Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για ένα καινούργιο ρεύμα. Ενας από τους προδρόμους του, ή τους «νονούς» του, είναι ο σκωτσέζος φιλόσοφος Αλασνταιρ Μακιντάιρ, που μας αποχαιρέτισε πριν από έναν μήνα σε ηλικία 96 ετών. Μαρξιστής στα νιάτα του (στα 24 έγραψε το βιβλίο Μαρξισμός: μια ερμηνεία), απομακρύνθηκε από τους ιδεολογικούς του συντρόφους όταν διαπίστωσε ότι σώπαιναν μπροστά στα εγκλήματα που γίνονταν σε μαρξιστικά καθεστώτα. Δεν έπαψε όμως να πιστεύει ότι, μαζί με τον μαρξισμό, είχαν αποτύχει τόσο ο φιλελευθερισμός (επειδή κηρύσσει τον ηθικό σχετικισμό) όσο και ο καπιταλισμός (επειδή υπονομεύει την ανάπτυξη των αξιών). Ποιος είναι ο μόνος που παρέχει πειστικές απαντήσεις στα μεγάλα προβλήματα; Ο Αριστοτέλης.
Ενας από τους μεγαλύτερους ηθικούς φιλοσόφους του περασμένου και του τρέχοντος αιώνα, συγγραφέας του κλασικού «Μετά την αρετή», ο Μακιντάιρ διεκδικείται σήμερα τόσο από τη Δεξιά όσο και από την Αριστερά. Η πρώτη αναδεικνύει τη σημασία που έδινε ο φιλόσοφος στην παράδοση, η δεύτερη υπενθυμίζει την κριτική του στη «φετιχοποίηση» της οικονομικής ελευθερίας. Αντιστοίχως, υπάρχουν δύο σχολές του μεταφιλελευθερισμού, η δεξιά και η αριστερή. Ο γερμανοβρετανός διανοητής Αντριαν Παμπστ, συγγραφέας του βιβλίου Μεταφιλελευθερισμός: η νέα πολιτική του νοήματος(2021), προσπαθεί να παίξει τον ρόλο του γεφυροποιού.
Η κρίση της δημοκρατίας στη Δύση, λέει σε μια συνέντευξη που έδωσε την περασμένη εβδομάδα στη Repubblica, είναι σε μεγάλο βαθμό η κρίση του φιλελευθερισμού. Οι κοινωνίες δεν λειτουργούν μόνο στη βάση της επιλογής, της συναίνεσης και του συμβολαίου. Χρειάζονται και κοινωνικοί δεσμοί, έχει σημασία το ανήκειν, πρέπει να υπάρχουν ενδιάμεσα όργανα. Ο μεταφιλελευθερισμός επιδιώκει λοιπόν να επανεξετάσει τα θεμέλια της δημοκρατίας, να αναδείξει εκ νέου τη σημασία της συμμετοχής και της ποιότητας των πολιτικών ελίτ, να προωθήσει μεταρρυθμίσεις που θα σταματήσουν τη φιλελεύθερη αυτοδιάλυση.
Θεμελιώδη σημασία έχει, για τον Παμπστ, η οικονομική δυσφορία. «Η φιλελεύθερη δημοκρατία υποσχόταν για δεκαετίες ευημερία και κοινωνική κινητικότητα. Σήμερα, όμως, πολλές οικογένειες δυσκολεύονται να φτάσουν στα τέλη του μήνα ακόμη και με δύο μισθούς. Ο πλούτος έχει συγκεντρωθεί στα ανώτερα στρώματα, ενώ η μεσαία τάξη ζει σε όλο και μεγαλύτερη ανασφάλεια. Η υπόσχεση για ένα καλύτερο μέλλον έχει διαψευστεί. Κι αυτό υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο σύστημα».
Η κρίση όμως δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και πολιτισμική – κι αυτό άργησε να το καταλάβει η σοσιαλδημοκρατία. Οι άνθρωποι δεν κερδίζουν αρκετά, κυρίως όμως νιώθουν ότι η εργασία τους δεν έχει νόημα. Χρειάζεται λοιπόν μια οικονομία που θα γεννά αξίες, όπως θα γεννά και νόημα. Δεν αρκεί ο έλεγχος των αγορών ή η επέκταση του κράτους. Κράτος και αγορές λειτουργούν από κοινού κατά της κοινωνίας. Πρέπει να μεταρρυθμιστούν και οι δύο, πρέπει να ενισχυθούν οι ενδιάμεσοι θεσμοί, πρέπει να ενισχυθούν οι εταιρείες με κοινωνικούς σκοπούς.
Οσο δεν γίνονται όλα αυτά, βρίσκουν πάτημα άνθρωποι σαν τον Τζέι Ντι Βανς και κατηγορούν τη Δύση ότι χάνει την εμπιστοσύνη στις παραδόσεις της. «Συμφωνώ μαζί του σ’ αυτό», λέει ο Αντριαν Παμπστ, «αλλά διαφωνώ σε όλα τα υπόλοιπα: την Ουκρανία, τη μετανάστευση, τη σημασία της αλληλεγγύης. Ενας μεταφιλελευθερισμός άξιος του ονόματός του θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από κοινωνική ενσυναίσθηση, αλλιώς θα καταλήξει απλώς σε μια άλλη μορφή αντιφιλελευθερισμού».
Ο Παμπστ παίρνει τις αποστάσεις του από αντιδραστικούς διανοούμενους που δηλώνουν μεταφιλελεύθεροι, όπως είναι ο εκπρόσωπος των «εθνικιστών χριστιανών» Πάτρικ Ντενίν (για τον οποίο γράφαμε τον Μάρτιο στα «Ρεύματα») ή ο ισραηλινός κήρυκας «των αξιών του εθνικισμού» Γιόραμ Χαζόνι. «Εγώ δεν θέλω τη διάλυση του φιλελευθερισμού», τονίζει, «θέλω την υπέρβασή του. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι οι ελευθερίες, αλλά η ιδέα ότι από μόνες τους αρκούν». Από τον Μακιντάιρ, προτιμά τον γάλλο φιλόσοφο Εμανουέλ Μουνιέ, ιδρυτή του περιοδικού L’Espritκαι πατέρα του «περσοναλισμού», ενός ρεύματος που διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν είναι ούτε ένα απομονωμένο άτομο ούτε μια απροσδιόριστη συλλογικότητα, αλλά ένα ον σε σχέση με τα άλλα, εφοδιασμένο με αξιοπρέπεια και ανοιχτό στην υπέρβαση. «Αυτό είναι το σημείο όπου συναντώνται η δημοκρατία, η αλληλεγγύη και το νόημα. Χωρίς αυτά, ο μεταφιλελευθερισμός κινδυνεύει να χάσει την ψυχή του».
Αλασνταιρ Μακιντάιρ (1929-2025)
Η σημασία της κουλτούρας
Στο βιβλίο του Βασικές πολιτικές ιδέες (Επίκεντρο, 2020), ο Αντριου Χέιγουντ θυμίζει ότι η μάχη μεταξύ φιλελευθέρων και κοινοτιστών (στους οποίους συγκαταλέγεται ο Μακιντάιρ, αλλά και ο Μάικλ Σαντέλ) μαινόταν ήδη στις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Μια από τις συνέπειές της ήταν η αναγνώριση της σημασίας της κουλτούρας από πολλούς φιλελεύθερους στοχαστές, κάτι που με τη σειρά του έκανε τον φιλελευθερισμό πιο ανοιχτό στα θέλγητρα της πολυπολιτισμικότητας. Οπως ξέρουμε, με τον Τραμπ όλα αυτά έχουν ανατραπεί. Αυτό που δεν μπορεί ούτε να ανατραπεί ούτε να αμφισβητηθεί είναι ότι οι ιδέες της δικαιοσύνης και της αρετής είναι συγκεκριμένες σε κάθε πνευματική παράδοση, κάτι που οδήγησε τον Μακιντάιρ να αναπτύξει ένα μοντέλο καλής ζωής που προέρχεται από τον Αριστοτέλη και τη χριστιανική παράδοση του Αυγουστίνου και του Θωμά Ακινάτη.
Πηγή: tanea.gr
