Στις 28 Φεβρουαρίου του 2022, μόλις πέντε ημέρες μετά την ολοκληρωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Νέα Γκαλερί Τρετιάκοφ της Μόσχας έκλεισε την έκθεση «Ενωμένη Διαφορετικότητα» νωρίτερα από το προγραμματισμένο. Η απόφαση ελήφθη κατόπιν επιμονής του διοργανωτή, του Ιδρύματος για την Τέχνη και τον Πολιτισμό, της Βόννης. Πριν φτάσει στη Μόσχα, η έκθεση είχε παρουσιαστεί στο Βερολίνο, ενώ στη συνέχεια ταξίδεψε στο Παρίσι. Ο τίτλος και η δομή του έργου υποδήλωναν μια ενωμένη Ευρώπη, με τη Μόσχα ένα από τα κέντρα της. Η πραγματικότητα έλεγε μια διαφορετική ιστορία. Η «Ενωμένη Διαφορετικότητα» έγινε η τελευταία μεγάλη διεθνής έκθεση σύγχρονης τέχνης που πραγματοποιήθηκε στη Ρωσία.
Ως ενθύμιο, πολλοί επισκέπτες κράτησαν ένα σύμβολο σιωπηλής διαμαρτυρίας: ένα μικρό πλαστικό ειδώλιο του γερμανού εργάτη Αουγκουστ Λαντμέσερ, κεντρικής φιγούρας σε μια διάσημη φωτογραφία από τη ναζιστική Γερμανία. Το 1936, σε ένα ναυπηγείο στο Αμβούργο, ένα πλήθος ύψωσε το χέρι σε ναζιστικό χαιρετισμό καθώς καθελκύονταν ένα νέο πολεμικό πλοίο. Μόνο ο Λαντμέσερ έμεινε ακίνητος, με τα χέρια σταυρωμένα. Η σύζυγός του, Ιρμα Εκλερ, ήταν Εβραία. Δύο χρόνια αργότερα, στάλθηκαν και οι δύο σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η Εκλερ πέθανε εκεί. Ο Λαντμέσερ τελικά αφέθηκε ελεύθερος, μόνο και μόνο για να σταλεί στο μέτωπο. Τη δεκαετία του 1990, η κόρη τους, Ιρένε, τον αναγνώρισε στη φωτογραφία.
Στη Νέα Γκαλερί Τρετιάκοφ, σειρές από αγαλματίδια του Λαντμέσερ ήταν παρατεταγμένα στο πάτωμα. Και δίνονταν δωρεάν. Μπορούσε κανείς να αφήσει ένα μήνυμα σε αντάλλαγμα, αλλά μόνο αν το ήθελε. Ο δημιουργός του έργου, ο ισπανός καλλιτέχνης Φερνάντο Σάντσεθ Καστίγιο, καλούσε τους επισκέπτες να γράψουν οποιαδήποτε σκέψη επιθυμούσαν και να τη ρίξουν σε μια κάλπη – όπως ακριβώς σε μια εκλογική αναμέτρηση. «Ελευθερία για τον Αλεξέι Ναβάλνι», έγραψε ο ρώσος κριτικός τέχνης Αντον Κίτροφ: ο βασικός αντίπαλος του Βλαντίμιρ Πούτιν βρισκόταν ήδη τότε στη φυλακή. Τρία χρόνια μετά, ο Ναβάλνι είναι νεκρός και ο Κίτροφ εξόριστος: έχει πάντα μαζί του το αγαλματίδιο του Λαντμέσερ, και ετοιμάζεται να αποκτήσει ένα αντίστοιχο αγαλματίδιο του Ναβάλνι. Ο τίτλος που έδωσε ο Σάντσεθ Καστίγιο στο έργο του – Διευρυμένο Μνημείο – αποδείχθηκε εξαιρετικά εύστοχος.
Φυσικά, ο Λαντμέσερ δεν είναι ο μοναδικός πρωταγωνιστής του Διευρυμένου Μνημείου. Σε διαφορετικές επαναλήψεις του, ο Σάντσεθ Καστίγιο έχει προσφέρει στους θεατές μια ποικιλία από αγαλματίδια. Κατά κανόνα, έχουν ως πρότυπο πραγματικά άτομα – ειρηνικούς διαδηλωτές που έχει βρει σε φωτογραφίες. Συχνά είναι ανώνυμοι, όπως ο άνδρας στην πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου ο οποίος στάθηκε για αρκετά λεπτά, τον Ιούνιο του 1989, μπροστά σε μια φάλαγγα τανκς. Ή ο φοιτητής στην Πόλη του Μεξικού που φωτογραφίστηκε κατά τη διάρκεια της σύλληψής του τον Οκτώβριο του 1968, όταν η κυβέρνηση κατέστειλε βίαια μια αντικυβερνητική φοιτητική διαδήλωση. Ο Σάντσεθ Καστίγιο θυμάται πάντα πώς δίσταζαν οι θεατές στο Μεξικό να πάρουν τα ειδώλια σπίτι τους. Σε μια χώρα όπου οι εξαφανίσεις παραμένουν ένα σοβαρό ζήτημα συνδεόμενο με το οργανωμένο έγκλημα, τα «κενά» στις τακτοποιημένες σειρές της εγκατάστασης έμοιαζαν σε πολλούς επισκέπτες δυσοίωνα.
Σε κάθε περίπτωση, τα περισσότερα πρόσωπα στο «Διευρυμένο Μνημείο» μνημονεύουν γεγονότα δεκαετιών. Οπως εξήγησε ωστόσο ο ίδιος ο καλλιτέχνης, δεν είχε την πολυτέλεια να περιμένει δεκαετίες για ένα αφιέρωμα στον Ναβάλνι. Το γλυπτό που δημιούργησε βασίζεται σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 2021, κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας σε ένα από τα πολλά δικαστήρια που τον καταδίκασαν: εκείνη την ημέρα, πίσω από το τζάμι του κατηγορουμένου, ο Ναβάλνι κοίταξε τη σύζυγό του Γιούλια και σχημάτισε με τα χέρια του μια καρδιά.
Οπως όλα τα γλυπτά του Διευρυμένου Μνημείου, το μνημείο του Αλεξέι Ναβάλνι υπάρχει σε δύο εκδοχές. Το μεγαλύτερο, χυτευμένο σε μπρούντζο και ύψους 90 εκατοστών, είναι ένα μοναδικό κομμάτι. Η μικρότερη εκδοχή – ένα πλαστικό ειδώλιο – κατασκευάστηκε σε ένα πρώτο στάδιο σε 2.000 αντίτυπα. Εκτίθενται όλα στην γκαλερί Kunstraum Kreuzberg/Bethanian του Βερολίνου, στο πλαίσιο της «No», της έκθεσης που διοργανώνει μέχρι τις 6 Ιουλίου το Meduza, ένα ανεξάρτητο ρωσικό Μέσο με έδρα τη Ρίγα της Λετονίας. Ο καλλιτέχνης, που εγκαινίασε το συγκεκριμένο έργο το Σάββατο, βλέπει τα μικρά αντίγραφα ως στρατιωτάκια από την ανάποδη: δεν εξυμνούν τη βία, την υποταγή και την προπαγανδισμένη στρατιωτική ανδρεία αλλά την ειρηνική διαμαρτυρία, την ελευθερία, την αξιοπρέπεια του πολίτη. Καλώντας τους επισκέπτες να πάρουν ένα μαζί τους, θέλει να δημιουργήσει μια κοινότητα ομοϊδεατών και παράλληλα ένα δίκτυο μικροσκοπικών μνημείων. Και δεν επιμένει σε μια δίκαιη ανταλλαγή, είναι ελεύθεροι να αφήσουν ή όχι πίσω μια σκέψη τους γραμμένη σε ένα κομμάτι χαρτί.
Η επιλογή, του αν θα αναζητήσεις, έστω και από χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, ένα πλαστικό ειδώλιο του Ναβάλνι με τα χέρια σε σχήμα καρδιάς, ή θα πιστέψεις πως ο Πούτιν έχει την οποιαδήποτε πρόθεση να σταματήσει τον πόλεμο, και ο Τραμπ την οποιαδήποτε σκασίλα για τους ανθρώπους που πεθαίνουν στην Ουκρανία, ή οπουδήποτε αλλού, είναι πάντα ελεύθερη. Αρκεί να είναι ενημερωμένη.
Πηγή: tanea.gr
