Όταν ο κόσμος φαίνεται να καταρρέει, αλλά ακόμα πρέπει να ξυπνήσεις κανονικά και να πας στη δουλειά σαν να μην συμβαίνει τίποτα, ίσως να σου δημιουργείται ένα αίσθημα δυσαρμονίας, απόγνωσης ή απλά να θες να ουρλιάξεις στον δρόμο.
Η ψηφιακή ανθρωπολόγος Rahaf Harfoush έχει την απάντηση σε αυτό.
«Καλώς ήρθες στο κλαμπ της υπερκανονικοποίησης», είπε η Harfoush σε ένα βίντεο.
«Λυπάμαι πολύ που βρίσκεσαι εδώ».
@rahafharfoush #stitch with @bez ♬ original sound – Rahaf | digital culture & work
Τι είναι η υπερκανονικοποίηση
Η «υπερκανονικοποίηση» είναι μια περίπλοκη λέξη, αλλά αποτυπώνει την παράξενη, ζοφερή ατμόσφαιρα που επικρατεί το 2025.
Ο όρος «υπερκανονικοποίηση» (ή hypernorlmalization) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2005 από τον ακαδημαϊκό Alexei Yurchak ο οποίος εισήγαγε τον όρο στο βιβλίο του «Όλα ήταν για πάντα, μέχρι που δεν ήταν πια: Η τελευταία σοβιετική γενιά», το οποίο αναλύει τις αντιφάσεις της σοβιετικής ζωής κατά τη δεκαετία του 1970 και του 1980.
Με τον όρο αυτό περιγράφει την εμπειρία των πολιτών στη Σοβιετική Ρωσία και αναφέρεται στη ζωή σε μια κοινωνία όπου συμβαίνουν δύο βασικά πράγματα:
Το πρώτο είναι ότι οι άνθρωποι βλέπουν ότι τα συστήματα και οι θεσμοί διακυβέρνησης είναι διαλυμένα.
Και το δεύτερο είναι ότι, για λόγους που περιλαμβάνουν την έλλειψη αποτελεσματικής ηγεσίας και την αδυναμία να φανταστούν ότι μπορούν να ανατρέψουν το status quo, οι άνθρωποι συνεχίζουν τη ζωή τους ως συνήθως, παρά τη συστημική δυσλειτουργία – με ένα βαρύ φορτίο φόβου, τρόμου, άρνησης και αποσύνδεσης.
«Αυτό που νιώθεις είναι η αποσύνδεση μεταξύ του να βλέπεις ότι τα συστήματα αποτυγχάνουν, ότι τα πράγματα δεν λειτουργούν… και όμως οι θεσμοί και οι άνθρωποι στην εξουσία απλά το αγνοούν και προσποιούνται ότι όλα θα συνεχίσουν όπως πριν», λέει η Harfoush στο βίντεό της.
Η υπερκανονικοποίηση αποτυπώνει αυτή την αντιπαράθεση του δυσλειτουργικού και του καθημερινού.
Είναι «η βαθιά αίσθηση ότι ξυπνάς σε μια εναλλακτική χρονική γραμμή με μια έντονη, σωματική αντίληψη ότι κάτι δεν πάει καλά, αλλά χωρίς να έχεις σαφή ιδέα για το πώς να το διορθώσεις», λέει.
«Είναι σαν να διαβάζεις ένα άρθρο για την παιδική πείνα και τη γενοκτονία και, αμέσως μετά, να κάνεις scroll down σε ένα ανέμελο άρθρο με τις πιο καλοντυμένες διασημότητες ή σε ένα ευφάνταστο κουίζ»
Το ντοκιμαντέρ «HyperNormalisation»
Στο ντοκιμαντέρ του 2016 HyperNormalisation, ο Βρετανός σκηνοθέτης Adam Curtis υποστήριξε ότι η κριτική του Yurchak για τη ζωή στα τέλη της σοβιετικής εποχής ταιριάζει απόλυτα με την δεκαετή ολίσθηση της Δύσης προς τον αυταρχισμό.
Λέει ότι μετά τις παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις της δεκαετίας του 1970, οι κυβερνήσεις, οι χρηματοδότες και οι τεχνολογικοί ουτοπιστές εγκατέλειψαν την προσπάθεια να διαμορφώσουν τον πολύπλοκο «πραγματικό κόσμο» και αντ’ αυτού δημιούργησαν έναν απλούστερο «ψεύτικο κόσμο» προς όφελος των πολυεθνικών εταιρειών, ο οποίος διατηρείται σταθερός από τις νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις.
Αυτή η επική αφήγηση για το πώς φτάσαμε σε μια περίοδο 40 ετών διαθέτει ένα εξαιρετικό «καστ χαρακτήρων»: τη δυναστεία των Άσαντ, τον Ντόναλντ Τραμπ, τον Χένρι Κίσινγκερ, την Πάτι Σμιθ, τους πρώτους περφόρμερ της Νέας Υόρκης, τον Βλάντιμιρ Πούτιν, Ιάπωνες γκάνγκστερ, καμικάζι, τον συνταγματάρχη Καντάφι και το Διαδίκτυο.
Το HyperNormalisation συνυφαίνει αυτές τις ιστορικές αφηγήσεις για να δείξει πώς δημιουργήθηκε και πώς διατηρείται ο σημερινός ψεύτικος και κούφιος κόσμος.
«Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι κάτι καινούργιο», λέει ο Curtis, αποκαλώντας τον «το τελικό προϊόν παρωδίας» της αμερικανικής κυβέρνησης, όπου οι ισχυροί εγκαταλείπουν κάθε προσποίηση κοινών, περιεκτικών ιδανικών και αντίθετα χρησιμοποιούν τις θέσεις τους για να εκδικηθούν, να ανταμείψουν την πίστη και να αδειάσουν τους θεσμούς για προσωπικό ή πολιτικό όφελος.
Οι ΗΠΑ του Τραμπ είναι «ακριβώς όπως η Ρωσία του Γέλτσιν στη δεκαετία του 1990 – υπόσχονται ένα νέο είδος δημοκρατίας, αλλά στην πραγματικότητα επιτρέπουν στους ολιγάρχες να λεηλατούν και να διαστρεβλώνουν την κοινωνία», προσθέτει.
Γιατί είναι χρήσιμη η έννοια της υπερκανονικοποίησης
Το να βλέπεις μεγάλα συστήματα να καταρρέουν αργά σε πραγματικό χρόνο μπορεί να είναι βαθιά σουρεαλιστικό και τρομακτικό.
Το πλαίσιο της υπερκανονικοποίησης προσφέρει έναν τρόπο να κατανοήσουμε τι νιώθουμε και γιατί.
Καλώς ήρθατε στο κλαμπ της υπερκανονικοποίησης. Λυπάμαι πολύ που βρίσκεστε εδώ
Η Harfush δημιούργησε το βίντεο της «για να καθησυχάσει τους άλλους ότι δεν είναι μόνοι» και ότι «δεν παρερμηνεύουν την κατάσταση ή φαντάζονται πράγματα».
Η κατανόηση της υπερκανονικοποίησης «με έκανε να νιώθω λιγότερο απομονωμένη», λέει.
«Είναι δύσκολο να δράσεις όταν δεν είσαι σίγουρος αν αντιλαμβάνεσαι σωστά την πραγματικότητα, αλλά μόλις μάθεις την αλήθεια, μπορείς να διοχετεύσεις αυτή τη σαφήνεια σε ουσιαστικές ενέργειες και, ιδανικά, να προωθήσεις θετικές αλλαγές».
Το να ονομάζεις μια εμπειρία μπορεί να είναι μια μορφή ψυχολογικής ανακούφισης.
«Το χειρότερο πράγμα στον κόσμο είναι να νιώθεις ότι είσαι ο μόνος που αισθάνεται έτσι και ότι τρελαίνεσαι σιωπηλά, ενώ όλοι οι άλλοι το αρνούνται», λέει η Caroline Hickman, ψυχοθεραπεύτρια και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Bath, ειδικευμένη στην κλιματική ανησυχία.
«Αυτό τρομοκρατεί τους ανθρώπους. Τους τραυματίζει».
Κάλεσμα για δράση
Η αντιμετώπιση της συστημικής κατάρρευσης μπορεί να είναι τόσο αποπροσανατολιστική, συντριπτική και ακόμη και ταπεινωτική, που πολλοί την απομονώνουν ή βρίσκονται σε κατάσταση παράλυσης.
Ο Curtis επισημαίνει ότι οι κυβερνήσεις μπορεί να διατηρούν σκόπιμα τους πολίτες τους σε μια ευάλωτη κατάσταση φόβου και σύγχυσης ως «έναν έξυπνο τρόπο διαχείρισης μιας ιδιαίτερα ευερέθιστης και ανήσυχης κοινωνίας», όπως λέει.
Όταν νιώθουμε ανίσχυροι μπροστά σε μεγαλύτερα προβλήματα, «στρεφόμαστε στο μόνο πράγμα που μπορούμε να ελέγξουμε, για να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε προς το καλύτερο», λέει ο Curtis – εννοώντας, συνήθως, τους εαυτούς μας.
Το άγχος και ο φόβος μπορούν να μας παγιδεύσουν, οδηγώντας μας να αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο προσπαθώντας να νιώσουμε καλύτερα με μικρούς, προσωπικούς τρόπους, όπως η ψυχαγωγία και η αυτοφροντίδα, και λιγότερο χρόνο στον ακτιβισμό και την κοινωνική συμμετοχή.
Οι ειδικοί λένε ότι η δράση μπορεί να σπάσει το ξόρκι.
«Το να είσαι πολιτικά ενεργός, με οποιονδήποτε τρόπο, νομίζω ότι βοηθά στη μείωση της αποκαλυπτικής μελαγχολίας», λέει η Betsy Hartmann, ακτιβίστρια, ακαδημαϊκός και συγγραφέας του The America Syndrome, που διερευνά τη σημασία της αντίστασης, σύμφωνα με τον Guardian.
«Βγαίνεις έξω, μιλάς με ανθρώπους, συνεργάζεσαι με ανθρώπους και συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν και πολλοί καλοί άνθρωποι στον κόσμο, και ίσως νιώθεις λιγότερο απομονωμένος από πριν», λέει η Hartmann.
Η μεγάλη εικόνα
«Αλλά πιστεύω επίσης ότι χρειαζόμαστε μια ευρύτερη οπτική», σημειώνει η Hartmann.
Προτείνει να κοιτάξουμε τις προσπάθειες αντίστασης στον αυταρχισμό σε χώρες όπως η Τουρκία, η Ουγγαρία και η Ινδία.
«Πώς μπορούμε να επιτύχουμε διεθνή αλληλεγγύη; Τι διδάγματα μπορούμε να αντλήσουμε όσον αφορά την ανοικοδόμηση της εξελιγμένης, πολύπλοκης κυβερνητικής υποδομής που έχει καταστραφεί από ανθρώπους όπως ο Έλον Μασκ και οι οπαδοί του, με έναν πιο κοινωνικά δίκαιο και βιώσιμο τρόπο;»
«Βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου είναι απολύτως απαραίτητο να διαμαρτυρόμαστε», λέει η Hartmann, επικαλούμενη την καθηγήτρια του Χάρβαρντ Έρικα Τσένοουεθ, η οποία υποστηρίζει ότι μόλις το 3,5% του πληθυσμού που συμμετέχει σε ειρηνικές διαμαρτυρίες μπορεί να ανακόψει τις αυταρχικές κινήσεις.
Αυτό που κάνει τη δυσλειτουργία τόσο επικίνδυνη είναι ότι μπορεί απλά να μάθουμε να ζούμε με αυτήν.
Ωστόσο, η κατανόηση της υπερκανονικοποίησης μας δίνει τη γλώσσα – και την άδεια – να αναγνωρίζουμε πότε τα συστήματα αποτυγχάνουν και μας ξεκαθαρίζει τον κίνδυνο του να μην αναλαμβάνουμε δράση όταν μπορούμε.
Αυτό εν τέλει δείχνει ότι πρέπει να φανταστούμε και να εφαρμόσουμε ένα νέο είδος αντίστασης, καθώς και μια άνευ προηγουμένου αφύπνιση σε μια εποχή όπου έχει σημασία όσο ποτέ άλλοτε.
Πηγή: in.gr
