Στην Ελλάδα κάθε χρόνο την τρίτη Κυριακή του Ιουνίου γιορτάζεται η Ημέρα του Πατέρα. Η πρώτη γιορτή διοργανώθηκε στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ το 1908 από την Grace Golden Clayton, προς τιμήν του τραγικού θανάτου 210 πατέρων σε τοπικό ορυχείο έναν χρόνο νωρίτερα (Monongah Mining Disaster). Δύο χρόνια αργότερα, η Sonora Dodd, από την Πολιτεία της Ουάσιγκτον, και χωρίς να γνωρίζει τα παραπάνω, διοργάνωσε από μόνη της τη γιορτή του Πατέρα, θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη του βετεράνου πατέρα της, καθώς και όλων των βετεράνων του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου (1861-1865). Τελικώς, το 1972 αυτή η Ημέρα καθιερώθηκε ως μόνιμη εθνική γιορτή των ΗΠΑ.
Ωστόσο, ποιος είναι ο ρόλος του πατέρα σήμερα; Πόσο απαιτητικός είναι για τον ίδιο και υποστηρικτικός για το παιδί του; Και ποια η θέση του στη σύγχρονη οικογένεια; Ο ομότιμος καθηγητής Παιδοψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και πρόεδρος ΔΣ του Ελληνικού Ινστιτούτου Μελέτης Τραύματος και Προαγωγής Ψυχικής Υγείας, Γεράσιμος Κολαΐτης, στο κείμενο που ο ίδιος υπογράφει και ακολουθεί, επιχειρεί να δώσει απαντήσεις στα σύνθετα αυτά ερωτήματα.
Απαραίτητη συμβολή. Ο ρόλος του πατέρα στη ζωή των παιδιών του έχει μελετηθεί ερευνητικά πολύ λιγότερο από τον ρόλο της μητέρας. Πρόσφατη αναζήτηση στην επιστημονική βιβλιογραφία αποκάλυψε πάνω από 38.000 αναφορές στις λέξεις μητέρα, μητρικός κ.λπ. έναντι μόλις 9.000 στις λέξεις πατέρα, πατρικός κ.λπ. Οι πατέρες είτε δεν είναι πρόθυμοι να συμμετέχουν σε σχετικές έρευνες είτε ανεξήγητα αποκλείονται από αυτές. Είναι ωστόσο πια αποδεδειγμένο πως οι πατέρες συμβάλλουν μοναδικά και σημαντικά στην καλή ανατροφή, στην ψυχοκοινωνική ευεξία και στην ακαδημαϊκή πρόοδο των παιδιών τους (επιπλέον της απαραίτητης και σημαντικής συμβολής των μητέρων), στην ανατροφή των παιδιών, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, όπως προέκυψε και από μια μετα-ανάλυση 34 μελετών (2016). Οι θετικές επιπτώσεις της πατρικής συμμετοχής στη φροντίδα του βρέφους είναι πολλές, π.χ. μεγαλύτερη κοινωνικότητα, καλύτερη ανάπτυξη και διαχείριση άγχους αργότερα. Εχει ωστόσο μεγάλη σημασία το οικογενειακό περιβάλλον, όπως και η συμμετοχή του πατέρα να είναι επιθυμητή από τη μητέρα. Η επίδραση αυτή συνεχίζει να είναι σημαντική, και ιδιαίτερα στη μεταβατική περίοδο της εφηβείας. Η απουσία (φυσική, συναισθηματική) του πατέρα συνδέεται, μεταξύ άλλων, με ανασφάλεια, ανωριμότητα, προβλήματα διαγωγής, παραπτωματικότητα ή/και δυσκοινωνικότητα στην ενήλικη ζωή στα αγόρια, ενώ στα κορίτσια εκδηλώνεται π.χ. με χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολίες στις σχέσεις με το άλλο φύλο.
Το «νέο είδος». Παραδοσιακά ο ρόλος του πατέρα περιελάμβανε τρεις πρωτεύοντες ρόλους: του προστάτη, του παρόχου («κουβαλητή») και εκείνου που ασκεί πειθαρχία στα παιδιά του. Τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται λόγος για τον μεταβαλλόμενο ρόλο του πατέρα, με ιδιαίτερη έμφαση στο «νέο είδος» πατέρα που συμμετέχει ενεργά στην καθημερινή φροντίδα και το μεγάλωμα των παιδιών του. Πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας (2023) τονίζει τη σημασία της εμπλοκής του πατέρα στην ανατροφή των παιδιών του σε πολλούς διαφορετικούς πληθυσμούς (Ινδών, Γιαπωνέζων, Λατίνων, Κινέζων, Ινδονησίων, Νορβηγών και Φινλανδών), καθώς και στη βελτίωση των πρακτικών που χρησιμοποιούν. Επιβεβαιώνει επίσης τη στροφή από τον αρχικό παραδοσιακό ρόλο του πατέρα σε εκείνον που συμμετέχει περισσότερο στην ανατροφή των παιδιών του, και μάλιστα όταν υποστηρίζεται και από το κράτος.
Η απομάκρυνση. Στη χώρα μας, ένα ανησυχητικό σημείο των τελευταίων δεκαετιών είναι η σταδιακά ολοένα και μεγαλύτερη απομάκρυνση των πατέρων (και των μητέρων) από τα παιδιά τους. Τη θέση των γονιών που εργάζονται ατέλειωτες ώρες καταλαμβάνουν πια οι οθόνες παντός είδους. Ενα άλλο, λιγότερο συχνό αλλά σοβαρό φαινόμενο, συνήθως στο πλαίσιο συγκρουσιακών διαζυγίων, αποτελούν οι συνειδητά ψεύτικες καταγγελίες (συνήθως από μητέρες) για σεξουαλική συνήθως κακοποίηση του παιδιού από τον άλλον γονέα προκειμένου να το αποξενώσει από εκείνον (συνήθως τον πατέρα). Τέτοιες συμπεριφορές, συχνά υποκινούμενες και υποστηριζόμενες ενεργά από συγκεκριμένους, ευτυχώς λίγους, ειδικούς ψυχικής υγείας ή/και νομικούς συμβούλους, αποτελούν κακοποιητικές συμπεριφορές (πρόκειται ουσιαστικά για μορφή «γονεκτομής») που υπονομεύουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και δικαιώματα του Παιδιού. Σύμφωνα δε με νεότερες μελέτες, συχνά επηρεάζουν την ψυχική υγεία ιδιαίτερα αγοριών-θυμάτων, ανδρών-πρώην θυμάτων και ανδρών που αποξενώνονται από τα παιδιά τους. Σε κάθε περίπτωση, εντός ή εκτός γάμου, και οι δύο γονείς έχουν το δικαίωμα, την ευθύνη και την υποχρέωση της ανατροφής των παιδιών τους.
Τελειώνοντας με λόγια εφήβων σε θεραπεία «…ο πατέρας είναι κάτι το ξεχωριστό, από τα πιο σημαντικά πρόσωπα στη ζωή ενός παιδιού…, κυρίαρχο αλλά όχι καταπιεστικό όπως παλαιότερα, που αντιπροσωπεύει την πραγματικότητα και τη διαχείρισή της, εκφράζει την “tough love” (απέναντι στη “soft love” της μητέρας, εννοώντας την τρυφερότητα και υπερπροστασία της), είναι σαν αρχηγός που καθοδηγεί…».
Πηγή: tanea.gr
