Ισως λέει κάτι για την κατάσταση και την αισιοδοξία του διεθνούς συστήματος το ότι οι καλύτερες ευκαιρίες για συνάξεις ηγετών και συζήτηση για την πορεία του κόσμου είναι πια οι κηδείες προσωπικοτήτων. Επειτα από αυτήν της βασίλισσας Ελισάβετ προ τριών ετών, ήρθε η σειρά αυτής του Πάπα Φραγκίσκου στη Ρώμη. Και όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, πάρα πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη στιγμή και τη σημασία της τελετής μέσα από το πρίσμα των δικών τους ιδεολογικών προτιμήσεων.
Η πιο διαδεδομένη τέτοια ερμηνεία ήταν ότι ο εκλιπών εκπροσωπούσε ένα διαφορετικό αξιακό σύστημα από αυτό του Ντόναλντ Τραμπ, του αμερικανού προέδρου ο οποίος, θριαμβευτικά πια επανακάμψας στον Λευκό Οίκο, παρέστη στην κηδεία στη Ρώμη. Στην προσπάθειά τους να βρουν ένα ιδεολογικό αντίβαρο στον οδοστρωτήρα Τραμπ, οι αντίπαλοί του έχουν προστρέξει στα μηνύματα και τις δράσεις του Φραγκίσκου για να οικοδομήσουν, έστω και καθυστερημένα, έναν ιδεατό «αντι-Τραμπ». Οι θέσεις του σε ζητήματα κυρίως της μετανάστευσης, της ανοχής και κοινωνικής δικαιοσύνης έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με αυτά που εκφράζει ο αμερικανός πρόεδρος και ευρύτερα με το κυρίαρχο κλίμα δεξιού λαϊκισμού τα τελευταία χρόνια.
Χωρίς να αμφισβητούνται όλα αυτά, είναι εντυπωσιακό το πόσο προσπαθήσαμε στην Ευρώπη να ερμηνεύσουμε με τα εργαλεία της δικής μας πολιτικής διαμάχης (πρόοδος εναντίον συντήρησης) έναν Πάπα που το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν το γεγονός ακριβώς ότι οι απόψεις, οι θέσεις και οι συμβολισμοί του ξέφευγαν από το δικό μας γεωπολιτικό πλαίσιο. Ενώ κάποιοι αποθέωναν τον πρώτο λατινοαμερικανό Πάπα ως «προοδευτικό» μέσα στην ευρωπαϊκή συζήτηση για τη μετανάστευση, αποσιωπούσαν ότι η ίδια η παρουσία του ήταν η μεγαλύτερη απόδειξη της υποχώρησης της Ευρώπης (αλλά και της Δύσης συνολικά) στη διεθνή πολιτική. Εβλεπαν τις απόψεις του ως επιβεβαίωση ευρωπαϊκών «οικουμενικών» αξιών, ενώ στην πραγματικότητα ο Πάπας ήταν η μεγαλύτερη απόδειξη ότι στον σημερινό κόσμο η οικουμενικότητα δεν καθορίζεται πια από την Ευρώπη.
Η στάση του Φραγκίσκου στον πόλεμο στην Ουκρανία, την κατεξοχήν υπαρξιακή αναμέτρηση για τη Δύση, είναι ενδεικτική. Σε ένα μέτωπο όπου αν μη τι άλλο η Καθολική Εκκλησία είχε επενδύσει εδώ και αιώνες μεγάλο κεφάλαιο για την επέκταση της επιρροής της, με σημαντικούς ιστορικούς δεσμούς με τον ουκρανικό εθνικισμό, η επαμφοτερίζουσα στάση του Φραγκίσκου και το κάλεσμά του για «ειρήνη» τον έφερναν πολύ πιο κοντά στις θέσεις των υποστηρικτών της Ρωσίας και εν τέλει όχι πολύ μακριά από αυτά που λέει ο Τραμπ σήμερα. Μπορούμε να φανταστούμε πόσο διαφορετική στάση θα είχαν για τον πόλεμο οι προηγούμενοι δύο Πάπες από την Πολωνία και τη Γερμανία. Αντίστοιχα, οι απόψεις του Πάπα σε σειρά διεθνών ζητημάτων ήταν ξεκάθαρα αντι-δυτικές και αντι-ευρωκεντρικές, διατυπώνοντας με συνέπεια το όραμα ενός πιο πολυπολικού κόσμου.
Αν λοιπόν στο επίπεδο της ιδεολογίας Πάπας και Τραμπ ήταν αντίπαλοι, στο επίπεδο της γεωπολιτικής ενσάρκωναν τις ίδιες παγκόσμιες τάσεις. Είναι ένας κόσμος όπου η Ευρώπη έχει χάσει την πρωτοκαθεδρία της ως θεματοφύλακας των μεγάλων αξιακών συστημάτων – του Χριστιανισμού, του εθνικισμού, των πάσης φύσεως προοδευτικών ιδεολογιών – και πλέον σε μεγάλο βαθμό ακολουθεί τις αναζητήσεις και τις προτεραιότητες άλλων. Υπάρχει άραγε πιο δυνατός συμβολισμός για αυτό από το γεγονός ότι στο Βατικανό, την κοιτίδα της ευρωπαϊκής Δύσης, αναμετρήθηκαν για μια τελευταία φορά, έστω και νοερά, οι εκπρόσωποι των διαφορετικών κόσμων του δυτικού ημισφαιρίου, των δύο διαφορετικών στρατοπέδων της αμερικανικής ηπείρου, ένας Βορράς και ένας Νότος που ο καθένας με τον τρόπο του έχει χειραφετηθεί πια πλήρως από την Ευρώπη; Οπως σε πολλά άλλα ζητήματα, και στο επίπεδο της θρησκείας, των αξιών και των ιδεών η Ευρώπη είναι πια πεδίο αντιπαράθεσης άλλων.
Ο Aγγελος Χρυσόγελος είναι ερευνητής σε ζητήματα Λαϊκισμού και Διεθνών Σχέσεων στο Global Populism Cluster του Weatherhead Center for International Affairs του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ
Πηγή: tanea.gr
