Γιατί μας συγκινεί τόσο πολύ ένα τραγούδι σαν τα «Σπασμένα ποδήλατα», που έγραψε ο Τομ Ουέιτς πριν από 45 χρόνια; Λόγω των συγκινητικών του στίχων φυσικά, που σε όλους μας κάτι θυμίζουν, κάπου παραπέμπουν. Λόγω της μοναδικής φωνής του καλλιτέχνη. Αλλά και λόγω της γοητείας που ασκούν εν γένει τα σπασμένα πράγματα. Θυμηθείτε πώς τελειώνει το τραγούδι: «Oι εποχές μπορεί να αλλάζουν απότομα/ κάπως το ξεχνάω κάθε φορά/ όλα αυτά/ που μου έχεις δώσει/ θα μείνουν για πάντα σπασμένα/ αλλά δεν θα τα ξεχάσω ποτέ».
Τι μπορούμε να μάθουμε από τα σπασμένα πράγματα; Σε ένα πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό New Yorker, ο αμερικανός δημοσιογράφος Τζόσουα Ρόθμαν διηγείται τι του συνέβη όταν έπεσε κι έσπασε τις προάλλες η αγαπημένη του κάμερα, που τη χρησιμοποιούσε καθημερινά εδώ και χρόνια. Η οθόνη είχε γρατζουνιστεί και τα κουμπιά στο πίσω μέρος, που ρυθμίζουν διάφορες λειτουργίες, δεν μπορούσαν πια να χρησιμοποιηθούν. Περιέργως, όμως, όλα τα άλλα λειτουργούσαν κανονικά. Η κάμερα εξακολουθούσε να τραβάει και να αποθηκεύει φωτογραφίες. Κατά κάποιον τρόπο θύμιζε τις φωτογραφικές μηχανές που ο Τζόσουα χρησιμοποιούσε στο παρελθόν. Και όπως ανακάλυψε έκπληκτος, την προτιμούσε έτσι. Τον άγχωνε λιγότερο, τον διασκέδαζε περισσότερο. Αποφάσισε λοιπόν να μην τη δώσει για επισκευή και να συνεχίσει να τη χρησιμοποιεί όπως ήταν.
Τα πράγματα σπάνε με διάφορους τρόπους, γράφει ο Ρόθμαν, και η κατάσταση στην οποία περιέρχονται προσλαμβάνει διάφορες σημασίες: ματαιότητα, θνητότητα, ικανότητα, προσαρμοστικότητα. Εκείνη η λάμπα αλογόνου στην κουζίνα του που αρνείται να ανάψει ακόμη κι όταν την αλλάζει τον έκανε να καταφύγει στο ChatGPT, για να πάρει την απάντηση ότι πρόκειται μάλλον για λάθος του μετασχηματιστή κι ότι ο ηλεκτρολόγος θα του πει πως είναι ασύμφορο να το φτιάξει και καλύτερα να περιμένει να καούν όλες οι λάμπες της σειράς. Η εγκαταλελειμμένη αποθήκη στον κήπο του δείχνει πόσο πέρασαν τα χρόνια. Το σπασμένο αεροπλανάκι στο τιμόνι του ποδηλάτου του γιου του, αντιθέτως, είναι μια πηγή προσδοκίας, γιατί ξέρει πως είναι εύκολο να το φτιάξει και πως όταν το φτιάξει, ο μικρός θα ενθουσιαστεί.
Το βέβαιο είναι πως τα σπασμένα πράγματα διακόπτουν τη ροή της ζωής μας. Δεν είναι περίεργο λοιπόν ότι έχουν αναπτυχθεί και οι σχετικές φιλοσοφίες. Η αρχαία ιαπωνική φιλοσοφία wabi sabi υμνεί την ατέλεια, την απλότητα και την παροδικότητα. Ενα φλιτζάνι που πέφτει και γίνεται κομμάτια ξανακολλιέται με την τέχνη του kintsugi, έναν συνδυασμό δηλαδή βερνικιού και χρυσόσκονης, που το κάνει να μοιάζει πιο όμορφο από καινούργιο επειδή έχει την πατίνα του χρόνου. Το αγαπημένο μας μπουφάν, μ’ εκείνο το μπάλωμα στο μανίκι, ή το πολύτιμο ρολόι της γιαγιάς, μ’ εκείνη τη γρατζουνιά στο καντράν, έχουν πάνω τους κάτι από wabi sabi.
Ο γερμανός φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ, συνεχίζει ο αρθρογράφος του New Yorker, υποστήριζε ότι σχετιζόμαστε με δύο τρόπους με τα αντικείμενα. Ενα πόμολο μπορεί να είναι «πρόχειρο» (Zuhandenheit), κάτι που χρησιμοποιούμε αυθόρμητα, χωρίς να το σκεφτούμε. Το ίδιο πόμολο, όμως, όταν σπάσει, μπορεί να μετατραπεί σε «παρευρισκόμενο» (Vorhandenheit): ακριβώς επειδή δεν λειτουργεί, το παρατηρούμε, το εξετάζουμε, το περιεργαζόμαστε, προκειμένου να βρούμε πώς θα το φτιάξουμε. Τα σπασμένα πράγματα βρίσκονται συχνά «εκεί» με τρόπους διαφορετικούς από τα ακέραια. Και το ίδιο ισχύει για τις σχέσεις, για τις επιστημονικές θεωρίες, για τους θεσμούς. Οταν λειτουργούν, τα αγνοείς. Και τα ανακαλύπτεις μόνο όταν καταστρέφονται.
Το πιο χαρακτηριστικό, το πιο κρίσιμο, το πιο επίκαιρο παράδειγμα είναι η δημοκρατία. Θεωρείται κάτι δεδομένο, «πρόχειρο», ιδιαίτερα απ’ όσους δεν έχουν ζήσει πόλεμο, δικτατορία, πείνα. Αγνοείται, υποτιμάται, περιφρονείται. Μόνο όταν χάνεται, γίνεται αντιληπτή η πολυτιμότητά της.
Και κάτι τελευταίο: όταν κάτι είναι σπασμένο, ίσως κάποιος να το έσπασε. Αν το αγαπημένο μας πάρκο είναι σήμερα γεμάτο σκουπίδια, ίσως να πρέπει να ψηφίσουμε άλλο δήμαρχο. Η Λίζι, η ηρωίδα του βιβλίου της Τζέιν Οστεν «Περηφάνια και Προκατάληψη», λέει στην αδελφή της την Τζέιν πως όσο περισσότερο μελετά τον κόσμο τόσο πιο δυσαρεστημένη είναι – κι αποφασίζει να δράσει. Καταλαβαίνει ότι έχει παρεξηγήσει τον άνδρα που πρόκειται να παντρευτεί. Η κρίση της, που ως τότε έμοιαζε «πρόχειρη», αποδεικνύεται ατελής, πρέπει λοιπόν να την επανεξετάσει.
Τόμας Στερνς Ελιοτ (1888-1965)
Μέσα από τα ραγίσματα
Αν ο συντάκτης αυτής της στήλης θυμήθηκε τον Τομ Ουέιτς, ο αρθρογράφος του New Yorkerθυμήθηκε τον Τ.Σ. Ελιοτ. «Με τα συντρίμμια αυτά στύλωσα τα ερείπιά μου» γράφει ο μεγάλος άγγλος ποιητής στην Ερημη Χώρα(μετάφραση Γιώργου Σεφέρη). Οσο ζοφερό κι αν φαίνεται, σχολιάζει ο Τζόσουα Ρόθμαν, ίσως να είναι αλήθεια ότι τα ανθρώπινα όντα είναι εγγενώς «σπασμένα», ή τέλος πάντων αυτή είναι η μοίρα τους, περιβάλλονται κατά συνέπεια από ανθρώπους επίσης σπασμένους, ή που ετοιμάζονται να σπάσουν, κι από τα ατελή πράγματα που έχουν δημιουργήσει. Αν είναι έτσι, τα σπασμένα πράγματα στη ζωή μας βρίσκονται εκεί για να μας θυμίζουν να προσέχουμε, να δείχνουμε ενσυναίσθηση και να έχουμε ανοιχτό μυαλό. Στο τέλος της Ερημης Χώρας, ο ποιητής βρίσκει παρηγοριά σε έναν ραγισμένο κόσμο, ίσως μάλιστα μέσα από αυτά τα ραγίσματα να μπαίνει το φως.
Πηγή: tanea.gr
