Στις 19 Σεπτεμβρίου 1946 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ σε μια ιστορική ομιλία του στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και ενώ δεν ήταν πλέον πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας άφηνε ως παρακαταθήκη μια φράση που έκτοτε χρησιμοποιήθηκε ευρέως: «We must build a kind of United States of Europe» (δηλαδή: «Οφείλουμε να δημιουργήσουμε κάτι σαν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης»).
Ο υπερασπιστής, λοιπόν, της βρετανικής αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ού αιώνα, ο άνθρωπος που έδωσε σήμα ώστε η Μεγάλη Βρετανία να πολεμήσει με τους συμμάχους της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εναντίον του Αξονα, έδινε το σύνθημα για το επόμενο βήμα του μεταπολεμικού κόσμου.
Πρότεινε ουσιαστικά ως πρώτο μέτρο τη συμφιλίωση Γαλλίας και Γερμανίας.
Ο Τσόρτσιλ δεν μιλούσε φυσικά για μία Ενωση με τη Βρετανία πλήρες μέλος – στην πραγματικότητα φανταζόταν το Ηνωμένο Βασίλειο ως υποστηρικτή και εγγυητή της ειρήνης «από έξω» – αλλά η ομιλία του έδωσε σημαντική ώθηση στην ιδέα της πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης της Ευρώπης, η οποία οδήγησε τελικά στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο κόσμος ανασυγκροτήθηκε πάνω σε ένα σύνολο κοινών αξιών που είχαν ως στόχο την ειρήνη, την ευημερία και τη συνεργασία μεταξύ των εθνών.
Η φρίκη του πολέμου, το Ολοκαύτωμα και οι ατομικές βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, οδήγησαν στην κατανόηση πως η ανθρωπότητα όφειλε να δημιουργήσει θεσμούς και αρχές που θα εμπόδιζαν μια νέα παγκόσμια σύρραξη και θα εξασφάλιζαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Κεντρικές αξίες αυτής της νέας τάξης πραγμάτων υπήρξαν ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, η διεθνής συνεργασία, η πίστη στη δημοκρατία, η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω της ελεύθερης αγοράς, καθώς και η πρόληψη των συγκρούσεων μέσω θεσμών όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και οι διεθνείς συνθήκες.
Ο ΟΗΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και αργότερα η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα – Ευρωπαϊκή Ενωση οικοδομήθηκαν με στόχο την παγκόσμια σταθερότητα και την πρόοδο.
Η Ευρώπη αποδέχθηκε μάλιστα ότι πυλώνας της ασφάλειάς της θα ήταν η αμερικανική εγγύηση και το ΝΑΤΟ (δεδομένο που μέχρι πρότινος ίσχυε στο ακέραιο, ενώ η ενιαία αμυντική πολιτική ακόμη αργεί).
Ωστόσο, αυτές οι αξίες σήμερα βρίσκονται υπό σοβαρή απειλή.
Η άνοδος του εθνικισμού και του αυταρχισμού, η κρίση εμπιστοσύνης στους διεθνείς θεσμούς, ο επαναπροσδιορισμός της παγκοσμιοποίησης, αλλά και η διεύρυνση των ανισοτήτων, έχουν οδηγήσει σε μια εποχή αβεβαιότητας.
Χώρες αποσύρονται από διεθνείς συμφωνίες, η δημοκρατία υπονομεύεται σε πολλές περιοχές του κόσμου, και ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρείται συχνά εμπόδιο αντί για αξία.
Η αδυναμία αντιμετώπισης των παγκόσμιων κρίσεων – όπως η κλιματική αλλαγή, οι μεταναστευτικές ροές, οι πανδημίες και η τεχνολογική απορρύθμιση – έχει αποκαλύψει τα κενά στο μεταπολεμικό οικοδόμημα.
Το διεθνές δίκαιο καταπατάται, όπως φάνηκε σε πολεμικές συγκρούσεις των τελευταίων ετών, ενώ ο πολυμερής διάλογος αντικαθίσταται από διμερείς διαπραγματεύσεις και γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς.
Ο μεταπολεμικός κόσμος βασίστηκε σε μια συγκινητική αλλά ρεαλιστική ελπίδα: ότι ο άνθρωπος, έχοντας βιώσει το απόλυτο σκοτάδι, μπορούσε να χτίσει ένα μέλλον με φως και κοινή προκοπή.
Σήμερα, αυτό το όραμα τρίζει.
Η επανεκκίνηση της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων απαιτεί επανανοηματοδότηση των θεμελιωδών αξιών, ενίσχυση της διεθνούς δικαιοσύνης και ενεργή συμμετοχή των πολιτών.
Το 1945 ο κόσμος ζητούσε περισσότερη Ευρώπη και περισσότερη δημοκρατία. Το 2025 ο κόσμος δεν αντέχει λιγότερη δημοκρατία και λιγότερη Ευρώπη.
Ο Στέφανος Καβαλλιεράκης είναι ιστορικός – συγγραφέας
Πηγή: tanea.gr
