που οδήγησαν κοντά σε αδιέξοδο την οικονομική δραστηριότητα και τις επενδύσεις. Φέτος, αποφάσισε να επιστρέψει και να συνιδρύσει ένα ιδιωτικό επενδυτικό ταμείο.

“Έφυγα εξαντλημένος από χρόνια καθημερινής κοπιαστικής εργασίας αντιμετωπίζοντας καθημερινές επιχειρηματικές προκλήσεις σε ένα ελαττωματικό επιχειρηματικό οικοσύστημα, απογυμνωμένο από φιλοδοξία και κεφάλαιο λόγω της παρατεταμένης κρίσης”, αναφέρει ο Μουρτζάνος, ο οποίος πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας στις ΗΠΑ, όπου εργάστηκε σε μια εταιρεία συμβούλων ιδιωτικών κεφαλαίων.

“Νιώθω ότι για πρώτη φορά μετά από χρόνια, υπάρχουν πραγματικές ευκαιρίες στην Ελλάδα”, προσθέτει.

Πέρα από την Ελλάδα, η κρίση είχε ευρύτερη θετική επίδραση στην Ευρώπη και την Ευρωζώνη, επιβάλλοντας την ολοκλήρωση και αναδιαρθρώσεις που διαφορετικά δεν θα είχαν συμβεί. Ενώ η Κροατία είναι η μόνη χώρα που έχει ενταχθεί στο ευρώ από την ελληνική αντιπαράθεση με τους πιστωτές το 2015, η Βουλγαρία αναμένεται να ακολουθήσει τον επόμενο χρόνο. Ο Γ. Στουρνάρας της κεντρικής τράπεζας αναφέρει πως το ταμείο διάσωσης της Ευρωζώνης, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, αποτελεί ένα από τα υποπροϊόντα της κρίσης. Μια άλλη ήταν η υπόσχεση του Μάριο Ντράγκι, ο οποίος ήταν πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας την περίοδο εκείνη να κάνει “ό,τι χρειαστεί” για να προστατεύσει την ακεραιότητα του ευρώ.

“Μπορεί κανείς πραγματικά να πει, και να κάνει, μόνο ένα πράγμα: να συγχαρεί τον ελληνικό λαό”, δήλωσε ο Μάριο Ντράγκι μιλώντας σε συνέδριο στην Αθήνα την 1η Ιουλίου, συγκρίνοντας εκείνες τις μέρες πριν από 10 χρόνια με το σήμερα. 

Η κληρονομιά της κρίσης είναι, για πολλούς, κάτι πιο απλό: μια έντονη υπενθύμιση της ανάγκης να αποφύγουμε μια νέα κρίση.

“Μάθαμε με τον πιο δύσκολο τρόπο να είμαστε πολύ πιο προσγειωμένοι στην πραγματικότητα από ό,τι στο παρελθόν”, αναφέρει ο Μιχάλης Αργυρού, οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού. “Αυτό σημαίνει ότι στο μέλλον, θα είναι, ελπίζω, πολύ πιο δύσκολο να κερδίσουμε το κοινό με λαϊκιστική ρητορική”.

Για τον Γουάτσα, ως επενδυτή, οι μακροπρόθεσμες προοπτικές της Ελλάδας παραμένουν λαμπρές. Το 2015, θα μπορούσε να είχε κάνει την εκδήλωση της εταιρείας του οπουδήποτε, σίγουρα όχι σε ένα μέρος που βρισκόταν στη δίνη μιας κρίσης.

“Επιλέξαμε την Ελλάδα και πήγαμε στο Costa Navarino και περάσαμε υπέροχα”, αναφέρει. “Το κλειδί είναι ότι, αν επενδύσεις σε κάτι σε λογική τιμή και μετά περιμένεις, όχι πάντα, αλλά υπάρχει μια καλή πιθανότητα να βγάλεις κέρδος. Και έχουμε πολλά χρήματα στην Ελλάδα”.
 

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι εξακολουθεί να προηγείται σημαντικά της αντιπολίτευσης, αλλά οι ψηφοφόροι είναι ολοένα και πιο απογοητευμένοι. Τα λαϊκιστικά κόμματα έχουν καλές επιδόσεις, καθιστώντας λιγότερο σίγουρη μια κυβέρνηση πλειοψηφίας στις επόμενες εκλογές, οι οποίες είναι προγραμματισμένες για το 2027.