Είναι κάθε εθνικιστής ένας εν δυνάμει φασίστας;

Πατριωτισμός και εθνικισμός

Κατ’ αρχάς, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ πατριωτισμού και εθνικισμού, εκτός από τον βαθμό έντασης.

Ο πατριωτισμός είναι μεν ένας εθνικισμός χαμηλού βαθμού, αλλά ο ριζοσπαστικός εθνικισμός συχνά μετατρέπεται σε ξενοφοβία.

Παρά αυτές τις αποχρώσεις, η εθνικιστική ιδεολογία μπορεί συχνά να ολισθήσει εύκολα στον φασισμό.

Λίγοι θα αμφισβητούσαν την έμφαση του φασισμού στην εθνική ταυτότητα ή ότι ο εθνικισμός είναι ένας πυλώνας κάθε φασιστικής κοσμοθεωρίας.

Ωστόσο, η σχέση μεταξύ εθνικισμού και φασισμού δεν έχει πλήρως διαλευκανθεί.

Ο φυλετικός εθνικισμός και η γέννηση του φασισμού

Η φασιστική ιδεολογία έχει συχνά θεωρηθεί ως το αναπόφευκτο αποτέλεσμα των μορφών εθνοτικού εθνικισμού του 19ου αιώνα.

Υποκινούμενη από τον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η αρχή του έθνους έγινε όλο και πιο σοβινιστική, ρατσιστική και ξενοφοβική.

Αυτή η εθνοτική στροφή του εθνικισμού θα ήταν καθοριστική για να τον μετατρέψει σε όργανο του φασισμού, καθώς και σε βασικό επιχείρημα των διαφόρων εκδοχών της ριζοσπαστικής δεξιάς, από τον «φασιστικοποιημένο» συντηρητισμό έως τις πιο κραυγαλέες μορφές αυταρχικής διακυβέρνησης.

Στις περισσότερες θεωρίες του φασισμού, ο εθνικισμός συνδέεται σιωπηρά με μια μονοθεματική έκφραση που αντιλαμβάνεται το έθνος ως μια οργανική πραγματικότητα, όπου τα κριτήρια ένταξης βασίζονται σε «αντικειμενικές» αλήθειες όπως η γλώσσα, το αίμα και το έδαφος, η ιστορία και η παράδοση.

Τα συστατικά του φασισμού σε άλλες συνθήκες

Ωστόσο, στοιχεία όπως η καταγωγή, η ιστορία και το έδαφος δεν είναι βεβαίως αποκλειστικά χαρακτηριστικά των φασιστικών ή αυταρχικών εννοιών του έθνους.

Πολλά από αυτά τα συστατικά μπορούν επίσης να βρεθούν σε φιλελεύθερους ορισμούς του έθνους, οι οποίοι συνήθως θεωρούν δεδομένη την «πολιτιστική κοινότητα» εντός των εθνοτικών και εδαφικών συνόρων της οποίας θα οικοδομηθεί η κοινότητα των πολιτών.

Πράγματι, πολλές από τις ανερχόμενες προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης – όπως το Σιν Φέιν στην Ιρλανδία – μπορούν να ανιχνεύσουν τις ρίζες τους στον ριζοσπαστικό εθνικισμό των αρχών του εικοστού αιώνα, αλλά προωθούν μια ανεκτική, ανοιχτή οπτική της κοινωνίας που είναι η αντίθεση του φασισμού.

Είναι επομένως αλήθεια ότι κάθε φασίστας είναι εθνικιστής, αλλά δεν είναι κάθε εθνικιστής, φασίστας.

Αυτό θέτει το ερώτημα του πώς ακριβώς ο φασισμός αξιοποιεί τον εθνικισμό για να επιτύχει τους στόχους του.

Κατά τον συγγραφέα, υπάρχει μια συγκεκριμένη φασιστική έννοια και χρήση του εθνικισμού.

Ο φασιστικός εθνικισμός σε πέντε σημεία

Προκειμένου να εξυπηρετήσει τον φασισμό, η έννοια του έθνους πρέπει να είναι συνεπής με τις βασικές αρχές της φασιστικής ιδεολογίας: την ιδέα της επανάστασης, την εταιρική αντίληψη της κοινωνικής τάξης, την καθαρότητα της φυλής (όπως ορίζεται είτε με βιολογικούς είτε με πολιτισμικούς όρους) και την κοινωνική σημασία των αξιών.

Η ποικιλομορφία των εθνικιστικών παραδόσεων εξηγεί επίσης σε μεγάλο βαθμό τη γεωγραφική ετερογένεια του φασισμού.

Αν και τα στοιχεία που παρέχει ο εθνικισμός είναι παλιά, ο φασισμός τα συνδύασε για να δημιουργήσει κάτι νέο. Έτσι δημιουργήθηκε η λεγόμενη «γενική» φασιστική έννοια του έθνους, η οποία μπορεί να αναλυθεί σε τουλάχιστον πέντε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:

1. Μια παραστρατιωτική άποψη των κοινωνικών δεσμών και του εθνικού χαρακτήρα: Το έθνος θεωρείται σε μόνιμη κατάσταση στρατιωτικής ετοιμότητας. Η κοινωνία μετατρέπεται σε έναν στρατώνα, όπου οι αξίες της πειθαρχίας, της ενότητας και της θυσίας υπερισχύουν των ατομικών δικαιωμάτων. Αυτή η παραστρατιωτική νοοτροπία δικαιολογεί επίσης την επιδίωξη πολεμικής εξουσίας και τον εδαφικό επεκτατισμό.
2. Μια δαρβινική άποψη της «επιβίωσης του ισχυρότερου»: Στον φασιστικό εθνικισμό, η επιβίωση του έθνους και η κυριαρχία του γίνονται θεμελιώδη ζητήματα, που δικαιολογούν την εχθρότητα απέναντι σε άλλες εθνικές ομάδες. Η πίστη στην ανωτερότητα της φυλής και η έμφαση στη βία εναντίον των “εχθρών” του έθνους αποτελούν κεντρικά χαρακτηριστικά.
3. Το έθνος πάνω από όλα, συμπεριλαμβανομένων των θρησκευτικών πεποιθήσεων: Αν και πολλές φασιστικές κυβερνήσεις συμφώνησαν με τις θρησκευτικές αρχές, ο φασισμός τοποθετεί το έθνος πάνω από τη θρησκεία και απαιτεί την απόλυτη υπακοή του ατόμου στο κράτος και την εθνική ταυτότητα.
4. Ενότητα κράτους, πολιτισμού και έθνους: Στον φασιστικό εθνικισμό, το έθνος και το κράτος ταυτίζονται πλήρως. Δεν υπάρχουν διαχωριστικά όρια ανάμεσά τους. Το κράτος είναι το όργανο που εκφράζει και εξυπηρετεί το έθνος και τη συλλογική εθνική ταυτότητα.
5. Τυφλή πίστη σε έναν χαρισματικό ηγέτη: Ο φασιστικός ηγέτης είναι το κεντρικό σημείο γύρω από το οποίο συγκροτείται η εθνική ταυτότητα. Η πίστη σε αυτόν τον ηγέτη είναι αδιαμφισβήτητη, και ο ηγέτης θεωρείται η ενσάρκωση του έθνους.

Αυτό εν τέλει μεταμορφώνει τη φιγούρα του εθνικού ήρωα ή του ιδρυτή του έθνους του 19ου αιώνα σε κάτι πολύ πιο υπερβατικό. Ο φασιστικός ηγέτης αφομοιώνει και ενσαρκώνει τις ιδιότητες όλων των εθνικών ηρώων που τον προηγήθηκαν.