Ο ύπνος είναι μια ενεργή βιολογική κατάσταση, κατά την οποία το σώμα και ο εγκέφαλος δεν «απενεργοποιούνται», αλλά εκτελούν κρίσιμες λειτουργίες για την αποκατάσταση, την ομοιόσταση και τη συνολική υγεία του οργανισμού. Ο ύπνος διακρίνεται σε δύο κύριες φάσεις: τον ύπνο μη ταχείας κίνησης των ματιών (non-REM) και τον ύπνο ταχείας κίνησης των ματιών (REM), με τον κάθε κύκλο να διαρκεί περίπου 90 λεπτά και να επαναλαμβάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας.
Κατά τη διάρκεια του non-REM ύπνου, και ιδιαίτερα στα βαθύτερα στάδιά του, παρατηρείται επιβράδυνση της καρδιακής και αναπνευστικής λειτουργίας, πτώση της αρτηριακής πίεσης και μείωση της θερμοκρασίας του σώματος.
Αυτή η φάση σχετίζεται με τη σωματική αποκατάσταση. Εκκρίνεται αυξητική ορμόνη, η οποία συμβάλλει στην αναγέννηση των ιστών, την επούλωση τραυμάτων και την ανάπτυξη στους εφήβους. Παράλληλα, το ανοσοποιητικό σύστημα ενεργοποιείται, ενισχύοντας την άμυνα του οργανισμού.
Στον REM ύπνο, που εμφανίζεται πιο έντονα προς το τέλος της νύχτας, καταγράφεται αυξημένη δραστηριότητα στον εγκέφαλο, παρόμοια με την εγρήγορση. Ταυτόχρονα όμως, το σώμα βρίσκεται σε προσωρινή μυϊκή χαλάρωση (εκτός από τους αναπνευστικούς και τους οφθαλμικούς μυς), γεγονός που αποτρέπει την πραγματοποίηση των ονείρων. Αυτή η φάση σχετίζεται κυρίως με γνωστικές και ψυχολογικές λειτουργίες. Στον REM ύπνο πραγματοποιείται ενοποίηση της μνήμης, επεξεργασία συναισθημάτων και ενίσχυση της μάθησης. Ο εγκέφαλος καταγράφει, ταξινομεί και αποθηκεύει πληροφορίες από την ημέρα που πέρασε.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του ύπνου, παρατηρούνται σημαντικές ορμονικές μεταβολές. Εκτός από την αυξητική ορμόνη, ρυθμίζεται η παραγωγή κορτιζόλης, ινσουλίνης, λεπτίνης και γκρελίνης, που σχετίζονται με το στρες, τον μεταβολισμό και την όρεξη. Η καλή ποιότητα ύπνου συνδέεται με την ισορροπία αυτών των ορμονών, ενώ η χρόνια στέρηση ύπνου σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας, σακχαρώδους διαβήτη και καρδιοαγγειακών παθήσεων.
Η ψυχική υγεία επηρεάζεται άμεσα, επίσης, από την ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου. Η επαρκής ξεκούραση σχετίζεται με αυξημένη συγκέντρωση, σταθερή διάθεση και καλύτερη ανθεκτικότητα στο στρες. Αντιθέτως, η χρόνια αϋπνία ή η κακή ποιότητα ύπνου μπορεί να εντείνουν συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης και νοητικής κόπωσης. Πράγματι, ο ύπνος δεν αποτελεί παθητική κατάσταση, αλλά μια απαραίτητη διαδικασία για την αποκατάσταση του σώματος και του εγκεφάλου.
Ο Θάνος Δημόπουλος είναι καθηγητής Θεραπευτικής Αιματολογίας – Ογκολογίας, τ. πρύτανης του ΕΚΠΑ
Πηγή: tanea.gr
