Την Τετάρτη, εκθαμβωτικά κοσμήματα που συνδέονται με τα λείψανα του Βούδα, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως ένα από τα πιο εκπληκτικά αρχαιολογικά ευρήματα της σύγχρονης εποχής, θα βγουν σε δημοπρασία στον οίκο Sotheby’s στο Χονγκ Κονγκ.
Για περισσότερο από έναν αιώνα τα λείψανα αυτά, που ανακαλύφθηκαν σε ένα σκονισμένο ύψωμα στη βόρεια Ινδία το 1898, παρέμεναν σε μεγάλο βαθμό αθέατα, περιτριγυρισμένα από μια ιδιωτική βρετανική συλλογή.
Τώρα οι πολύτιμοι λίθοι προκαλούν όχι μόνο την όρεξη των συλλεκτών, αλλά και κάποια ανησυχία.
Ο θησαυρός του Βούδα
Προέρχονται από έναν λαμπερό θησαυρό από σχεδόν 1.800 μαργαριτάρια, ρουμπίνια, τοπάζια, ζαφείρια και φύλλα χρυσού με σχέδια, που πρωτοεμφανίστηκαν βαθιά μέσα σε έναν πλινθόκτιστο θάλαμο στο σημερινό Ούταρ Πραντές της Ινδίας, κοντά στη γενέτειρα του Βούδα.
Η ανακάλυψή τους – μαζί με θραύσματα οστών που αναγνωρίστηκαν από μια ενεπίγραφη τεφροδόχο ως ανήκοντα στον ίδιο τον Βούδα – αντήχησε στον κόσμο της αρχαιολογίας. Ο Nicolas Chow, πρόεδρος του οίκου Sotheby’s Asia και παγκόσμιος επικεφαλής της ασιατικής τέχνης, πιστεύει ότι πρόκειται για «μία εξαιρετική αρχαιολογική ανακάλυψη».
Ωστόσο, καθώς αυτά τα κειμήλια θα βρεθούν στην αίθουσα δημοπρασιών, οι ειδικοί λένε στο BBC ότι ένα ερώτημα υφίσταται: μπορεί να θεωρηθεί ηθική η πώληση θησαυρών τόσο στενά συνυφασμένων με το ιερό παρελθόν της Ινδίας;
Το 1898, ο William Claxton Peppé, ένας Άγγλος διαχειριστής ακινήτων, ανέσκαψε ένα ανάχωμα στην Piprahwa, ακριβώς νότια της Lumbini, όπου πιστεύεται ότι γεννήθηκε ο Βούδας. Αποκάλυψε λείψανα χαραγμένα και καθαγιασμένα πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια.
Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι τα λείψανα αυτά, άθικτα μέχρι τότε, αποτελούν κληρονομιά τόσο των απογόνων της φατρίας Sakya του Βούδα όσο και των Βουδιστών παγκοσμίως. Τα οστέινα λείψανα έχουν έκτοτε διανεμηθεί σε χώρες όπως η Ταϊλάνδη, η Σρι Λάνκα και η Μιανμάρ, όπου συνεχίζουν να τιμούνται.
«Είναι τα λείψανα του Βούδα ένα εμπόρευμα που μπορεί να αντιμετωπιστεί όπως ένα έργο τέχνης που πωλείται στην αγορά;» αναρωτιέται ο Naman Ahuja, ιστορικός τέχνης με έδρα το Δελχί. «Και αφού δεν είναι, πώς επιτρέπεται ηθικά στον πωλητή να τα βγάλει σε δημοπρασία;
«Εφόσον ο πωλητής αποκαλείται «θεματοφύλακας», θα ήθελα να ρωτήσω – θεματοφύλακας για λογαριασμό ποιου; Η κηδεμονία τους επιτρέπει τώρα να πωλούν αυτά τα κειμήλια;»
Ο Chris Peppé, δισέγγονος του William, δήλωσε στο BBC ότι η οικογένεια εξέτασε το ενδεχόμενο να δωρίσει τα λείψανα, αλλά όλες οι επιλογές παρουσίαζαν προβλήματα και η δημοπρασία φαινόταν ο «πιο δίκαιος και διαφανής τρόπος για να μεταφερθούν αυτά τα λείψανα στους βουδιστές».
Ο Julian King, διεθνής ειδικός του οίκου Sotheby’s και επικεφαλής των πωλήσεων, Himalayan Art, στη Νέα Υόρκη, δήλωσε στο BBC ότι ο οίκος δημοπρασιών είχε προβεί σε ενδελεχή έλεγχο των κοσμημάτων.
«Όπως συμβαίνει με όλα τα σημαντικά αντικείμενα και συλλεκτικά αντικείμενα που προσφέρονται προς πώληση στον οίκο Sotheby’s, πραγματοποιήσαμε την απαιτούμενη δέουσα επιμέλεια, μεταξύ άλλων σε σχέση με τη γνησιότητα και την προέλευση, τη νομιμότητα και άλλες εκτιμήσεις σύμφωνα με τις πολιτικές μας και τα πρότυπα του κλάδου για έργα τέχνης και θησαυρούς», δήλωσε ο King.
Ηθικοί προβληματισμοί
Η Ashley Thompson, του Πανεπιστημίου Soas του Λονδίνου, και ο επιμελητής Conan Cheong, και οι δύο ειδικοί στην τέχνη της Νοτιοανατολικής Ασίας, έχουν περισσότερες ερωτήσεις. Σε κοινή δήλωσή τους ανέφεραν στο BBC: «Άλλα ηθικά ερωτήματα που εγείρονται από την πώληση είναι τα εξής: θα πρέπει να διακινούνται ανθρώπινα λείψανα; Και ποιος αποφασίζει τι είναι ανθρώπινα λείψανα και τι όχι; Για πολλούς βουδιστές σε όλο τον κόσμο, τα πολύτιμα πετράδια που πωλούνται είναι αναπόσπαστο μέρος των οστών και της στάχτης».
Η πώληση των λειψάνων έχει επίσης προκαλέσει ανησυχία στους βουδιστές ηγέτες.
«Ο Βούδας μας διδάσκει να μην παίρνουμε τα υπάρχοντα των άλλων χωρίς άδεια», δήλωσε στο BBC η Amal Abeyawardene της βρετανικής MahaBodhi Society, με έδρα το Λονδίνο. «Τα ιστορικά αρχεία δείχνουν ότι η φυλή Σακιαμούνι είχε την επιμέλεια αυτών των κειμηλίων, καθώς ο Βούδας προερχόταν από την κοινότητά τους. Επιθυμία τους ήταν τα λείψανα αυτά να διατηρηθούν μαζί με στολίδια, όπως αυτά τα πετράδια, ώστε να μπορούν να τιμούνται στο διηνεκές από τους οπαδούς του Βούδα».
Ο Chris Peppé έχει γράψει ότι τα κοσμήματα πέρασαν από τον προ-θείο του στον ξάδερφό του και το 2013 περιήλθαν σε αυτόν και σε δύο άλλα ξαδέρφια. Τότε ήταν που άρχισε να ερευνά την ανακάλυψή τους από τον προπάππο του.
Ο τηλεοπτικός σκηνοθέτης και κινηματογραφικός συντάκτης με έδρα το Λος Άντζελες έγραψε ότι βρήκε δημοσιεύματα εφημερίδων του 1898 – από το Reuters μέχρι τη New York Tribune – που ανακοίνωναν την εύρεση των λειψάνων του Βούδα.
«Ο αποικισμός της Ινδίας από τους Βρετανούς ήταν πηγή κάποιας πολιτιστικής ντροπής για μένα [και συνεχίζει να είναι], αλλά, ανάμεσα στους κυνηγούς θησαυρών που έσερναν τα ευρήματά τους πίσω στην Αγγλία, υπήρχαν επίσης άνθρωποι που επικεντρώνονταν στην αναζήτηση της γνώσης», γράφει ο Chris Peppé.
Σημείωσε ότι η έρευνά του αποκάλυψε πολλά για τους προγόνους του, τους οποίους είχε απορρίψει ως «προκατειλημμένους Βικτωριανούς μιας άλλης εποχής».
«Έμαθα ότι η πρώτη σύζυγος του Willie Peppé επέλεξε να ταξιδέψει στην Ινδία για τον μήνα του μέλιτος και λάτρεψε τη χώρα και τον πολιτισμό της. Δυστυχώς, πέθανε από μια απροσδιόριστη ασθένεια. Έμαθα ότι η γιαγιά μου ήταν εξοργισμένη με τους νόμους περί γης που ίσχυαν για τις Ινδές γυναίκες».
«Έμαθα ότι η ανασκαφή του αναχώματος ήταν μια προσπάθεια του Willie Peppé να δώσει δουλειά στους μισθωτές αγρότες του που είχαν πέσει θύματα της πείνας του 1897».
Ο William Peppé παρέδωσε τους πολύτιμους λίθους, τα λείψανα και τις λειψανοθήκες στην αποικιακή ινδική κυβέρνηση: τα οστέινα λείψανα πήγαν στον βουδιστή βασιλιά του Σιάμ (Rama V). Πέντε λειψανοθήκες, ένα πέτρινο σεντούκι και τα περισσότερα άλλα λείψανα στάλθηκαν στο Ινδικό Μουσείο της Καλκούτα – τότε Αυτοκρατορικό Μουσείο της Καλκούτας.
Μόνο ένα μικρό «μέρος των αντιγράφων», το οποίο του επετράπη να κρατήσει, παρέμεινε στην οικογένεια Peppé, σημειώνει. (Οι σημειώσεις του Sotheby’s αναφέρουν ότι ο Peppé είχε τη δυνατότητα να κρατήσει περίπου το ένα πέμπτο της ανακάλυψης).
Πηγές δήλωσαν στο BBC ότι ο οίκος δημοπρασιών θεωρεί ότι τα «αντίγραφα» είναι πρωτότυπα αντικείμενα που θεωρήθηκαν πλεονάζοντα από αυτά που δωρίστηκαν, τα οποία «η ινδική κυβέρνηση επέτρεψε στον Peppé να κρατήσει».
Τα τελευταία έξι χρόνια τα πετράδια έχουν εμφανιστεί σε μεγάλες εκθέσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας στο The Met το 2023. Η οικογένεια Peppé εγκαινίασε επίσης έναν ιστότοπο για να «μοιραστεί την έρευνά μας».
Ορθή η χρήση των ευρημάτων ως εμπορεύματα;
Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι τα κειμήλια του Βούδα δεν πρέπει ποτέ να αντιμετωπίζονται ως εμπορεύματα της αγοράς.
«Η δημοπρασία του οίκου Sotheby’s μετατρέπει αυτά τα άκρως ιερά υλικά σε εμπορεύσιμα αντικείμενα, σε συνέχεια των πράξεων αποικιοκρατικής βίας που τα απέσπασαν από ένα ανάχωμα και τα ονόμασαν «πολύτιμους λίθους» και «αντικείμενα ενδιαφέροντος για τους Ευρωπαίους», δημιουργώντας έναν ψεύτικο διαχωρισμό με τη στάχτη και τα θραύσματα οστών με τα οποία ήταν καθαγιασμένα», λένε οι Thompson και Cheong.
Ο Chris Peppé δήλωσε στο BBC ότι σε όλα τα μοναστήρια που είχε επισκεφθεί «κανένας βουδιστής δεν τα θεωρεί αυτά ως σωματικά λείψανα».
Ο Peppé είπε ότι η οικογένεια «εξέτασε το ενδεχόμενο δωρεάς [των λειψάνων] σε ναούς και μουσεία και όλα παρουσίαζαν διαφορετικά προβλήματα σε μια πιο προσεκτική εξέταση».
Ορισμένοι αναφέρθηκαν επίσης στο Koh-i-Noor, που κατασχέθηκε από τη Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών και αποτελεί πλέον μέρος των Κοσμημάτων του Στέμματος, με πολλούς Ινδούς να το θεωρούν κλεμμένο. Μήπως τα κοσμήματα του Βούδα θα πρέπει να είναι τα επόμενα;
«Ο επαναπατρισμός, πιστεύω, είναι σπάνια απαραίτητος», λέει ο Ahuja. «Τέτοια σπάνια και ιερά κειμήλια που είναι μοναδικά και καθορίζουν την πολιτιστική ιστορία ενός τόπου, ωστόσο, αξίζουν την εξαιρετική προσοχή της κυβέρνησης».
Πηγή: in.gr
