Η πρόταση της Λαρισαίας Γλύπτριας Τοπίου για την ολοκλήρωση του ολιστικού σχεδιασμού του κέντρου της πόλης
Την ολοκλήρωση του ολιστικού σχεδιασμού του κέντρου της Λάρισας με ένα γλυπτό “Σκάμμα – Νάμα” μπροστά από το Αρχαίο Θέατρο, προτείνει η Γλύπτρια Τοπίων Νέλλα Γκόλαντα μιλώντας στην «Πολιτεία», με αφορμή την πρόσφατη βράβευσή της από το αρχιτεκτονικό περιοδικό Archisearch.
Γράφει ο Νίκος Λιόβας
Η πρόταση της κ. Γκόλαντα αφορά «μία συνολική γλυπτική επέμβαση τοπίου, που έχει μελετηθεί για να εφαρμόζει ακριβώς μέσα στο χώρο που θα ελευθερωθεί μετά από το γκρέμισμα του οικοδομικού τετραγώνου μπροστά από το Αρχαίο Θέατρο, χωρίς να ενοχλήσει τον ήδη διαμορφωμένο χώρο όπου εμφανίζονται κατόψεις οικιών και κτιρίων, “δηλώνοντας” το παλίμψηστο των πολιτισμών του διαχρονικού πολιτισμού που υπάρχει στο υπέδαφος της Λάρισας».
Η βραβευμένη Λαρισαία εικαστικός υπενθυμίζει ότι η πεζοδρόμηση στην περιοχή του Αρχαίου Θεάτρου, η οποία έγινε το 2006 σε συνεργασία με την υπεύθυνη αρχιτέκτονα του δήμου Λαρισαίων κ. Λίλη Γιοβρή, απέσπασε από τον Σύλλογο Πολεοδόμων Ελλάδας, το Α΄ Βραβείο καλύτερης διαμόρφωσης χώρου, που προσεγγίζει αρχαιολογικό χώρο, και συγκεκριμένα το υπό αποκάλυψη Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας.
Παρουσιάζοντας αναλυτικότερα την προτεινόμενη εικαστική της επέμβαση η κ. Γκόλαντα αναφέρει ότι «συνεχίζει τη σχεδιαστική λογική από τις δύο κεντρικές πλατείες, στις οποίες αναπτύσσεται ο «Γλυπτός Ποταμός» με το πλατανοσκέπαστο παραποτάμιο περιβάλλον.
«Αυτή η βραβευμένη διαμόρφωση, που προτείνω, διασχίζεται από ένα “παρώδιο” αβαθές ρυάκι με νερό σαν αυτά που βλέπουμε στη ορεινή Θεσσαλία, τα χωριά του Πηλίου κτλ, το οποίο θα εξαφανίζεται περίπου 15 μέτρα πριν το Αρχαίο Θέατρο, στο υπέδαφος. Εκεί κοντά δημιουργείται το γλυπτό “Σκάμμα – Νάμα” το οποίο θα είναι ένα αβαθές σχετικά σκάμμα περίπου 6-10 τετραγωνικά, όπου ανάμεσα από σπόλια μαρμάρων, τα οποία θα έχουν κάποιες ελαφρές νύξεις αρχαιολογικών εποχών και γεγονότων, όπως ένα σύμβολο νεολιθικό, κάποιο μάρμαρο με γράμματα από τη λέξη Ιπποκράτης (με αναφορά στον τάφο του Ιπποκράτη, που βρέθηκε προ χρόνων μέσα στα νερά του Πηνειού) και άλλους έξι-επτά γλυπτούς όγκους μαρμάρων που ανάμεσά τους θα τρέχει μια μικρή ποσότητα νερού, με ροή προς την φορά που βρίσκεται η φυσική κοίτη του Πηνειού και γειτονεύει τόσο κοντά με το Αρχαίο Θέατρο. Τα νερά αυτά του «Γλυπτού Σκάμματος» θα αναφέρονται στις ιαματικές ιδιότητες (healing waters) του ποταμού Πηνειού, όπου δικαιολογούνται και τα πολλά Ασκληπιεία που ανακαλύπτονται στο μήκος της ροής του».
Η κ. Γκόλαντα επισημαίνει ότι το Γλυπτό «Σκάμμα-Νάμα» το είχε αναφέρει στη συνέντευξη Τύπου στην παράδοση των τμημάτων του έργου στις δύο πλατείες, ως ολοκλήρωση της προσέγγισης του «Γλυπτού Ποταμού» στο Αρχαίο Θέατρο, γιατί ήταν γνωστό από τότε ότι είναι υπό κατεδάφιση τα δύο οικοδομικά τετράγωνα που βρίσκονται μπροστά στο Αρχαίο Θέατρο και του αφαιρούν τη θέαση από το κέντρο της πόλης και τις επεμβάσεις τοπίου του «Γλυπτού Ποταμού».
«Το σχέδιό μου, που βραβεύθηκε στον Διεθνή Διαγωνισμό ΙΔΕΩΝ, έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί και στη μελλοντική κατεδάφιση του δεύτερου οικοδομικού τετραγώνου. Σε όλη αυτή τη διαδρομή θα αναπτύσσεται το πλατανοσκέπαστο παραποτάμιο τοπίο, όπως και το ρυάκι που θα εξακολουθεί να έρχεται από την Κεντρική Πλατεία και θα δίνει τη δυνατότητα στους περιπατητές και τους επισκέπτες του Αρχαίου Θεάτρου να ξεκουράζονται σε σπαρμένους γλυπτούς μαρμάρινους όγκους, όπως και στο «Γλυπτό Αρχαιολογικό Σκάμμα της Κεντρικής Πλατείας» σημειώνει η Λαρισαία Γλύπτρια Τοπίων.
Αξίζει να σημειωθεί πως στην ιστορική της αναδρομή στη δημιουργία του «Γλυπτού Ποταμού» η κ. Γκόλαντα θυμήθηκε το άρθρο της ποιήτριας – δημοσιογράφου Λίνας Καράμπα, στον τοπικό Τύπο στις 13-1-2002, που τη συγκίνησε και το οποίο κατέληγε με τη φράση: «Νέλλα, γύρισε πίσω στην πόλη σου, σε περιμένουμε να δημιουργήσεις το “Γλυπτό Σκάμμα – Νάμα” που μας υποσχέθηκες».
«Η τύχη και η ζωή, όπως λέει, το έφερε έτσι ώστε παραμονές Χριστουγέννων του 2021, μια ομάδα τριών νέων αρχιτεκτόνων, και συγκεκριμένα ο Ευάγγελος Πουρνάρας, η Αμαλία Βρανάκη και η Αικατερίνη Μαργαρίτη μου ζήτησαν να τους συμβουλέψω και να τους κατατοπίσω σχετικά με το τοπίο της Λάρισας. Η ομάδα αναφερόταν στην Προκήρυξη του Διεθνούς Διαγωνισμού Ιδεών της UNESCO & UIA, στον οποίο με ηλεκτρονική προσέγγιση, περιλαμβανόταν το 16 λεπτών βίντεο που παρουσίασα στο «Πείραμα της Λάρισας».
Ο διαγωνισμός ήταν χωρισμένος σε 2 τμήματα:
– στην ολοκλήρωση των προσεγγίσεων μου του «Γλυπτού Ποταμού» στον περιβάλλοντα χώρο και στο υπό κατεδάφιση οικοδομικό τετράγωνο, και ήταν ανάμεσα από τις διαμορφώσεις που είχα κάνει στο περιβάλλον του Αρχαίου Θεάτρου το 2006, καθώς και
– στον περιβάλλοντα χώρο του Αρχαίου Θεάτρου στο επίπεδο του Φρουρίου, που είναι ενσωματωμένο το Αρχαίο Θέατρο. Ανέφερα στους αρχιτέκτονες ότι είναι ένας πολύ ιδιαίτερος χώρος για τη Λάρισα καθώς είναι ύψωμα με αναπεταμένη διάταξη με θέα προς τον Όλυμπο και τον Πηνειό, ένας ωραίος χώρος διημέρευσης.
Σ’ αυτό το δεύτερο τμήμα της μελέτης η συμβολή μου ήταν μόνο πληροφοριακή σχετικά με το τοπίο και την ομορφιά αυτής της περιοχής και δε θέλησα καθόλου να παρέμβω στις σκέψεις των νεαρών αρχιτεκτόνων, ακολουθώντας την αρχή μου να αφήνονται οι νέοι να αναπτύσσουν τις σκέψεις τους».
Το βραβείο Archisearch Lifetime Achievement Award που έλαβε πρόσφατα η κ. Γκόλαντα, από το αρχιτεκτονικό περιοδικό Αrchisearch, αποτελεί αναγνώριση της συνολικής προσφοράς της Λαρισαίας εικαστικού στην ελληνική αρχιτεκτονική.
Με εργαλείο τις αρχιτεκτονικές και γλυπτικές διαμορφώσεις του σύγχρονου τοπίου (art total) στο δημόσιο χώρο στοχεύει στην επανίδρυση των σχέσεων στο ανθρωπογενές και ευρύτερο περιβάλλον. Το αποτέλεσμα της επέμβασης της εικαστικού, είναι ένα καινούργιο τοπίο όπου βιώνεται καθημερινά από τους επισκέπτες του, αφού η Τέχνη δεν είναι απομονωμένη, να φυλάσσεται σε μουσείο ή να είναι ιδιοκτησία ενός ατόμου, αντιθέτως ανήκει σε όλο τον κόσμο και αποτελεί μέρος της καθημερινότητας του.
“Tο Πείραμα της Λάρισας – Ο Γλυπτός Ποταμός – Αναπτύσσοντας Κώδικες Νερών στο Κέντρο της Πόλης της Λάρισας” ήταν ο τίτλος της πρώτης ελληνικής υποψηφιότητας για το Βραβείο Τοπίου του Συμβουλίου της Ευρώπης (5th Landscape Award Session 2016-2017).
Κεντρικός άξονας του έργου είναι η επανίδρυση της σχέσης της πόλης και των κατοίκων που διαβιούν σε αυτή με το φυσικό και ιστορικό τοπίο. Η Λάρισα έρχεται ξανά σε επαφή με την ιστορία της μέσα από μια σύγχρονη επέμβαση που επαναφέρει το υδάτινο στοιχείο στην καρδιά της θεσσαλικής πόλης. Το έργο ξεδιπλώνεται στις δύο πλατείες της πόλης και συνεχίζεται οργανώνοντας τη μετάβαση προς το αρχαίο θέατρο της. Η σύνθεση αξιοποιεί την κίνηση του νερού επάνω σε σχηματισμούς από μάρμαρο και σκυρόδεμα, διαμορφώνοντας νέους «κώδικες νερού». Η μορφή έχει σαφείς αναφορές στη διαχρονική παραποτάμια βίωση της πόλης και την τεχνολογία που είχε αναπτυχθεί γύρω από το ποτάμι.
Αν ήμασταν υποχρεωμένοι να χαρακτηρίσουμε το έργο της με μία μόνο λέξη θα χρησιμοποιούσαμε την ελληνικότητα. Την οποία η ίδια ορίζει με τις ποιότητες που έχει αυτό το τοπίο που οδήγησε τους ανθρώπους που το έζησαν να δημιουργήσουν αυτόν τον πολιτισμό. «Μ’ αυτές τις ποιότητες βγάλαμε αυτόν τον πολιτισμό. Τα αρχαία θέατρα και οι ναοί ήταν χώροι φοβερά δημοκρατικοί και η σχέση με τις κλίμακες. Η ανθρώπινη κλίμακα το να είναι ο άνθρωπος πρωταγωνιστής του τοπίου».
Info
Η Νέλλα Γκόλαντα, Γλύπτης Αστικού Τοπίου (Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών 1965 – Χαρακτική, Τέχνη Ψηφιδωτού και Βιβλίου) είναι το Πρώτο επίτιμο μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων Τοπίου (2008): από το 1972 τα έργα της στο δημόσιο χώρο έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί σύμφωνα με ολιστική προσέγγιση, δίνοντας έμφαση στον εξανθρωπισμό του περιβάλλοντος χώρου και την άρση του αδιάφορου “τοπίου” των σύγχρονων μεγαλουπόλεων και αποτελούν εφαλτήρια για την ανάπτυξη βιωματικών σχέσεων μεταξύ ανθρωπογενούς, φυσικού και ιστορικού Τοπίου.
Έργα της, “Κατοικημένα Γλυπτά Τοπία στο Δημόσιο Χώρο” όπως: “Η Κεντρική Πλατεία Φλοίσβου στο Παλαιό Φάληρο” (1976 – 1978) καθώς και η φυσική προέκτασή της προς τη μεριά της θάλασσας “Η Γλυπτή Προκυμαία Φλοίσβου” (1984 – 1986), To Γλυπτό “Θέατρο” του λατομείου Αιξωνής στο Δήμο Γλυφάδας (1984 – 1992), “Tο Πείραμα της Λάρισας – Ο Γλυπτός Ποταμός – Αναπτύσσοντας Κώδικες Νερών στο Κέντρο της Πόλης της Λάρισας” (1992 – 1998 & 2006), έτυχαν, από πολύ νωρίς, θερμής υποδοχής, τόσο στην Ευρώπη (Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα) όσο και αλλού (Ιαπωνία, Βραζιλία κ.α.), από εξειδικευμένες αρχιτεκτονικές εκδόσεις και ανακοινώσεις καθηγητών και κριτικών, καθώς διέκριναν σε αυτά πρώιμα στοιχεία του προβληματισμού, για το νέο τρόπο καλλιέργειας μέσω της τέχνης και διείσδυσης της στην καθημερινότητα των μεγαλουπόλεων.
Μαζί με την κόρη της, Αρχιτέκτονα Ασπασία Κουζούπη, αποτελούν, από το 1996, την ομάδα Γλυπτά Αρχιτεκτονικά Τοπία. Ανάμεσα στα πιο δημοσιευμένα έργα τους είναι: “Λατομεία Διονύσου : Ανοιχτό Μουσείο Παλαιάς Λατομικής Τέχνης” (1994 – 1997) (Φιναλίστ για το βραβείο RosaBarba του 2000 στην 1ηBiennale Τοπίου της Βαρκελώνης), “Αττική Οδός – Δυτική Περιφερειακή Υμηττού – Επανίδρυση της διαταραγμένης σχέσης μεταξύ του Φυσικού και Ανθρωπογενούς Τοπίου κατά μήκος του ισχυρού οδικού έργου” (1999 – 2003 & 2005)(Φιναλίστ για το European Prize for Urban Public Space του 2004), “Κεντρική Πλατεία Γλυφάδας” (2006 – 2008)
Η κ. Γκόλαντα έχει λάβει μέρος σε πολλές εκθέσεις διεθνώς και ιδιαιτέρως σε γνωστές Biennale όπως: στη Μεσογειακή Biennale του 1971 (Βραβείο με τα έργα της σειράς χαρακτικών “Ελληνικός Χώρος”), Biennale του Sao Paolo 1973 με τα χτιστά έργα της – “Προτάσεις για τον Eξανθρωπισμό του Δημόσιου Χώρου”, Μεσογειακή Biennale Αλεξάνδρειας 1983, με επίτοιχα γλυπτά «αρχιτεκτονικά μέλη» από Plexiglasτης ατομικής της έκθεσης στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών το 1982.
Επίσης, από το 1970 μονίμως σε συλλογές του Cabinetdes Estampes της National Bibliotheque de France και εκτίθενται κατά καιρούς σε διάφορες εκθέσεις των αρχείων της.
