Ο βραβευμένος σκηνοθέτης της Ομάδας Σημείο Μηδέν μιλάει στην «Πολιτεία Λαρισαίων» για την παράσταση «Πέρσες» του Αισχύλου που κάνει απόψε πρεμιέρα στο Θέατρο «Κώστας Τσιάνος».
Συνέντευξη στον Μενέλαο Κατσαμπέλα
Ο προγραμματισμός ήταν η παράσταση να παρουσιαστεί στο B΄ Αρχαίο Θέατρο Λάρισας, κλείνοντας με τον πλέον κατάλληλο τρόπο την δεύτερη συνάντηση για το Διεθνές Δίκτυο Αρχαίου Δράματος που έγινε στην πόλη, με την συνεργασία του Θεσσαλικού Θεάτρου και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, αλλά ο κακός καιρός των τελευταίων ημερών … αποφάσισε αλλιώς.
Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση με έναν εκ των κορυφαίων θεατρικών σκηνοθετών της γενιάς του, για την διαχρονικότητα του Αρχαίου Δράματος και τον τραγικό πυρήνα της τραγωδίας αλλά και των κλασικών συγγραφέων του 20ου αιώνα, όπως ο Κάφκα και ο Μπέκετ, παρουσιάζει νομίζω τεράστιο ενδιαφέρον. Για της γραφής το αληθές:
Πώς ήταν η συνεργασία σας με το Θεσσαλικό Θέατρο και τη Λάρισα στην περσινή πρώτη συνάντηση ώστε να προκύψει και η φετινή στο Διεθνές Δίκτυο Αρχαίου Δράματος;
«Ήταν μια πάρα πολύ όμορφη συνεργασία η περυσινή με το Θ.Θ., την Κυριακή Σπανού και τους συνεργάτες της, ενώ υπήρχε και μία σύνδεση με το θεατρόφιλο κοινό της Λάρισας. Έτσι προέκυψε η αμοιβαία επιθυμία να συνεχίσουμε. Επανερχόμαστε λοιπόν με τους «Πέρσες» του Αισχύλου, τη νέα παράσταση της Ομάδας Σημείο Μηδέν ενώ υπάρχει και το εργαστήριο με τους σπουδαστές του Royal Holloway του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Αντικείμενο μας είναι η Αρχαία Τραγωδία, οι «Βάκχες» του Ευριπίδη και μιας και η δική μου καταγωγή είναι το θέατρο «Άττις», η μέθοδος του Θόδωρου Τερζόπουλου που λέγεται «Η επιστροφή του Διόνυσου», οι Βάκχες είναι μέσα στον πυρήνα της δουλειάς μας αλλά είναι και μία πολύ όμορφη συνάντηση με τους σπουδαστές από το Πανεπιστήμιο, οι οποίοι δείχνουν πολύ μεγάλη αυτοσυγκέντρωση, θέληση, δοτικότητα και έχουν δείξει μεγάλη προθυμία να εξελιχθούν».
Πώς βιώνουν αλήθεια αυτά τα παιδιά τα συγκεκριμένα εργαστήρια μέσα στους χώρους που πρωτοπαίχτηκε ένα αρχαίο δράμα;
«Εμείς που μεγαλώσαμε και ζούμε στην Ελλάδα, γαλουχούμαστε στο να συναντάμε τους αρχαιολογικούς χώρους, τα αρχαία θέατρα στην προκειμένη περίπτωση, είναι μέσα στη ζωή, στο βίωμά μας. Για ανθρώπους που ζούνε στο εξωτερικό, ιδιαίτερα για νέα παιδιά που τώρα αγγίζουν αυτά τα πράγματα, καταλαβαίνεις ότι είναι μία αποκάλυψη. Άλλο είναι να αισθάνεσαι ότι στην τραγωδία υπάρχει το τραγικό πάθος, συγκρούσεις μεταξύ των προσώπων, καταστάσεις όπως το τραγικό αδιέξοδο, το δέος, η έκσταση, ο θρήνος, καταστάσεις πολύ μεγαλύτερες από την καθημερινότητά μας, ένα είναι να το αισθάνεσαι αυτό κι άλλο να το αναζητάς με τη φωνή, το σώμα, την ενέργεια σου και να βρίσκεσαι σε έναν ζωτικό χώρο που είναι ικανός να το φιλοξενήσει και να το αναδείξει. Από αυτή την άποψη για τα παιδιά είναι μια αποκάλυψη και μια σπουδαία εμπειρία».
Με την Αντιγόνη στην πρώτη συνάντηση, ουσιαστικά κλείσατε στη Λάρισα ένα τριετή κύκλων παραστάσεων, φέτος με τους Πέρσες, που κάνουν πρεμιέρα εδώ, ανοίγετε έναν καινούριο.
«Η Αντιγόνη έδεσε με το θέατρο. Υπάρχει η συνεργασία με το Θεσσαλικό Θέατρο, το θεατρόφιλο κοινό, αλλά πιστεύω πραγματικά στη σημασία της αποκέντρωσης. Δεν είναι ανάγκη όλα να γίνονται σε πέντε δρόμους της Αθήνας ή στην Επίδαυρο. Είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε έξω από την Αθήνα, να αναδειχθούνε και άλλα μέρη, να υπάρξουν δημιουργικές συνεργασίες με ανθρώπους που δεν είναι στο, στενό εννοούμενο, θεατρικό περιβάλλον της Αθήνας. Όλα αυτά εδώ συνδέονται, γιατί το Αρχαίο Δράμα είναι η επιτομή του αρχαίου πολιτισμού. Τα ζητήματα τα οποία τίθενται στην τραγωδία έχουν τέτοια ποιητική πύκνωση γιατί μελετάνε το ανθρώπινο μέσα σε ακραίες συνθήκες φύσης, ύπαρξης και ιστορίας. Τίθεται το ερώτημα «περί τίνος πρόκειται», που λέει και ο Τερζόπουλος. Τί είναι ο άνθρωπος; Προς τί ο άνθρωπος; Και μέσα από αυτή την προβληματική αναδύονται και αναδεικνύονται καταστάσεις όπως είναι η έκσταση, ο θρήνος. Στους Πέρσες έχουμε αυτόν τον θρήνο σε εξέλιξη. Ο θρήνος είναι το βασικό συστατικό στοιχείο της τραγωδίας. Είναι επίσης η εκδίκηση, η μανία, η διονυσιακή ενέργεια, το δέος.. Τα στοιχεία αυτά αναζητούμε σε βάθος, μέσα από την μέθοδο εργασίας μας, και γι’ αυτό η διάρκεια των προβών μας είναι μεγάλη. Για τους Πέρσες δουλεύουμε από τον Δεκέμβριο σε καθημερινή βάση και η πρεμιέρα γίνεται στα μέσα του Ιούνη περίπου 7 μήνες μετά. Και στη διάρκεια της περιοδείας θα συνεχίσουμε να το δουλεύουμε».
Η επιλογή των έργων που δουλεύετε επηρεάζεται με κάποιο τρόπο από τους προβληματισμούς της επικαιρότητας;
«Η επιλογή των έργων δεν έχει έναν επικαιρικό χαρακτήρα, γίνεται από ένστικτο. Υπάρχει όμως κάτι που είναι ιδιαιτέρως παράξενο. Πριν τους Πέρσες, μετά την Αντιγόνη, παρουσιάσαμε την «Αναφορά για μία Ακαδημία» του Κάφκα. Είναι η ιστορία της μεταμόρφωσης ενός πιθήκου σε άνθρωπο. Αυτό που θέτει το κείμενο είναι η καταστροφή της φύσης γύρω μας και μέσα μας. Όταν ξεκινήσαμε με αυτό το κείμενο αυτό αντιμετωπίσαμε την πανδημία και δουλέψαμε σε ιδιαίτερες συνθήκες μέσα στην καραντίνα με τον φόβο και όλα αυτά. Αποφασίζοντας να κάνουμε τους Πέρσες δεν ξέραμε πως θα έρθει ο πόλεμος, αλλά το βιώσαμε. Έχουν οι καλλιτέχνες προφητικές δυνατότητες; Όχι, αλλά είναι ευαίσθητοι πομποί των κραδασμών μιας τόσο βαθιά μεταβατικής εποχής. Μιας εποχής που είναι σεισμογενής και ηφαιστειογενής. Μέσα από τέτοιους στοχασμούς γεννήθηκε η παράσταση των Περσών. Πώς μπορούμε σαν καλλιτέχνες να μετασχηματίσουμε το αγωνιώδες αυτό υλικό μιας τόσο μεταβατικής εποχής που έχει μέσα το θρήνο, τον πόνο, την αγωνία, αλλά και την προσδοκία, την ελπίδα ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε καλύτερα, καθώς και το δέος μπροστά στο αδιανόητο που βιώνουμε; Πώς μπορούμε αυτό το υλικό που είναι γύρω αλλά και μέσα μας να το μετασχηματίσουμε σε δημιουργικό υλικό από το οποίο μπορεί να γεννηθεί ένα έργο τέχνης; Μπορούμε να αφουγκραστούμε τις δονήσεις αυτής της εποχής, να δούμε πώς ο ψυχισμός μας αντιδρά σε αυτές και ποιες είναι οι διεργασίες που μας ωθούν να δημιουργήσουμε ένα έργο τέχνης; Η επιλογή των Περσών λοιπόν μπορεί να μην έγινε μέσα από μία επικαιρική διαδικασία αλλά προσπαθώντας να συνδεθούμε με τους κραδασμούς αυτής της εποχής, να είμαστε σε αυτή την εγρήγορση, γεννήθηκαν και «Η αναφορά για μια ακαδημία» αλλά και οι «Πέρσες».
Έχετε ασχοληθεί με τον Σέξπιρ, τον Καμύ, τον Κάφκα, αλλά κυρίως με το Αρχαίο Δράμα. Εκεί αισθάνεστε ότι βρίσκεται ο πυρήνας της δουλειάς σας;
«Οι δύο αγαπημένοι μου συγγραφείς είναι ο Κάφκα και ο Μπέκετ. Στην Ομάδα Σημείο Μηδέν έχουμε ασχοληθεί επανειλημμένα με αυτούς τους δύο. Τώρα μάλιστα δουλεύουμε πάνω στην όπερα Not I του Μπέκετ που θα εμφανιστεί στην Λυρική τον επόμενο χειμώνα. Αυτούς τους δύο τους αντιλαμβάνονται ως τραγικούς του 20ου αιώνα. Ξεκινώ από τον 20ο αιώνα και όχι από την αρχαιότητα γιατί όταν κανείς καταπιάνεται με τέτοιους συγγραφείς χρειάζεται να προσανατολιστεί σε ότι αφορά την εξής αντίληψη: Υπάρχει στη δουλειά τους το τραγικό στοιχείο; Πώς αποκαλύπτεται και αναπτύσσεται το τραγικό; Υπάρχουν πολλοί μελετητές οι οποίοι λένε πως τον 20ο αιώνα δεν υπάρχει το τραγικό στοιχείο σε κανέναν συγγραφέα, διότι έχει χαθεί η έννοια της ηρωικής πράξης, της μεγάλης αφήγησης, έχει χαθεί η ίδια η έννοια του ήρωα και της συλλογικότητας, του χορού. Εγώ κρατώ πολλές επιφυλάξεις αν όντως έχουν χαθεί όλα αυτά. Η έννοια του ήρωα ήδη από την αρχαία τραγωδία δεν είναι μία θετικά φορτισμένη έννοια. Στην τραγωδία, το τραγικό πρόσωπο είναι ένα πρόσωπο βαθιά αντιφατικό. Ένα πρόσωπο που φέρνει αυτό το σύμπλοκό σύστημα αντιφάσεων και δημιουργεί πρόβλημα. Ας θυμηθούμε τον Κρέοντα και την Αντιγόνη. Γίνονται διάλογοι μέσα στο έργο, όλοι προσπαθούν να πείσουν όλους, μα συνομιλεί κανείς ουσιαστικά; Υπάρχει μια αμοιβαία επιθυμία να βρεθεί άκρη; ‘Όχι, γιατί είμαστε σε αυτό το τραγικό αδιέξοδο. Έτσι είναι και στους Πέρσες. Είναι τόσο διαβρωμένοι από το δίπολο πόλεμος και εξουσία που όσες καταστροφές κι αν υφίστανται ή νέα τους έρχονται ότι έχει καταστραφεί ο στρατός τους στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, αρνούνται να λειτουργήσουν αναστοχαστικά και να συμπεράνουν ότι δεν πρέπει να πολεμούν και το μόνο που τους απομένει είναι ένας παροξυσμικός θρήνος σε εξέλιξη. Εγώ στον Κάφκα και στον Μπέκετ βλέπω το τραγικό στοιχείο, ως έναν αγωνιώδη στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση στον χρόνο του τώρα. Το τραγικό στοιχείο υπάρχει υπό την εξής έννοια: Ο πυρήνας είναι τραγικός, αυτός ο αγωνιώδης στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση στο χρόνο του τώρα, όπου οι συνθήκες ζωής είναι ακραίες, η φύση καταστρέφεται, η ύπαρξη αγωνιά, η ιστορία γεννοβολά πολέμους, πανδημίες, κρίσεις… Ο άνθρωπος μπορεί να σκεφτεί σε μια άλλη κατεύθυνση και πορεία, να χειραφετηθεί, για τον εαυτό του και για την συλλογικότητα. Η εποχή μας εγκυμονεί και δυνατότητες χειραφέτησης. Και ελπίδα, όχι μόνο αυτό τον ζόφο. Σε αυτούς τους συγγραφείς ο πυρήνας είναι τραγικός, εκφράζεται ωστόσο και με τρόπο σαρκαστικό, όχι ως αφήγηση μεγάλης κλίμακας. Το τραγικό στην εποχή μας υφίσταται και πρέπει να το αναζητήσουμε Τα στοιχεία του αδιεξόδου, του δέους, των μεγάλων πράξεων, υφίστανται, πρέπει να τα αναζητήσουμε και από αυτό τον προβληματισμό να γυρίσουμε στην αρχαία τραγωδία. Οπότε για μένα ναι, η αρχαία τραγωδία ήταν από τις σπουδές μου κιόλας στον πυρήνα της δουλειάς μου, αυτός ήταν ο λόγος που επέμενα στη συνεργασία μου με τον Τερζόπουλο και το «Άττις» 20 χρόνια, γιατί στον πυρήνα και της δικής του δουλειάς είναι η τραγωδία. Ήταν ένα σπουδαίο σχολείο για μένα. Η ζύμωση και η αναμέτρηση με το κείμενο της τραγωδίας σε θεατρικό και φιλοσοφικό επίπεδο. Η τραγωδία για μένα είναι ένας ζωτικός χώρος, στον οποίο θέλω πάντα να επιστρέφω».
Πηγή: «Πολιτεία Λαρισαίων»
