Η γλώσσα των Μάγια θεωρείται νεκρή. Μετά την κατάκτηση της Αμερικής από τους κονκισταδόρες, οι Ισπανοί άποικοι και η καθολική εκκλησία έκαναν ό,τι μπορούσαν για να σβήσει, προωθώντας το λατινικό αλφάβητο και τα ισπανικά.
Αλλά η σύγχρονη μετανάστευση στις ΗΠΑ έφερε μια ανατροπή. Η γλώσσα που χάθηκε ήταν αυτή της ελίτ της κοινωνίας των Μάγια, που γραφόταν με ιερογλυφικά. Ο απλός λαός μιλούσε τις δικές του διαλέκτους, τις οποίες δεν έγραφε και θεωρούνταν χαμένες. Ωστόσο η πίεση των Ισπανών να μάθουν όλοι το λατινικό αλφάβητο και να γράφουν με αυτό, έκανε και ένα καλό. Αυτές οι διάλεκτοι εν μέρει σώθηκαν και πολλές από τις λέξεις τους ενσωματώθηκαν στα ισπανικά και ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο.
«Πρώτη έρχεται η Μαμ, μετά τα ισπανικά και μετά τα αγγλικά»
Οι μετανάστες από τη Νικαράγουα, την Ονδούρα, τη Γουατεμάλα, το Ελ Σαλβαδόρ και άλλα μέρη της Λατινικής Αμερικής που πάνε στις ΗΠΑ, δεν μιλούν στην πλειονότητά τους αγγλικά, αλλά τα μαθαίνουν εκεί. Συνήθως μιλούν ισπανικά και μία από τις τοπικές διαλέκτους, που πάνε πολλούς αιώνες πίσω: Μαμ ή Κίτσε. Διάλεκτοι από τη χερσόνησο του Γιουκατάν, οι οποίες διδάσκονται στα παιδιά των μεταναστών από τους γονείς τους και χρησιμοποιούνται πλέον, και μάλιστα πολύ συχνά, στα δικαστήρια των ΗΠΑ.
Ειδικοί που μίλησαν στο BBC εξηγούν ότι η άνοδος των γλωσσών των ιθαγενών στις κοινότητες μεταναστών έχει μεγάλη σημασία γι’ αυτές και τις ανάγκες των ανθρώπων τους.
Ένας στους τέσσερις μετανάστης
Στη μητροπολιτική περιοχή του Σαν Φρανσίσκο, ένας στους τέσσερις κατοίκους είναι μετανάστης από τη Λατινική Αμερική. Μπορεί οι αμερικανικές δημόσιες υπηρεσίες να τους καταχωρούν ως ισπανόφωνους, αλλά τα ισπανικά δεν είναι η μητρική τους γλώσσα. Κάποιοι μάλιστα δεν ξέρουν καν ισπανικά. Και μεταξύ του μιλούν μόνο τη γηγενή τους γλώσσα, τη Μαμ.
«Πολλοί από αυτούς που ομιλούν τη γλώσσα Μαμ έρχονται στις ΗΠΑ και έχουν διαφορετικό σύνολο αναγκών, εμπειριών και ιστοριών από τους μονόγλωσσους ισπανόφωνους», εξηγεί η Τέσα Σκοτ, γλωσσολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια.
Στην Καλιφόρνια, νόμος που ψηφίστηκε το 2024 απαιτεί από τις κρατικές υπηρεσίες να συλλέγουν πιο λεπτομερή δεδομένα σχετικά με τις προτιμώμενες γλώσσες των Λατίνων μεταναστών, συμπεριλαμβανομένων των ιθαγενών γλωσσών όπως Κίτσε και Μαμ. Διότι τα προβλήματα και οι ανάγκες τους δεν περιορίζονται μόνο στη διερμηνεία. «Οι αυτόχθονες Γουατεμαλέζοι, που προέρχονται από τους Μάγια, συχνά αντιμετωπίζουν έντονες διακρίσεις και βία στην πατρίδα τους. Αυτό είναι που τους αναγκάζει να ζητούν άσυλο στις ΗΠΑ», προσθέτει. Και σημειώνει ότι η ταμπέλα «Λατινοαμερικάνος» είναι κρύβει πολύπλοκες κοινωνικές, πολιτισμικές και εθνοτικές ιεραρχίες. Συνεπώς, εμποδίσει τους αιτούντες άσυλο να λάβουν εξειδικευμένες υπηρεσίες όπως νομική βοήθεια και ψυχολογική φροντίδα.
Νέες πλατφόρμες
Η ανάπτυξη των κοινοτήτων απογόνων των Μάγια στις ΗΠΑ έχει δώσει νέα ζωή στις γλώσσες τους. Ακούγονται στο ραδιόφωνο, σε τοπικά ειδησεογραφικά πρακτορεία, σε σχολικές τάξεις.
Ο Γκάρνερ Γιάνες-Ορτίς, μελετητής των Μάγια στο Πανεπιστήμιο Bishop’s στον Καναδά, λέει στο BBC: «Είμαστε τόσο αφοσιωμένοι όσο οποιαδήποτε άλλη κοινωνία. Συνεχίζουμε να μιλάμε τις γλώσσες μας και να τις χρησιμοποιούμε όχι μόνο για να γράψουμε την ιστορία μας, αλλά και για να γράψουμε νέους τρόπους αντιμετώπισης όσων μας επηρεάζουν».
Η διείσδυση στις δικές μας γλώσσες
Λέξεις των Μάγια έχουν επίσης ενταχθεί στις γλώσσες άλλων λαών, μέσω δανείων. Οι Ισπανοί που αποίκησαν τη χερσόνησο του Γιουκατάν έπρεπε να μάθουν τις γλώσσες των λαών που κατακτούσαν: για να τους ελέγξουν, για να κάνουν συμμαχίες, για κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους. Παράλληλα, ενέταξαν στη δική τους γλώσσα λέξεις που περιέγραφαν πράγματα που οι ίδιοι δεν γνώριζαν. Παράδειγμα τα πούρα.
Ο Βαρθολομαίος ντε λας Κάσας, Ισπανός ιεραπόστολος, περιέγραψε αυτό που εμείς σήμερα γνωρίζουμε ως κάπνισμα πούρων. Να ρουφάς τον καπνό από ξερά φύλλα που καίγονταν αργά σε θρησκευτικές τελετουργίες. Η πράξη αυτή ονομαζόταν από τους Μάγια siyar, έγινε στα ισπανικά cigaro και στη συνέχεια στα αγγλικά cigar. Πούρο δηλαδή.
Και φυσικά το κακάο. Το οποίο εισήγαγε στην Ευρώπη ο ντε λας Κάσας το 1544, ο ιερωμένος που μεταξύ άλλων κατήγγειλε τον άγριο τρόπο με τον οποίο οι συμπατριώτες του μεταχειρίστηκαν τους αυτόχθονες στον Νέο Κόσμο.
Εκατομμύρια ομιλητές γλωσσών Μάγια
Σήμερα, υπάρχουν περισσότερες από 30 γλώσσες των Μάγια και ομιλούνται από τουλάχιστον έξι εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Οι γλώσσες Τσικομουσελτέκ και Τσοτλί έχουν εξαφανιστεί ή απειλούνται με εξαφάνισης, αλλά οι Κίτσε, Γιουκατέκ και Κέτσι, έχουν περίπου ένα εκατομμύριο ομιλητές η καθεμία.
Όλες προέρχονται από την ίδια γλώσσα, την πρωτόγλωσσα των Μάγια, η οποία ομιλούνταν πριν από το 2000 π.Χ. Είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Όσοι μιλούν Μαμ, δεν καταλαβαίνουν Κίτσε, όσοι μιλούν Γιουκατέκ δεν καταλαβαίνουν Μαμ.
Για σχεδόν 2.000 χρόνια, οι γλώσσες των Μάγια είχαν το δικό τους σύστημα γραφής, γνωστό ως Κλασική Μάγια. Αποτελούνταν από ιερογλυφικά και χρησιμοποιούνταν μόνο από εκείνους που βρίσκονταν στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας. «Αν θέλουμε να κάνουμε μια ιστορική ισοδυναμία, μπορούμε να συγκρίνουμε την κλασική Μάγια με τα λατινικά», εξηγεί ο Γιάνες-Ορτίς. «Ήταν γλώσσα με κύρος. Ομιλούνταν από τις ελίτ, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός μιλούσε τη δική του γλώσσα, η οποία σιγά σιγά αναμειγνύεται με τα λατινικά».
Οι Ισπανοί ιεραπόστολοι θεώρησαν τα ιερογλυφικά ειδωλολατρικά και τα εξάλειψαν συστηματικά. Οι ελίτ της Μάγια αναγκάστηκαν να μάθουν να χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο, και τα περισσότερα από τα βιβλία που είχαν γραφτεί μέχρι τότε, γνωστά ως κώδικες, καταστράφηκαν. Αλλά οι προφορικές γλώσσες έγιναν ανεκτές και, χάρη στο λατινικό αλφάβητο, επιβίωσαν μέχρι σήμερα.
Ο Αρόλντο, μετανάστης από τη Γουατεμάλα, λέει ότι στην Καλιφόρνια όπου βρίσκεται «υπάρχουν πολλοί πατριώτες μου. Σπάνια νιώθω νοσταλγία. Και η γλώσσα δεν σε αφήνει να αφήσεις την πατρίδα». Φοιτά σε αγγλόφωνο σχολείο, μιλάει ισπανικά. Αλλά όπως λέει: «Πρώτη έρχεται η Μαμ, μετά τα ισπανικά και μετά τα αγγλικά».
- Με στοιχεία από το BBC
Πηγή: in.gr
