Ελάχιστοι γνωρίζουν την ύπαρξή τους. Κρυμμένοι, για περισσότερο από έναν αιώνα, στα υπόγεια ενός κτιρίου χτισμένου το 1893 στον Λόφο Νυμφών, οι άγνωστοι θησαυροί του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, του παλαιότερου σεισμολογικού κέντρου της χώρας, διηγούνται τη σαγηνευτική ιστορία τους.
Ο σεισμογράφος που τοποθετήθηκε στην Αθήνα το 1911 και πραγματοποίησε τις πρώτες ενόργανες μετρήσεις σεισμών του 20ού αιώνα στη χώρα μας. Μεταγενέστερα όργανα, ηλικίας άνω των 100 ετών, με όγκο που καλύπτει ένα ολόκληρο δωμάτιο, σεισμόμετρα που έφτασαν από την Ευρώπη και έμελλε να καταγράψουν καταστροφικούς σεισμούς που σημάδεψαν την Ελλάδα.
Σπάνια όργανα, όπως ο ελληνικής κατασκευής σεισμογράφος του 1932, και άλλα πολύτιμα τεκμήρια που ξεδιπλώνουν την ιστορία των σεισμών στον ελλαδικό χώρο. Όλα τους θα μπορούσαν να αποτελέσουν τα εκθέματα για τη δημιουργία του πρώτου σεισμολογικού μουσείου στη χώρα μας, η απουσία του οποίου συνιστά παράλειψη καθώς η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη σεισμικότητα στην Ευρώπη και την έκτη μεγαλύτερη σε ολόκληρο τον κόσμο.
Σπάνια όργανα και άλλα πολύτιμα τεκμήρια ξεδιπλώνουν την ιστορία των σεισμών στον ελλαδικό χώρο
Παλαιοί σεισμογράφοι και άλλα πολύτιμα τεκμήρια κρύβονται στα υπόγεια του Γεωδυναμικού
Οι καταγραφές
Ήταν μόλις το 1859, τρεις δεκαετίες μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, όταν άρχισαν να συλλέγονται οι πρώτες σεισμολογικές παρατηρήσεις στην Αθήνα. Ο Ιούλιος Σμιτ, διευθυντής του νεοσύστατου Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ζητά από τους νομάρχες της ελληνικής επικράτειας να του στέλνουν παρατηρήσεις για τα σεισμικά γεγονότα που συνέβαιναν στις περιοχές τους.
Το 1895 ιδρύεται το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο ως τμήμα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο Θησείο και το 1898 εγκαθίσταται ο πρώτος σεισμογράφος στην Αθήνα, ένα σεισμοσκόπιο τύπου Agamennone. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1900, αρχίζει να λειτουργεί το πρώτο σεισμογραφικό δίκτυο στην Ελλάδα, αποτελούμενο από μόλις πέντε σταθμούς, σε Αθήνα, Αίγιο, Ζάκυνθο, Καλαμάτα και Χαλκίδα.
Και ένα έτος μετά, το 1911, φτάνει από την Κεντρική Ευρώπη ένας σεισμογράφος τύπου Mainka, που αποτελεί τον πρώτο αξιόπιστο σεισμογράφο που χρησιμοποιείται στη χώρα. Ο σεισμογράφος αυτός βρίσκεται ακόμη στις εγκαταστάσεις του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, κλεισμένος στο ξύλινο κουτί του με τις γυάλινες πόρτες, αναδίδοντας εικόνες μιας άλλης εποχής, από τότε που οι σεισμολόγοι με πενιχρά μέσα προσπαθούσαν να επιτελέσουν με ευθύνη το έργο τους.
Περπατώντας στα μικρά δωμάτια του υπογείου στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, συναντούμε άλλους δύο ιστορικούς σεισμογράφους, εξαιρετικά εντυπωσιακούς: τύπου Wiechert, ο ένας οριζόντιων συνιστωσών και ο άλλος κατακόρυφης συνιστώσας, που εγκαταστάθηκαν εκεί το 1922 και το 1928. Είναι ουσιαστικά «χτισμένοι» στο δωμάτιο και συναρμολογημένοι εκεί, πολύ μεγάλων διαστάσεων, κρέμονται από το ταβάνι, ενώ τα σεισμόμετρά τους ακουμπούν στο έδαφος.
Αποτελούν ζωντανούς μάρτυρες της ιστορίας της χώρας: έχουν προσδιορίσει σεισμικά γεγονότα που άφησαν αποτύπωμα στην Ελλάδα, όπως ο σεισμός του 1926 στη Ρόδο, ο οποίος με μέγεθος 8 στην κλίμακα Ρίχτερ κατέστρεψε περισσότερα από 3.700 σπίτια και έγινε αισθητός από το Κάιρο και την Κωνσταντινούπολη μέχρι την Ιταλία και τα Σκόπια, αλλά και ο σεισμός της Καλαμάτας το 1986. Στο ίδιο κτίριο φιλοξενείται ένας ακόμη σεισμογράφος μηχανικής κατασκευής, που φτιάχτηκε τη δεκαετία του ’30 από τον Νίκο Κρητικό, τότε διευθυντή του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου.
Μνημεία τεχνολογίας
Οι σεισμογράφοι αυτοί αποτελούν μνημεία τεχνολογίας μιας άλλης εποχής. «Χρησιμοποιούσαν καπνισμένα χαρτιά τυλιγμένα σε κυλίνδρους, στα οποία η γραφίδα χάραζε την καταγραφή των σεισμικών κυμάτων», λέει στα «ΝΕΑ» ο διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Βασίλης Καραστάθης.
«Παρότι τόσο παλιά, τα όργανα αυτά κατέγραφαν με μεγάλη ακρίβεια το μέγεθος και το επίκεντρο των σεισμών. Διατηρούνται σε άριστη κατάσταση και, σύμφωνα με τους παλαιότερους μηχανικούς του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, είναι σε θέση να λειτουργήσουν ξανά με πολύ μικρή συντήρηση», προσθέτει.
Ο αθέατος κόσμος του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου είναι ένα ταξίδι στην εξέλιξη της σεισμολογίας στην Ελλάδα: χάρτες με σεισμικές ακολουθίες φτιαγμένοι στο χέρι, με μολύβι και διαβήτη, όπως αυτός των Αλκυονίδων το 1981, χειρόγραφες αναλύσεις σεισμών, αλληλογραφία εμβληματικών διευθυντών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου με πολιτικά πρόσωπα της χώρας σε στιγμές σεισμικής έξαρσης, ηλεκτρομαγνητικοί σεισμογράφοι της δεκαετίας του ’60, τα τύμπανα των αναλογικών σεισμογράφων που εγκαταστάθηκαν στις αρχές του ’80 και κατέγραφαν με τις βελόνες τους τα σεισμικά κύματα που λάμβαναν με τηλεμετρική σύνδεση αλλά και ενθυμήματα από την εποχή της μετατροπής του σεισμογραφικού δικτύου σε ψηφιακό, όπως και φορητοί σεισμογράφοι από την εποχή εκείνη, οι λεγόμενοι «μουντζούρηδες».
Μουσείο
«Πράγματι, στο παλαιό κτίριο του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, στον Λόφο των Νυμφών στο Θησείο, όπου στεγάζεται ο σεισμολογικός σταθμός της Αθήνας, βρίσκεται φυλαγμένος ένας πολύ ξεχωριστός θησαυρός. Βρίσκονται τα πολύτιμα ιστορικά σεισμολογικά όργανα των αρχών του 20ού αιώνα αλλά και οι ιστορικές καταγραφές μεγάλων σεισμών που άφησαν το αποτύπωμά τους στη χώρα. Νομίζω ότι έφτασε η στιγμή να ξεκινήσουμε τις προσπάθειες για να φτιαχτεί το πρώτο σεισμολογικό μουσείο στην Ελλάδα», λέει ο Βασίλης Καραστάθης.
«Έχουμε χρέος να το δημιουργήσουμε στη χώρα της Ευρώπης με τη μεγαλύτερη σεισμικότητα και έχουμε χρέος στις νεότερες γενιές, σε μαθητές, σε φοιτητές, να συνδεθούν με το παρελθόν για να έχουν εικόνα της δυναμικής της επιστήμης και να γνωρίσουν τη σεισμική ιστορία του τόπου». Μετά τα πρόσφατα εγκαίνια των νέων εγκαταστάσεων του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου στην Πεντέλη, οι παλαιές εγκαταστάσεις στο Θησείο θα μπορούσαν να αποτελέσουν την έδρα του μουσείου.
Στη διαδικασία αυτή θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και η σπηλιά που υπάρχει στο Εθνικό Αστεροσκοπείο, μέσα στην οποία φιλοξενείται ένας σεισμογραφικός σταθμός που ιδρύθηκε τη δεκαετία του ’50, με σεισμόμετρα τύπου Wood – Anderson, δωρεά του Καναδικού Συμβουλίου Συγκροτήσεως.
Πηγή: in.gr
