Το «σύστημα των συστημάτων» αντέχει ακόμη

O βιβλιοκριτικός της Wall Street Journal το θέτει με τον κυνισμό που απαιτείται για την περίσταση: αν ο καπιταλισμός είχε ανατραπεί όσο γρήγορα είχαν προβλέψει ο Μαρξ και ο Ενγκελς, το βιβλίο του Τζον Κάσιντι «Ο καπιταλισμός και οι επικριτές του» θα ήταν πιο μικρό και θα είχε γραφτεί πιο εύκολα. Ομως το «σύστημα των συστημάτων» έδειξε ευελιξία, προσαρμοστικότητα και αντοχή: ο εμπορικός καπιταλισμός έδωσε τον 18ο αιώνα τη θέση του στον βιομηχανικό καπιταλισμό, ο κεϊνσιανισμός αντικαταστάθηκε μετά τον πόλεμο από τον νεοφιλελευθερισμό. Το αποτέλεσμα είναι πως ο καπιταλισμός βρίσκεται ακόμη μαζί μας, όσο σφοδρά κι αν επικρίθηκε, όσο πολλοί κι αν είναι οι επικριτές του τα τελευταία 250 χρόνια.

Ο Κάσιντι είναι ένας δημοσιογράφος του New Yorker. Και σε αυτούς τους επικριτές αφιερώνει 624 σελίδες. «Η ιστορία του καπιταλισμού λέγεται συνήθως μέσα από την περιγραφή αποπροσωποποιημένων δυνάμεων», γράφει στην εισαγωγή του. «Η έμφαση, αντιθέτως, σε συγκεκριμένους επικριτές σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές μάς επιτρέπει να δούμε τα ενδεχόμενα που αποτελούν κι αυτά μέρος της ιστορίας, τις λεωφόρους που δεν ακολουθήθηκαν, τις ιδέες που δεν εφαρμόστηκαν, κι έτσι να μπορέσουμε να φανταστούμε άλλες οικονομικές διευθετήσεις».

Δεν θα μπορούσε ασφαλώς να γραφτεί ένα βιβλίο για την αντίθεση στον καπιταλισμό χωρίς εκτεταμένες αναφορές στον Μαρξ, τον Κέινς, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Τομά Πικετί. Ο Κάσιντι όμως αναφέρει κι άλλους αριστερούς στοχαστές, λιγότερο γνωστούς στο ευρύ κοινό. Ενας από αυτούς είναι ο Ουίλιαμ Τόμσον (1775-1833), που έζησε την ίδια εποχή με τον Τζον Στιούαρτ Μιλ και υποστήριζε την οργάνωση της παραγωγής σε συνεταιρισμούς, με δίκαιη κατανομή των εσόδων. Μια άλλη είναι η Φλώρα Τριστάν (1803-1844), που όργωσε τη Βρετανία τη δεκαετία του 1830, έγραψε ένα συγκλονιστικό κείμενο για την εγκατάλειψη της εργατικής τάξης και αγωνίστηκε για την ίδρυση ενός αντιπροσωπευτικού εργατικού συνδικάτου. Ενας τρίτος είναι ο ινδός οικονομολόγος Τζ. Tσ. Κουμαράπα (1892-1960), συνεργάτης του Μαχάτμα Γκάντι, που περιέγραψε πώς οι αγρότες στη φτωχή επαρχία Ματάρ Ταλούκα της Ινδίας αναγκάζονταν να πληρώνουν φόρους που έφταναν ως και το 215% της ετήσιας συγκομιδής τους.

Δεν ήταν όλες οι κριτικές ακριβώς ιδεολογικές. Η βρετανίδα οικονομολόγος Τζόαν Ρόμπινσον (1903-1983), ας πούμε, είχε μια ασκητική προσέγγιση, της άρεσε άλλωστε να κοιμάται σε μια παγωμένη καλύβα στον κήπο της. Σύμφωνα με τον Κάσιντι, «υποστήριζε τις απόψεις της με πάθος, μερικές φορές μέχρι σημείου τύφλωσης». Σύμφωνα με την WSJ, θαύμαζε τον Μάο, τον Στάλιν και τη Βόρεια Κορέα. Ο ρουμάνος οικονομολόγος Νικολάς Τζορτζέσκου-Ρέγκεν (1906-1994) ήταν ένας από τους πρώτους που αμφισβήτησαν την οικολογική βιωσιμότητα της απεριόριστης οικονομικής ανάπτυξης. Οι Λουδίτες δεν ήταν μόνο εχθροί της τεχνολογίας: κατήγγειλαν και την ανηθικότητα ενός συστήματος που, στα μάτια τους, παραβίαζε ένα σύνολο κοινωνικών κανόνων και αμοιβαίων υποχρεώσεων.

Ούτε φυσικά ήταν όλες οι κριτικές του καπιταλισμού από τα αριστερά. Ο Μίλτον Φρίντμαν πίστευε ότι οι δημόσιες δαπάνες πρέπει να περικοπούν δραστικά προκειμένου να καταπολεμηθεί ο πληθωρισμός: τη συνταγή αυτή ακολούθησε ο Πινοσέτ τη δεκαετία του 1970, δολοφονώντας όσους αντιδρούσαν. Ο Φρίντριχ Χάγιεκ έπεισε τη Μάργκαρετ Θάτσερ τη δεκαετία του 1980 να καταστρέψει τα συνδικάτα. Από την παρέα δεν θα μπορούσε να λείπει και ο Ντόναλντ Τραμπ. Οποτε τον ρωτούν για το ενδεχόμενο να σημειωθεί έλλειψη αγαθών ως αποτέλεσμα των δασμών του, απαντά με το ίδιο, τουλάχιστον περίεργο, παράδειγμα: «Δεν νομίζω ότι ένα κορίτσι 11 ετών έχει ανάγκη από 30 κούκλες. Μπορεί να βολευτεί και με τρεις ή τέσσερις».

Aν υπάρχει ένα πρόσωπο που στοιχειώνει τον αναγνώστη, γράφει η βιβλιοκριτικός των New York Times, είναι ο Τόμας Καρλάιλ (1795-1881), ένας σκωτσέζος συγγραφέας του 19ου αιώνα που είχε μια τόσο σκοτεινή αντίληψη για τον καπιταλισμό και την ανθρωπότητα, ώστε δεν άφηνε κανένα περιθώριο για την κοινωνική πρόοδο. Ηταν δηλωμένος ρατσιστής και αντισημίτης. Πίστευε ότι η δημοκρατία δεν είχε καμία τύχη και περιφρονούσε τον «όχλο». Ομως η επιμονή του για την ιεραρχία και ο θαυμασμός του για τους αυταρχικούς ηγέτες αποκτούν σήμερα μια ανατριχιαστική επικαιρότητα.

Πηγή: tanea.gr