Μέλημα όλων μας, λίγο – πολύ, είναι να θωρακίσουμε το σώμα μας από ξένους εισβολείς ώστε να μη μας αρρωστήσουν. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως ο οργανισμός μας είναι αφιλόξενος, αφού στην πραγματικότητα παρέχει… στέγη σε εκατομμύρια μικροοργανισμούς (βακτήρια, ιούς, μύκητες κ.ο.κ.) με τους οποίους συνυπάρχουμε. Μάλιστα, η πλούσια αυτή εσωτερική χλωρίδα μας παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση ή μη της καλή μας υγείας.
Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον για το εντερικό μικροβίωμα, καθώς έχει αποδειχτεί ότι αυτός ο μέχρι πρότινος άγνωστος μικρόκοσμος είναι υπεύθυνος για την παραγωγή βιταμινών, την προστασία από παθογόνα και γενικότερα τη ρύθμιση του ανοσοποιητικού. Αντίστοιχα όμως, οι… αθέατοι κάτοικοι που διαβιούν (και) στο στόμα μας παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο, καθώς αναλόγως μας προστατεύουν ή πυροδοτούν σοβαρές ασθένειες όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης και οι καρδιοπάθειες αλλά ακόμη και η Αλτσχάιμερ.
Και καθώς το κρίσιμο αυτό κεφάλαιο εμπλουτίζεται συνεχώς, το κείμενο που ακολουθεί και έχει επιμεληθεί ο στοματολόγος – οδοντίατρος, αναπληρωτής καθηγητής Στοματολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και επισκέπτης καθηγητής του Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Γεώργιος Χ. Λάσκαρης, επιχειρεί να συνοψίσει όλα τα νεότερα δεδομένα.
Ο οργανισμός του ανθρώπου ορίζεται ως ένας «υπεροργανισμός», αφού αποτελείται από χιλιάδες κύτταρα και μικροοργανισμούς τα οποία βρίσκονται εντός και εκτός του ανθρώπινου οργανισμού σε μια αρμονική σχέση ισορροπίας. Οι φυσιολογικά υπάρχοντες μικροοργανισμοί είναι πιο πολλοί από τα κύτταρα και το γονιδίωμά τους είναι τουλάχιστον 100 φορές περισσότερο από το γονιδίωμα του ανθρώπου.
Οι δύο αυτοί θεμελιώδεις για την υγεία παράγοντες συμβάλλουν στη φυσιολογική ομοιόσταση και την εύρυθμη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος και άλλων λειτουργιών του ανθρώπου. Η φυσιολογική μικροχλωρίδα συμβάλλει στην αιμοστατική λειτουργία του οργανισμού, τόσο για την αντιμετώπιση παθογόνων λοιμωδών παραγόντων (μέσω της παραγωγής αντιμικροβιακών πεπτιδίων), όσο και για την επαγωγή ρυθμιστικών λειτουργιών του ανοσολογικού συστήματος (καταστολή φλεγμονογόνων κυτταροκινών και επαγωγή ανοσορυθμιστικών Τ-κυττάρων), μέσω των οποίων αποφεύγονται βλαπτικές χρόνιες φλεγμονώδεις και εκφυλιστικές επιδράσεις.
Ολοι οι μικροοργανισμοί (βακτήρια, ιοί, μύκητες, πρωτόζωα και άλλοι ευκαρυωτικοί μικροοργανισμοί) που εποικίζουν μια περιοχή του σώματος του ανθρώπου χαρακτηρίζονται ως «Μικροχλωρίδα» (Microbiota). Ο όρος «Μικροβίωμα» (Microbiome) είναι ευρύτερος και περιλαμβάνει το σύνολο των μικροοργανισμών μιας περιοχής του σώματος του ανθρώπου και επιπλέον το γύρω περιβάλλον, π.χ. επιθήλιο του ξενιστή, το ανοσολογικό σύστημα, καθώς και τις παραγόμενες ουσίες από αυτά (σίαλος, κ.ά.).
Αναλυτικότερα, ο όρος «μικροβίωμα» προτάθηκε από τον Joshua Lederberg (Βραβείο Nobel 2001). Το μικροβίωμα του στόματος είναι ένα από τα πιο πλούσια σε περιεχόμενο και λειτουργία με καθοριστικό ρόλο, όχι μόνο στην υγεία του στόματος αλλά και ολόκληρου του ανθρώπινου οργανισμού. Η φυσιολογική και αρμονική λειτουργία της μικροχλωρίδας του στόματος είναι απόλυτα συμβιωτική, ενώ η διαταραχή της μικροχλωρίδας χαρακτηρίζεται ως «δυσβίωση» που επηρεάζει ή προδιαθέτει σε πληθώρα νοσημάτων.
Ανοσολογική ανοχή
Τα τελευταία 10 χρόνια ο ρόλος του μικροβιώματος του στόματος βρίσκεται διεθνώς στην πρώτη γραμμή της ερευνητικής δραστηριότητας για 4 λόγους, πρώτον, γιατί είναι από τα πιο πλούσια σε σύνθεση, δεύτερον, γιατί συμβάλλει στην ομοιόσταση καλής λειτουργίας του στόματος, τρίτον, γιατί η διαταραχή του συμβάλλει στην εμφάνιση τοπικών ή συστηματικών νόσων και, τέταρτον, συμβάλλει στην επιδείνωση τοπικών και συστηματικών νόσων.
Το στόμα ως σπουδαία ανατομική περιοχή στον άνθρωπο και από τις πιο πλούσιες και βασικές σε μικροβίωμα λειτουργεί ως φυσικός, χημικός, μικροβιακός και ανοσολογικός φραγμός για την πρόληψη ή επιδείνωση πολλών νόσων. Η διαταραχή (δυσβίωση) του μικροβιώματος του στόματος προκαλεί ανισορροπία στη συμβίωση των μικροβίων του στόματος που μπορεί να οδηγήσει σε τοπικά ή συστηματικά νοσήματα ή να επιδεινώσει ήδη υπάρχοντα.
Η μικροχλωρίδα του στόματος προάγει την ανοσολογική ανοχή έναντι αντιγόνων και αλλεργιογόνων, τοπικά και συστηματικά, καθώς επίσης και διαταραχές στη σύστασή τους προκαλώντας απώλεια στην ομοιόσταση υγείας με αποτέλεσμα εκδήλωση διαφόρων νόσων. Η σύσταση της μικροχλωρίδας του στόματος διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά και στις θέσεις αποικισμού του στο στόμα, στο ίδιο άτομο. Καθώς η έρευνα σε αυτό το σημαντικό πεδίο της παθοφυσιολογίας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή και είναι στόχος πολλών σε εξέλιξη μοριακών ερευνών αναμένεται ότι πολλά αναπάντητα ερωτήματα θα επιλυθούν και θα διευκρινισθούν, σχετικά με τη σχέση δυσβίωσης και νόσων του στόματος αλλά και άλλων συστηματικών παθήσεων.
Συμπερασματικά και όπως καταλήγει ο καθηγητής Λάσκαρης, με τις μελέτες στο πεδίο της μικροχλωρίδας και του μικροβιώματος του στόματος και τη συμμετοχή τους σε τοπικά αλλά και συστηματικά νοσήματα, καταδεικνύεται ο θεμελιώδης ρόλος – κλειδί του στόματος στην τοπική και συστηματική υγεία. Το γεγονός αυτό, όπως ο ίδιος υπογραμμίζει, επιβεβαιώνει την ανάγκη ιατρικής παιδείας του στοματολόγου με έμφαση στα συστηματικά νοσήματα με εκδηλώσεις στο στόμα καθώς και την αμφίδρομη σχέση της στοματικής με τη συστηματική υγεία και αντιστρόφως. Και προσθέτει με νόημα, ότι τα ευρήματα μέχρι σήμερα, πάνω στο θέμα του μικροβιώματος του στόματος, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για αποφυγή της τοπικής, καθημερινής χρήσης αντιμικροβιακών στοματοπλυμάτων και της αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών.
Οι βλαβερές συνήθειες
Το κάπνισμα καταλαμβάνει την πρώτη θέση στη λίστα με τους παράγοντες που διαταράσσουν το μικροβίωμα του στόματος, σύμφωνα με τον καθηγητή, ενώ τη δεύτερη θέση έχει μία ακόμη συνήθεια που βλάπτει και δεν είναι άλλη από την κατανάλωση αλκοόλ.
Στο στόχαστρο όμως, πλέον μπαίνουν εκτός από την (κατά)χρηση αντιβιοτικών και η συστηματική χρήση αντισηπτικών διαλυμάτων και αντιμικροβιακών ουσιών, δεδομένου πως τα νεότερα δεδομένα δείχνουν πως διαταράσσοντας τον… μικρόκοσμο εντός του στόματος διαταράσσεται συνολικότερα η υγεία συνολικά του οργανισμού. Είναι σημαντικό όμως, να σημειωθεί πως δεν είναι όλοι οι παράγοντες τροποποιήσιμοι καθώς μια σειρά από ασθένειες και άλλες καταστάσεις διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο – όπως είναι για παράδειγμα η πυκνότητα και η σύνθεση του σάλιου, η γήρανση των κυττάρων και των μικροβίων, τα αυτοάνοσα νοσήματα, η εγκυμοσύνη, το σύνδρομο Sjögren κ.ά.
Πηγή: tanea.gr
